Του Χρίστου Χαραλαμπόπουλου«…Ήθελε να τραγουδά. Τραγουδώντας, ξεχνούσε την πραγματική του ζωή που ήταν γεμάτη ψέματα και έτσι θυμόταν την ζωή του, γεμάτη από αλήθειες, που ήταν ψεύτικες…».
Οκτάβιο Πας «Epitafio para un poeta»(Επιτάφιος για έναν ποιητή)«Για την επιχείρηση Καταιγίδα της Ερήμου, έμαθα πολύ περισσότερα από το CNN απ’ όσα πληροφορήθηκα από την CIA» είχε πει μετά το τέλος του πολέμου στον κόλπο σε μια συνέντευξή του, ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος. Η δήλωση αυτή, φυσικά, ήταν χιουμοριστική. Ομως, παρόλ’ αυτά, η δήλωση αυτή έδειχνε τη δύναμη και τον αντίκτυπο που μπορούσε να έχει η τηλεοπτική πληροφόρηση. Στον Πόλεμο του Κόλπου, ο αναμφισβήτητος σταρ της επιχείρησης, δεν ήταν ούτε ο Σαντάμ, ούτε τα έξυπνα όπλα, ούτε το αόρατο βομβαρδιστικό Στελθ, ούτε καν ο ροδομάγουλος αμερικανός στρατηγός Σβάρτσκορπφ. Ο σταρ του πρώτου πολέμου που μεταδόθηκε απευθείας, ήταν το αμερικανικό δίκτυο CNN.
Το επαναστατικό στοιχείο που, τότε, έφερε στην επικοινωνία το CNN ήταν η εκτεταμένη και εργαλειακή χρήση των «αληθινών ψεμάτων» (true lies). Οπως η εικόνα του κορμοράνου που κινηματογραφήθηκε σε μια ακτή του Κουβέιτ να έχει μολυνθεί από τη διαρροή πετρελαίου. Διαρροή που προκλήθηκε από χτυπήματα του ιρακινού στρατού σε πετρελαιοπηγές του Κουβέιτ. Ο κορμοράνος ήταν αληθινός. Η διαφορά είναι ότι βρισκόταν σε μια ακτή της Βρετάνης και όχι στο Κουβέιτ. Ενα από τα πολλά «αληθινά ψέματα» εκείνου του πολέμου, που θα ανακαλύπταμε αργότερα. Μαζί με αρκετές ψεύτικες αλήθειες των στρατιωτικών για τα ποσοστά επιτυχίας των «έξυπνων όπλων». Που μας έλεγαν ότι άγγιζε το 85%, αλλά δεν ξεπέρασε το 8%.
Σε περιόδους πολεμικών επιχειρήσεων, η πρώτη παράπλευρη απώλεια είναι η αλήθεια. Το CNN μας το έμαθε καλά. Τότε. Και εκείνο το μάθημα, σε όσους ασχολούνται με την επικοινωνία, φάνηκε πολλαπλώς χρήσιμο για κάθε είδους μάχη. Από τις πολεμικές επιχειρήσεις μέχρι την καθημερινότητα. Από την εποχή του Πολέμου στον Κόλπο, φυσικά, κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι ή για να το θέσω περισσότερο πραγματιστικά, το μιντιακό περιβάλλον έχει διευρυνθεί απεριόριστα, χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη (διαδίκτυο, τηλεπικοινωνίες), που έκανε την τηλεόραση να αλλάξει φυσιογνωμία και να χάσει την πρωτοκαθεδρία. Η διεύρυνση του περιβάλλοντος των μίντια έκανε την πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία ασυγκρίτως ευκολότερες, πολλαπλασίασε εκθετικά τους πομπούς, τραυμάτισε θανάσιμα την αξιοπιστία των ειδήσεων και ευνόησε όσο ποτέ τη συγκέντρωση των μέσων ενημέρωσης σε ελάχιστα χέρια (όπως συμβαίνει και με τον πλούτο του πλανήτη).
Το ζητούμενο για την εξουσία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου ήταν ο έλεγχος του πολιτικού συστήματος και ο περιορισμός των αντιδράσεων των πολιτών, για να συγκεντρώνει με ευκολία όλο και περισσότερα κέρδη με ταχύτερους ρυθμούς. Πάντα ελέγχεις καλύτερα τους έγκλειστους. Είτε σε φυλακές είτε σε εικονικές πραγματικότητες που περνούν για ρεαλιστικές. Για τη δημιουργία αυτών των ψευδαισθήσεων πραγματικότητας, τα fake news (τα true lies του Πολέμου στον Κόλπο) είναι απαραίτητο εργαλείο στην επικοινωνία. Όπως ακριβώς έδειξε τότε το CΝΝ, η όποια σημασία των λέξεων υποχώρησε άτακτα μπροστά στην βαρύτητα των εικόνων της τηλεόρασης και μια ιδιόμορφη πλέον εξίσωση απόκτησε ισχύ: Βλέπω=κατανοώ. Με το διαδίκτυο και τα social media συμπληρώθηκε με μια σχεδόν ίδια: Διαβάζω=γνωρίζω.
Οι αισθήσεις μπορούν πολύ εύκολα να παραπλανήσουν το μυαλό. Ο διαφωτισμός του 18ου αιώνα που προσπάθησε να μας πείσει ότι κατανοούμε με τη λογική και όχι με τις αισθήσεις, προφανώς έκανε λάθος. Ο William Rudolf Hearst, ο ήρωας πάνω στον οποίο βασίστηκε ο Πολίτης Κέιν του Orson Welles, έλεγε στους δημοσιογράφους των εφημερίδων του: «Μην αφήσετε την αλήθεια να σας χαλάσει μια ωραία ιστορία». Ο κανόνας, πια έχει αλλάξει. «Φτιάξε μια ιστορία που να περνάει για αληθινή». Και οι επικοινωνιολόγοι που δουλειά τους είναι να φτιάχνουν εικόνες και ιστορίες -και όχι ιδέες- το ξέρουν καλά. Και το ανεκπαίδευτο στη νέα μιντιακή πραγματικότητα κοινό, σαν πεινασμένο ψάρι, τσιμπάει το δόλωμα. Δείχνει τόσο αληθινό.
•