Της Μαρίνας Πρεντουλή*
Η εικόνα του Μπόρις Τζόνσον, του καινούργιου αρχηγού των Συντηρητικών και πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι λίγο-πολύ γνωστή τόσο στο διεθνές κοινό, όσο και στους αξιωματούχους της ΕΕ. Πίσω από τις παροιμιώδεις γκάφες του στις δύο πιο σημαντικές πολιτικές θέσεις που διετέλεσε, δημάρχου του Λονδίνου (2008-2016) και υπουργού Εξωτερικών (2016-2018), και τις επιτηδευμένα κωμικές εμφανίσεις του πριν το δημοψήφισμα υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ, κρύβεται ένας επικίνδυνα φιλόδοξος πολιτικός, που υπολογίζει κάθε του βήμα προς την εξουσία. Η εικόνα του συμπαθή τσαρλατάνου είναι μια εικόνα που ο Τζόνσον καλλιεργεί συνειδητά από τα χρονιά του ως φοιτητής στην Οξφόρδη. Μια εικόνα που τον έκανε συμπαθή σε όλους και τον καθιστούσε φαινομενικά ακίνδυνο (τουλάχιστον όσο δεν ήταν σε θέσεις ευθύνης). Σήμερα είναι ένας απ’ τους πιο επικίνδυνους πρωθυπουργούς που είχε το Ηνωμένο Βασίλειο, συμπεριλαμβανομένης και της Μάργκαρετ Θάτσερ.
Η δυσοίωνη κυβερνητική σύνθεσηΗ εκλογή του από τα μέλη των Συντηρητικών σηματοδοτεί τη στροφή του κόμματος προς την ακροδεξιά, αλλά και την ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού στην Ευρώπη. Η σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου του προσδίδει το στίγμα όχι μόνο του σκληροπυρηνικού ευρωσκεπτικισμού, αλλά και μιας αλλιώτικης δεξιάς. Μιας δεξιάς που έχει αφήσει στην άκρη το μετριοπαθές προσωπείο και έχει εναγκαλιστεί με την άκρα δεξιά. Μια δεξιά που χαιρετίζει ο Τραμπ, ο Μπολσονάρο και ο Σαλβίνι. Η Πρίτι Πάτελ, η καινούργια υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης Τζόνσον, παραδείγματος χάριν, είχε απολυθεί από την κυβέρνηση Μέι για μυστικές συναντήσεις με ισραηλινούς αξιωματούχους (ενώ ήταν σε «διακοπές»), που είχαν σκοπό να διοχετεύσει σε αυτούς κονδύλια που προορίζονταν για την ανάπτυξη και αρωγή τρίτων χωρών. Η υπουργός πιστεύει στην θανατική ποινή, αλλά όχι στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα. Ο δε καινούργιος υπουργός Εξωτερικών είναι ο Ντόμινικ Ράαμπ, ευρωσκεπτικιστής, που κατά δική του δήλωση δεν είχε καταλάβει ακριβώς την υψίστη εμπορική σημασία της σύνδεσης Ντόβερ-Καλαί (Ηνωμένου Βασιλείου με ηπειρωτική Ευρώπη)! Το υπουργικό συμβούλιο έχει και μερικά πρόσωπα που στο παρελθόν είχαν υποστηρίξει την παραμονή, αλλά το μήνυμα προς την ΕΕ είναι καθαρό και βροντερό: «ή αλλάζετε τη συμφωνία ή φεύγουμε χωρίς αυτήν». Οι αξιωματούχοι της ΕΕ μπορεί να ��παναλαμβάνουν ότι δεν θα υπάρξει διαφορετική συμφωνία από αυτή της Τερέζα Μέι, αλλά μέχρι τη 31η Οκτωβρίου πολλά γίνονται. Για τον Τζόνσον η αποχώριση (με ή χωρίς συμφωνία) είναι το μόνο ζήτημα στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης.
Η συμφωνία αποχώρησηςΠέρα από τους εντυπωσιασμούς, ο Τζόνσον ξέρει ότι ακόμα και να φύγουμε χωρίς συμφωνία (να θυμίσω ότι η συμφωνία αφορά το διακανονισμό αποχώρησης και όχι τη μελλοντική σχέση), κάποια στιγμή θα πρέπει να διαπραγματευτεί μια καινούργια εμπορική συμφωνία με την ΕΕ. Και η ΕΕ μπορεί πάντα να θέσει ως προϋπόθεση έναν οικονομικό διακανονισμό ή να απαιτήσει να λυθεί πρώτα το θέμα της Β. Ιρλανδίας (το βασικό κόλλημα στη συμφωνία της Μέι) πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε εμπορική συμφωνία. Ίσως ο Μπόρις Τζόνσον να μην κατανοεί τη σημασία της συμφωνίας αποχώρησης (και να μην ενδιαφέρεται για τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες επιπτώσεις τόσο στην οικονομία, όσο και στην κοινωνία της χώρας), ίσως και να προσποιείται για το εθνικό και ευρωπαϊκό κοινό. Σίγουρα, όμως, γνωρίζει ότι αν αναγκαστεί να ενδώσει στις όποιες απαιτήσεις, ενώ έχει φύγει με «τσαμπουκά» και χωρίς συμφωνία, η ταπείνωση θα είναι τεράστια. Ο Τζόνσον ποτέ δεν τα κατάφερνε με τις πολιτικές «λεπτομέρειες», για να το πούμε κομψά, και στο αμέσως επόμενο διάστημα αυτό θα γίνει ακόμα πιο εμφανές. Κατέχει, όμως, πολύ καλά πώς να κατευθύνει την κοινή γνώμη. Ως ανταποκριτής της Daily Telegraph (από την οποία έφυγε το 1999) και αργότερα εκδότης του Spectator έχει να υπερηφανεύεται ότι αυτός πρώτος κατασκεύασε τον ευρωσκεπτικιστικό «μύθο»: ψευδή, όμως, διασκεδαστικά νέα για τον «παραλογισμό» της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας, όπως την τυποποίηση του μεγέθους των προφυλακτικών και του σχήματος της μπανάνας. Πιο πρόσφατα, η φημισμένη ψευδής δήλωση, ότι το Ηνωμένο Βασίλειο στέλνει 350 εκατομμύρια την βδομάδα στην ΕΕ, κατάφερε να γίνει η καραμέλα των οπαδών του Μπρέξιτ κατά την περίοδο του δημοψηφίσματος.
