ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΘΥΜΗ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ
Καθολικός έλεγχος του πολιτικού πεδίου, χωρίς προηγούμενο
** Το επιτελικό κράτος της δεξιάς δεν είναι ούτε μικρότερο, ούτε αποτελεσματικότερο, είναι ταξικά μεροληπτικό και πολιτικά αυταρχικό
** Οι συνέπειες των επιλογών της θα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές για την κοινωνική συνοχή, την ποιότητα της δημοκρατίας και την προστασία των δικαιωμάτων
Συζητάμε με τον Ευθύμη Παπαβλασόπουλο, καθηγητή για τις πολιτικές οργανώσεις και το κομματικό σύστημα, για το προφίλ της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας και τι σηματοδοτούν οι επιλογές που κάνει. Όπως ο ίδιος σημειώνει, «από την άποψη της διαχειριστικής αποτελεσματικότητας, το εγχείρημα είναι μέχρι στιγμής απόλυτα επιτυχημένο. Ωστόσο αυτή η πολιτική συμμαχία είναι αυτοαναφορική δεν διαθέτει δηλαδή κοινωνική γείωση, άρα η πολιτική του αποτελεσματικότητα είναι προς το παρόν αμφίβολη. Ταυτόχρονα οι έκδηλες ανισορροπίες στην κατανομή της πολιτικής ισχύος συρρικνώνουν επικίνδυνα τον πολιτικό και κοινωνικό πλουραλισμό και εμπεδώνουν τη λεγόμενη μεταδημοκρατική συνθήκη.»
Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου
Από την κρίση αντιπροσώπευσης και την κατάρρευση του κομματικού συστήματος, πώς φτάσαμε σε αυτοδύναμη κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας, με ποσοστό σχεδόν 40%;
Ξεκινώ από το τελευταίο σκέλος του ερωτήματος. Η εκλογική ανάκαμψη της Νέας Δημοκρατίας ήταν πράγματι εντυπωσιακή και για πολλούς απρόσμενη. Ωστόσο δεν υπήρξε το αποτέλεσμα ενός θετικού ρεύματος υποστήριξης στο πολιτικό της πρόγραμμα. Η δεξιά αξιοποίησε υποδειγματικά μια ευνοϊκή εκλογική συγκυρία (σχετική υποχώρηση της οικονομικής ατζέντας, συντηρητική μετατόπιση της κοινωνίας) κυρίως όμως εκμεταλλεύτηκε την γενικευμένη και πολυεστιακή δυσαρέσκεια από την υπερτετραετή κυβερνητική διαχείριση του ΣΥΡΙΖΑ. Ως εκ τούτου, οι εκλογικοί συσχετισμοί δεν αντιφάσκουν με την ορθή διαπίστωση ότι διανύουμε μια παρατεταμένη περίοδο πολιτικής κρίσης, η οποία δεν περιορίζεται στο υποσύστημα της πολιτικής εκπροσώπησης αλλά διαβρώνει όλους του πολιτικούς θεσμούς προκαλώντας μια οργανική κρίση νομιμοποίησης. Υπάρχουν μια σειρά από δείκτες, όπως η σταθερά υψηλή αποχή, η κατάρρευση της εμπιστοσύνης τους θεσμούς, οι δείκτες ικανοποίησης και αισιοδοξίας, η κυριαρχία της αντιπολιτικής, που επιβεβαιώνουν αυτήν την υπόθεση. Εκτιμώ, λοιπόν, ότι στο βαθμό που τα αίτια τα οποία προκαλούν την κρίση παραμένουν ενεργά, η δυνατότητα της Νέας Δημοκρατία, αλλά και οποιουδήποτε κόμματος εξουσίας, να οργανώσει μια στοιχειώδη κοινωνική συναίνεση γύρω από τα κυρίαρχα, στη χώρα μας και διεθνώς, προτάγματα είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Από την άποψη αυτή, η παλινόστηση στην κάλπη της δεξιάς μεγάλου μέρους του παραδοσιακού της ακροατηρίου δεν σημαίνει ότι η διαταξική συντηρητική κοινωνική συμμαχία που αποδιαρθρώθηκε την «εποχή των μνημονίων» έχει αποκατασταθεί.
