** Μόνο η σφαιρική αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων μπορεί να προσδώσει τα νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχει ανάγκη το κόμμαΟλες οι σύγχρονες κοινωνίες είτε ανήκουν στο λεγόμενο αναπτυγμένο ή στο λεγόμενο αναπτυσσόμενο κόσμο αντιμετωπίζουν μια χωρίς προηγούμενο περιβαλλοντική κρίση, με αιχμή την κλιματική αλλαγή. Αυτή η κρίση είναι έκφραση του «παραγωγικίστικου» μοντέλου που αναπτύσσεται αιτιωδώς σε μια, επίσης, χωρίς προηγούμενο κοινωνική κρίση, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η διεύρυνση των ανισοτήτων και η περιθωριοποίηση των υποτελών κοινωνικών τάξεων. Η υπέρβαση αυτής της διπλής κρίσης απαιτεί την κατάστρωση συγκεκριμένου σχεδίου για την αλλαγή του παραπάνω μοντέλου παραγωγής που συνδέεται με την πάλη κατά των ανισοτήτων και της διευρυνόμενης φτώχειας. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα σχέδιο οικολογικού μετασχηματισμού της κοινωνίας προς όφελος όλων.
Νέα φάσηΈνα τέτοιο σχέδιο δεν μπορεί να περιορίζεται σε τεχνοκρατικού τύπου λύσεις, αλλά να εμπνέεται από το στόχο της ιδανικής κοινωνίας η οποία, για μας στην αριστερά, είναι ο σοσιαλισμός με ελευθερία, δημοκρατία και λαϊκή συμμετοχή. Ο εν λόγω στόχος θα πρέπει να έχει περιεχόμενο που θα ορίζεται από τις ιδέες της οικολογίας και της κοινωνικής συνοχής, οι οποίες όμως πρέπει να είναι συγκεκριμένες και σαφείς. Η αριστερά μέχρι τώρα εξαντλείτο, κυρίως, στην ανάδειξη γενικών χαρακτηριστικών της πολιτικής πάλης φοβούμενη ότι η ενασχόληση με πρακτικά ζητήματα της καθημερινής πολιτικής θα λειτουργήσει έτσι ώστε να απορροφηθεί από το σύστημα.
Πρέπει, λοιπόν, να εισέλθουμε σε μια νέα φάση, με διαφορετικά ποιοτικά στοιχεία, που θα χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες δράσεις οι οποίες θα υλοποιούνται μέσα σε μια διαρκή πορεία μετάβασης σε μια οικολογική κοινωνία και σε μια βιώσιμη οικονομία. Αυτή η πορεία που θα εξελίσσεται εντός αλλά και εκτός των θεσμών συνιστά τη σύγχρονη έκφραση της γκραμσιανής έννοιας του πολέμου θέσεων. Τα νέα προσδιοριστικά στοιχεία μιας αριστεράς που μάχεται για τον οικολογικό και κοινωνικό μετασχηματισμό θα μπορούσαν να αποτυπωθούν σε αδρές γραμμές που θα μας δίνουν την εικόνα μιας πορείας που θα αποτελεί τομή στην ιστορική συνέχεια των αγώνων της αριστεράς.
Άξονες για μια οικολογική μετάβαση της κοινωνίαςΗ οικολογική κρίση έχει προσλάβει χαρακτηριστικά τα οποία μας οδηγούν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η πιο εμβληματική έκφραση της οικολογικής κρίσης είναι η κλιματική αλλαγή. Έχουμε ολοκληρώσει το στάδιο των εκτιμήσεων και είναι απόλυτη ανάγκη να αναληφθούν συγκεκριμένες πολιτικές πρωτοβουλίες. Όποιος προγραμματίζει συνόδους και διασκέψεις απλώς βρίσκει εύσχημο τρόπο να μην ασχοληθεί με το πρόβλημα. Έτσι, για την υλοποίηση του στόχου της συγκράτησης της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους δύο βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100 θα πρέπει να υλοποιηθούν, κυρίως, πολιτικές μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με στόχο τη μηδενική εκπομπή τους μέχρι το 2050 με ενδιάμεσους στόχους τη μείωση των εκπομπών κατά 50% μέχρι το 2030.