Μια αυτοκρατορία ανεξέλεγκτου νεοφιλελευθερισμού;Ο ηγέτης της εκστρατείας υπέρ της αποχώρησης, στην οποία συμμετείχαν πολλά μέλη του σημερινού υπουργικού συμβουλίου, ήταν ο Ντόμινικ Κάμινγκς, βασικός σύμβουλος σήμερα του πρωθυπουργού, ιδιοφυής και εξαιρετικά επικίνδυνος. Το όραμα του μετά την αποχώρηση δεν απέχει κατά πολύ από το νοσταλγικό όραμα ενός Ηνωμένου Βασιλείου κυρίαρχου όπως τα «παλιά, καλά» χρονιά της Αυτοκρατορίας. Ενός οράματος που πίστεψαν πολλοί ψηφοφόροι του Μπρέξιτ. Μόνο που ο Κάμινγκς φαντάζεται μια καινούργια αυτοκρατορία βασιζομένη στην παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογία και τον ανεξέλεγκτο νεοφιλελευθερισμό. Μίλησε για ένα Ηνωμένο Βασίλειο το οποίο «δεν θα δεσμεύεται από όλους τους γελοίους κανόνες της ΕΕ, θα είναι ένα κέντρο όπου οι άνθρωποι που θέλουν να ηγηθούν των τεχνολογικών επαναστάσεων θα έρχονται να δουλέψουν εδώ, γιατί εμείς έχουμε το πλεονέκτημα: έχουμε την πόλη του Λονδίνου [City of London, το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο]. Απαλλαγμένοι από την κανονιστική φρίκη της ΕΕ, μπορούμε να κινηθούμε πολύ γρήγορα ». Η ιδέα του κυρίαρχου ατόμου και του κυρίαρχου έθνους συγκλίνουν σε αυτό αφήγημα και δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πως ο Κάμινγκς έκανε το Μπρέξιτ συνώνυμο της ατομικής ανεξαρτησίας. Μόνο που το όραμά του απαιτεί την απόλυτη απελευθέρωση του κεφαλαίου και της χρηματοπιστωτικής δραστηριότητας και η ΕΕ, αυτή που για την αριστερά είναι νεοφιλελεύθερη, για τον Κάμινγκς είναι ένα μαρξιστικό κλαμπ(!). Όσο για τους μετανάστες, ο Κάμινγκς δεν έχει πρόβλημα, φτάνει να είναι αυτοί που χρειάζεται.
Ο Κάμινγκς είναι ένας από τους λόγους που το Εργατικό Κόμμα θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικό στην περίπτωση εθνικών εκλογών. Όσο όμως δεν έχει διευθετηθεί το ζήτημα του Μπρέξιτ, ο Τζόνσον θα κάνει τα αδύνατα - δυνατά να αποφύγει τις εκλογές. Αν δεν έχει πραγματοποιήσει το Μπρέξιτ, ο Τζόνσον ξέρει ότι το νέο κόμμα του Φάρατζ [το Κόμμα του Μπρέξιτ, που ήρθε πρώτο στις ευρωεκλογές] μπορεί να διασπάσει την ψήφο υπέρ της αποχώρησης και να στοιχήσει στους Συντηρητικούς την εκλογική αναμέτρηση. Οι μόνοι που μπορούν να σταματήσουν τον Τζόνσον είναι οι πιο μετριοπαθείς Συντηρητικοί, που αντιτίθενται στα σχέδια του, και δεν είναι λίγοι. Το θέμα είναι αν, και πότε, θα είναι διατεθειμένοι να υπονομεύσουν το ίδιο τους το κόμμα και να διακινδυνεύσουν μια νίκη του Κόρμπιν. Ο αρχηγός των Εργατικών, αν και προετοιμάζεται για εκλογές, δεν φαίνεται να πιστεύει ότι ήρθε η ώρα, γι’ αυτό, όπως δήλωσαν συνεργάτες του, δεν θα καταθέσει ακόμα πρόταση μομφής. Όμως τα δεδομένα στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλάζουν από λεπτό σε λεπτό.
* Επίκουρη καθηγήτρια πολιτικών επιστημών και πολιτικών επικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Ανατολικής Αγγλίας.