Ο μηχανισμός των βασανιστηρίων θα είναι εδώ, σήμερα και αύριοΜε αφορμή τη λιτή αλλά συγκινητική θεατρική παράσταση «Ανθρωποφύλακες», η οποία βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Περικλή Κοροβέση, πραγματοποιήθηκε στις 27 Μάη, στο θέατρο Βαφείο - Λάκης Καραλής, εκδήλωση με θέμα «Ανθρωποφύλακες τότε και σήμερα: Φυλακές ανθρώπων, κοινωνιών και δικαιωμάτων». Βασικοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν ο Περικλής Κοροβέσης, συγγραφέας, η Μαρώ Τριανταφύλλου, συγγραφέας, η Μάνια Παπαδημητρίου, ηθοποιός, και η Δέσποινα Κουτσούμπα, περιφερειακή σύμβουλος Αττικής. Παρενέβησαν οι βασικοί συντελεστές της παράστασης, ο σκηνοθέτης Χάρης Γιουλάτος, ο πρωταγωνιστής Πάνος Τζίνος και ο συγγραφέας, μέλος του αντιδικτατορικού κινήματος, Δημήτρης Παπαχρήστος. Συντονίστρια της συζήτησης ήταν η Πόλυ Κρημνιώτη, αρχισυντάκτρια πολιτιστικού στην Αυγή.
Αξιοσημείωτο στοιχείο της παράστασης, η οποία περιγράφει τα σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια τα οποία υπέστη ο Περικλής Κοροβέσης ως πολιτικός κρατούμενος κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της δικτατορίας, είναι ότι πρόκειται για μονόλογο στον οποίο ο πρωταγωνιστής ερμηνεύει όλους τους ρόλους του έργου. Ο Πάνος Τζίνος εξήγησε αυτήν την επιλογή ως αναγκαία για να διατηρηθεί το στοιχείο της πολιτικής μαρτυρίας του έργου.
Ο Περικλής Κοροβέσης επεσήμανε: «Έχει σημασία κάθε λεπτομέρεια να καταγραφεί. Δεν έκανα τίποτα ιδιαίτερο παρά μια καταγραφή ενός συμβάντος, το οποίο συνέβη σε χιλιάδες κατά τη διάρκεια της χούντας». Μιλώντας για το σήμερα στάθηκε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στη λειτουργία της ΕΕ: «Η εξουσία που υπάρχει σήμερα στην ΕΕ μοιάζει με θρίαμβο της παλιάς φεουδαρχίας. Στη Μεσόγειο έχουν βρει το θάνατο 23.000 άνθρωποι και για την ΕΕ δεν τρέχει τίποτα». Όταν ρωτήθηκε για το πώς ένιωσε για τις δολοφονίες των βασανιστών Μάλλιου και Μπάμπαλη, εξέφρασε την πλήρη αντίθεση του σε τέτοιες ενέργειες: «Έπρεπε να έχουν κινηθεί οι διαδικασίες, για να πραγματοποιηθεί η αυτοκάθαρση. Η ατομική πράξη εν ονόματι της κοινωνίας στην ουσία στρέφεται κατά της ίδιας. Δεν ένιωσα καμία δικαίωση, ούτε ικανοποίηση. Αισθάνθηκα ότι αυτό θα χρησιμοποιηθεί εις βάρος του κινήματος».
Η Δέσποινα Κουτσούμπα αναφέρθηκε στη διαχρονικότητα και οικουμενικότητα του βιβλίου και στάθηκε στην ανάγκη διατήρησης της ανθρωπιάς μας στην περίοδο της κρίσης: «Τα τελευταία 5 χρόνια έχουν νεκρώσει κομμάτια της ανθρωπιάς μας. Η επανάσταση δεν πρέπει να ξεκινάει μόνο από το μισθό μας».