Οι εθνικές πολιτικές είναι αυτές που θα υλοποιήσουν αυτούς τους στόχους. Μόνο ένα αριστερό πρόγραμμα οικολογικής μετάβασης μπορεί να τις πραγματοποιήσει διότι οι εν λόγω πολιτικές στηρίζονται αναγκαστικά στο σχεδιασμό με άξονα τη μακροπρόθεσμη δράση του δημοσίου καθώς οι δυνάμεις της αγοράς, εγκλωβισμένες στο βραχυπρόθεσμο κέρδος, είναι αδύνατο να τις υλοποιήσουν. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να υλοποιούνται συγκεκριμένα μέτρα μετριασμού. Η απαγόρευση των εξορύξεων υδρογονανθράκων, η ανάπτυξη μέσων σταθερής τροχιάς (ιδίως σιδηροδρόμων), η ενίσχυση πολιτικών ενεργειακής απόδοσης, η (ποσοτικοποιημένη) προοδευτική μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων (μεταξύ των οποίων και το φυσικό αέριο), η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ενέργειας είναι μερικά από αυτά τα μέτρα. Για να επιτευχθεί η υλοποίηση αυτών των μέτρων θα πρέπει να υπάρξει ένας λεπτομερής, ποσοτικά προσδιορισμένος, ενεργειακός προγραμματισμός δεκαετίας που θα είναι νομικά δεσμευτικός.
Εναλλακτικές μορφές ενέργειαςΑναφορικά με την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών ενέργειας αξίζει να υπογραμμιστεί ότι θα πρέπει κυρίως να στηρίζεται στις ενεργειακές κοινότητες έτσι ώστε να αποφασίζουν οι τοπικές κοινωνίες για τον τόπο και το μέγεθος της εγκατάστασης αφού σταθμίσουν τις ενεργειακές ανάγκες τους. Η σημερινή κατάσταση της πλήρους κυριαρχίας μεγάλων εταιριών και της σύγκρουσης με τις τοπικές κοινωνίες δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η πάλη για την κλιματική αλλαγή είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί στα χέρια αυτών των εταιριών. Για να υπάρξει αυτή η αναγκαία ανατροπή χρειάζεται η επιδότηση των ενεργειακών κοινοτήτων και όχι των μεγάλων εταιριών όπως γίνεται σήμερα.
Διαχείριση αποβλήτωνΈνα άλλο μείζον ζήτημα είναι αυτό της διαχείρισης των αποβλήτων. Μια μεγάλη πρόκληση σήμερα είναι ο στόχος της κυκλικής οικονομίας που αποβλέπει στη μείωση της χρήσης πρώτων υλών μέσω της ανακύκλωσης και της αξιοποίησης. Η κυκλική οικονομία δεν είναι σε καμία περίπτωση συμβατή με την κατασκευή φαραωνικών εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων με τη μορφή ΣΔΙΤ. Η διαλογή στην πηγή και ο πρωτογενής διαχωρισμός των αποβλήτων είναι η προϋπόθεση για υψηλού επιπέδου ανακύκλωση που θα έχει αντίκρυσμα στην αγορά. Για να γίνει αυτό είναι αναγκαία η παροχή οικονομικών κινήτρων και φοροαπαλλαγών, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, σε εταιρίες και συνεταιρισμούς τοπικής κλίμακας που θα αναλαμβάνουν τομείς της διαχείρισης συμπληρωματικά με τους Δήμους και τους ΦΟΔΣΑ.
Ο τομέας της βιοποικιλότητας αποτελεί, ιδίως για την Ελλάδα, προνομιακό πεδίο δράσης λόγω του πλούτου πανίδας και χλωρίδας. Πέρα από την εγγενή αξία της βιοποικιλότητας, οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που παρέχει μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό πυλώνα ανάπτυξης της χώρας. Παράλληλα, η ανάπτυξη της λεγόμενης αγρο-οικολογίας είναι μια ιδανική ευκαιρία αν αναλογιστεί κανείς τα μεγέθη αλλά και τα φυσικά χαρακτηριστικά των καλλιεργούμενων εδαφών.
Τομές στο διοικητικό και το δικαστικό σύστημαΗ υλοποίηση πολιτικών, όπως αυτές που αναφέρθηκαν, απαιτούν τομές στο διοικητικό και στο δικαστικό σύστημα της χώρας. Έτσι, θα πρέπει όλες οι περιφέρειες της χώρας να διαθέτουν τους δικούς τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης με εξειδικευμένα χαρακτηριστικά. Π.χ. κάθε περιφέρεια θα πρέπει να διαθέτει σχέδια που θα περιλαμβάνουν μέτρα μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, μέτρα διαχείρισης των αποβλήτων με κέντρο την ανακύκλωση και την αξιοποίηση των αποβλήτων, μέτρα διαχείρισης των υδάτων και χρήσης των φυτοφαρμάκων κλπ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι όλες αυτές οι πολιτικές έχουν ήδη νομοθετικό έρεισμα τις ρυθμίσεις της ΕΕ. Απλώς, οι εν λόγω ρυθμίσεις έχουν πολλαπλές αναγνώσεις και υλοποιούνται με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με τις κάθε φορά κυρίαρχες εθνικές πολιτικές δυνάμεις. Οι αριστερές και οικολογικές δυνάμεις έχουν τη δυνατότητα (και το χρέος) να υλοποιούν αυτές τις πολιτικές με το μεγαλύτερο δυνατό οικολογικό και κοινωνικό πρόσημο.
Παράλληλα, είναι γνωστό ότι το δικαστικό σύστημα διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στα οικολογικά ζητήματα καθώς συνδέονται, αρκετές φορές, με μεγάλες επενδύσεις και, συνεπώς, με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Τα δικαστήρια και κυρίως το Συμβούλιο της Επικρατείας έχουν -προοδευτικά- ενσωματωθεί στην κυρίαρχη αντίληψη της αύξησης των οικονομικών μεγεθών, χωρίς τη δέουσα μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος. Η άκρατη εργαλειοποίηση του δικαίου, από το εν λόγω δικαστήριο, για πολιτικούς σκοπούς το κατατάσσει πλέον στους εχθρούς του περιβάλλοντος. Δεν μπορεί να υλοποιηθεί μια πολιτική προστασίας του περιβάλλοντος παρά μόνο αν υπάρξουν δραστικές αλλαγές-τομές στο διοικητικό και δικαστικό σύστημα της χώρας. Για να γίνει όμως αυτό απαιτούνται επεξεργασμένες και στοχευμένες δράσεις στο πλαίσιο του εκδημοκρατισμού των θεσμών της δημοκρατίας.
Πληροφόρηση και συμμετοχή πολιτώνΈνα τελευταίο στοιχείο σχετικά με την αντιμετώπιση αυτών των μειζόνων πολιτικών-περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι η πληροφόρηση και η συμμετοχή των πολιτών. Τα περιβαλλοντικά ζητήματα ανήκουν σε εκείνα των οποίων η λύση δεν εξαρτάται μόνο από την τεχνοκρατική αντιμετώπιση αλλά, κυρίως, από τη δράση των πολιτών. Οι ήδη υπάρχουσες προβλέψεις της νομοθεσίας θα πρέπει να ενισχυθούν έτσι ώστε να οδηγηθούμε στην περιβαλλοντική δημοκρατία με στοιχεία αμεσότητας και λαϊκού ελέγχου. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να γίνει αυτό, απλώς χρειάζεται η πολιτική πρωτοβουλία.
Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς, αυτά που αναφέρθηκαν δεν είναι παρά μια πτυχή των ζητημάτων με τα οποία πρέπει να ασχοληθεί ένα αριστερό κόμμα οικολογικής προοπτικής. Δείχνει, όμως, ότι μόνο η σφαιρική αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων και μάλιστα μέσω της ενσωμάτωσής τους σε όλες τις πολιτικές μπορεί να προσδώσει τα νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχει ανάγκη αυτό το κόμμα, το οποίο, με τη σειρά του, θα πρέπει να ενισχύσει τον παρεμβατικό του ρόλο σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και πολιτικής δράσης.
Γιώργος Μπάλιας