Η Μάνια Παπαδημητρίου επεσήμανε τη διαφορά των πραγματικών ηρώων με τους ήρωες του Χόλιγουντ και υπενθύμισε τους στίχους του Σεφέρη: «Να μιλήσω για ήρωες , να μιλήσω για ήρωες. Στα σκοτεινά πηγαίνουμε, στα σκοτεινά προχωρούμε. Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά».
Ο Δημήτρης Παπαχρήστος στην παρέμβαση του στάθηκε στη σημασία καταπολέμησης του φόβου: «Όταν δεν φοβάσαι να πεθάνεις, αφοπλίζεις αυτόν που θέλει να σε σκοτώσει». Αναφέρθηκε, επίσης, στη διαχρονικότητα του θέματος του βιβλίου: «Δεν τελειώνουν τα βασανιστήρια. Σήμερα είναι χειρότερα. Ο μηχανισμός τους θα είναι εδώ, σήμερα και αύριο».
Παρακάτω, παραθέτουμε ένα απόσπασμα από την παρέμβαση της Μαρώς Τριαντάφυλλου.
Αλέξανδρος Μαυρογένης
Οι υπόγειες διασυνδέσειςΟλα τα αυταρχικά καθεστώτα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα χρησιμοποίησαν τα βασανιστήρια για να γονατίσουν τις ψυχές και τις θελήσεις. Για να δημιουργήσουν ανθρώπους φοβισμένους με συνείδηση δούλου. Το σώμα γίνεται το όχημα για να εισβάλει στην ψυχή ο τρόμος και ο σωματικός πόνος η βασιλική οδός για να γραπώσουν τη συνείδηση και να την καταβάλουν.
Ο βασανιζόμενος πρέπει να χάσει δύο πράγματα: το χρόνο και το λόγο. Μια τιμωρία είναι αβάσταχτη όταν δεν έχει χρονικό ορίζοντα παύσης, τέλους. Όσο λίγος κι αν είναι ο χρόνος που θα κρατήσει ένα μαρτύριο, εξισούται με την αιωνιότητα, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να μετρήσεις την απόσταση από το τέλος. Έτσι φαίνεται σαν να μην υπάρχει τέλος και αυτό εξαφανίζει την ελπίδα.
Τα βασανιστήρια είναι η διακοπή της σχέσης με το λόγο. Ως ομιλία, ως επικοινωνία δηλαδή, από τη μια μεριά, γιατί μεταξύ βασανιστή και βασανιζόμενου δεν υπάρχει διάλογος. Τα όργανα που ασκούν τους βασανισμούς είναι καλά επιλεγμένα: στα υψηλά κλιμάκια, άνθρωποι με υψηλότατο IQ του οποίου κάνουν διεστραμμένη χρήση, στα κατώτερα άνθρωποι από χαμηλά κοινωνικά στρώματα, χωρίς παιδεία, που το κάνουν ως μια οποιαδήποτε δουλειά, εμποτισμένοι από την ιδέα ότι κάνουν το σωστό, ότι έτσι μετέχουν σε κάτι ιδιαίτερο και μοναδικό, όπως είναι η πατρίδα ή το κόμμα, που αλλιώς δεν θα είχαν την δυνατότητα. Αλλά και με τη λαχτάρα της υλικής αμοιβής. Είναι επίσης η διακοπή της σχέσης με τη λογική, ως ειδοποιό διαφορά του είδους άνθρωπος, άρα η διάβαση των συνόρων του είδους και η επιστροφή στο ζωώδες. Και για τις δυο πλευρές.
Η εφευρετικότητα σε βασανιστήρια είναι ανεξάντλητη. Το σώμα εξακολουθεί να είναι ο τόπος της τιμωρίας. Από τους αρχαίους Ετρούσκους που έραβαν μέσα σε μια προβιά ζώου ένα νεκρό με ένα ζωντανό τον ένα στην αγκαλιά του άλλου αφήνοντας τον ζωντανό να πεθάνει αργά από πείνα και δίψα μέσα στη σήψη του νεκρού σώματος του άλλου μέχρι τα SS και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μέχρι τις σταλινικές διώξεις, μέχρι τα λευκά κελιά και το Αμπού Γκράιμπ, μέχρι τις Αμυγδαλέζες και τις αυθαιρεσίες εντός των αστυνομικών τμημάτων, μέχρι τη σπαρμένη με πτώματα Μεσόγειο, δοκιμάστηκαν περίπου τα πάντα. Ωστόσο κάθε φορά μένουμε ενεοί μπροστά στη δημιουργικότητα του κακού. Και πάντα με τον ίδιο στόχο: να λυγίσουν οι ψυχές, να υποταχτούν, να πάψει η αντίσταση. Και πάντα, ευτυχώς, να αποτυγχάνουν. Αλλά με τι κόστος για τους εν τέλει νικητές (και ας βάλουμε και ένα ερωτηματικό στη λέξη).
Τούτος ο τόπος πέρασε και περνάει ακόμα πολλά. Ο νεοναζισμός φάνηκε να λούφαξε, αλλά μη μας ξεγελά η σιωπή του. Είναι εδώ, απλώς το φίδι αλλάζει δέρμα και περιμένει. Προφανώς η Χρυσή Αυγή θα πάρει ένα νέο όνομα, θα απαλλαγεί από μερικούς στιγματισμένους αρχηγούς κι έπειτα θα ξεχυθεί να μολύνει με υπόγειο μίσος τις ψυχές. Η Αριστερά φαίνεται μερικές φορές εγκλωβισμένη στη μνημονιακή καθημερινότητα μέσα στον ίλιγγο των διαπραγματεύσεων που μοιάζουν με κινούμενη άμμο μοιάζει να ξεχνά κάπως το θέμα ή το αντιμετωπίζει με αυτάρεσκες πορείες – λιτανείες. Χωρίς προσπάθεια να βοηθήσει τον κόσμο να καταλάβει τις ενώσεις, τα νήματα που φέρνουν από τα διάφορα χτες στο σήμερα:
«Άμα σε βρει ο Ερυθρός Σταυρός, να μου γράψεις. Και ποιος είσαι εσύ που θα ενδιαφερθεί ο Ερυθρός Σταυρός; Εμάς θα πιστέψουνε, τα γαλόνια μας, που τά ’χουμε κερδίσει με αίμα, κι όχι εσένα, τζουτζέ, ε, τζουτζέ! Εδώ είναι Νταχάου ρε. Πάρτο απόφαση. Ούτε ο Ου Θαντ δεν μπορεί να σε σώσει. Θα περάσεις καλά στα Ες-Ες, έννοια σου! Πάρτονα, Βασίλη».
Να τες οι υπόγειες διασυνδέσεις. Η αναφορά στους προπάτορες.
Η δραματοποίηση ενός τέτοιου έργου είναι ιδιαίτερα δύσκολη κι ακόμη δυσκολότερη η υποκριτική απόδοση. Ακριβώς γιατί η παράσταση πρέπει να πετύχει τις πιο λεπτές ισορροπίες στους χρόνους, στο λεπτό νήμα που χωρίζει τη λογική από τη διάρρηξή της, το σωματικό και τον ψυχικό πόνο… Το σώμα του ηθοποιού πρέπει να αντέξει να αποδώσει όχι το λεγόμενο αλλά το άρρητο, το βλέμμα του να χωριστεί στα δυο και η φωνή να υπονομεύει το νόημα. Είναι παρήγορο που η νέα γενιά με δρώσα μνήμη επιστρέφει σ’ αυτά τα κείμενα και δημιουργεί. Η εποχή μας συστήνει τέτοιες αναγκαιότητες. Απαιτεί την ερμηνεία του τότε για να διασαφηνιστούν οι οδοί για την ερμηνεία του σήμερα.
Μαρώ Τριανταφύλλου
maro33@otenet.gr