Δυσδιάκριτο το ίχνος της «λαϊκής δεξιάς»
Για να το καταφέρει αυτό θα πρέπει, εικάζω, να μην απογοητεύσει τις κοινωνικές κατηγορίες που τη στήριξαν, και προέρχονται και από τον κόσμο της εργασίας. Πιστεύεις ότι έχει αντοχές αυτή η σχέση;
Η σχετικά αρραγής και σταθερή πολιτική εκπροσώπηση των τάξεων και μερίδων της συντηρητικής κοινωνικής συμμαχίας, υπό τη σκέπη της Νέας Δημοκρατίας και των κομματικών της προγόνων, οικοδομήθηκε διαχρονικά σε δυο πυλώνες. Στην παροχή πόρων για την υλική και κοινωνική τους αναπαραγωγή, μέσω ενός συστήματος διανομής, που εκ των υστέρων και υποκριτικά καταγγέλλεται ακόμα και από την ίδια την παράταξη ως πελατειακό και σε ισχυρές υπερσυντηρητικές ιδεολογικές εγκλήσεις που τις ομογενοποιούσαν και τις κινητοποιούσαν σχεδόν αταβιστικά. Ως προς το πρώτο εκτιμώ ότι η ηγετική ομάδα της δεν έχει ούτε τη βούληση ούτε τηνδυνατότητα να λειτουργήσει αποζημιωτικά προς εκείνες τις κατηγορίες που επλήγησαν από την οικονομική κρίση, άλλωστε για το ακραία νεοφιλελεύθερο παραγωγικό μοντέλο που προωθεί τα μεσοστρώματα και ιδιαίτερα η πολυπληθής παραδοσιακή μικροαστική τάξη αποτελούν βαρίδια. Τα δείγματα γραφής της κυβέρνησης είναι νομίζω αποκαλυπτικά. Δείτε λ.χ. το αναπτυξιακό και φορολογικό νομοσχέδιο που έχει δημοσιοποιήσει. Οι «παροχές» σε αυτά τα στρώματα είναι πενιχρές και αβέβαιες την ίδια στιγμή που οι παραχωρήσεις στις κερδοσκοπικές μερίδας του εγχώριου και διεθνούς κεφαλαίου είναι σκανδαλώδεις. Θα έλεγα ότι το ίχνος της «λαϊκής δεξιάς» είναι πλέον δυσδιάκριτο στο κυβερνητικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας. Αναπόφευκτα, λοιπόν, θα επιχειρήσει να συστηματοποιήσει και να εντατικοποιήσει τις ιδεολογικές της εγκλήσεις φιλοδοξώντας να συσπειρώσει την εκλογική της βάση επενδύοντας στα φοβικά και συντηρητικά αντανακλαστικά της κοινωνίας. Και δυστυχώς στο ιδεολογικό πεδίο οι συσχετισμοί για τη Δεξιά είναι εξαιρετικά ευνοϊκοί. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι η αυταρχική επιβολή του νόμου και της τάξης φαίνεται να αποτελεί την κύρια προτεραιότητα της κυβέρνησης. Από της άποψη αυτή, η υπερσυντηρητική μετατόπιση της Ν.Δ και η όξυνση του θεσμικού και πολιτικού αυταρχισμού δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της συνήθους εκλογικής τακτικής, ούτε πολύ περισσότερο επιδιώκουν να επιλύσουν πραγματικά προβλήματα, συνιστούν στρατηγική επιλογή που αποσκοπεί στη διαμόρφωση όρων ιδεολογικής ηγεμονίας. Άλλωστε ο στόχος αυτός έχει διατυπωθεί εδώ και καιρό από τον συνεπέστερο και σοβαρότερο εκπρόσωπο της ακροδεξιάς της πτέρυγας τον κ. Βορίδη.
Για να απαντήσω λοιπόν στο ερώτημά σου. Αν και οι μετεκλογικές δημοσκοπήσεις αποτυπώνουν ένα εξαιρετικά ευνοϊκό κλίμα για την κυβέρνηση πιθανολογώ ότι το μείγμα πολιτικής που θα εφαρμόσει δεν είναι ικανό να της εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα μια αδιατάρακτη πολιτική κυριαρχία. Οι συνέπειες όμως των επιλογών της θα είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές για την κοινωνική συνοχή, την ποιότητα της δημοκρατίας και την προστασία των δικαιωμάτων.
Η μορφολογία της νέας διακυβέρνησης
Πράγματι, η ΝΔ αφήνει το αποτύπωμά της και το κάνει και πολύ γρήγορα, καταργώντας ταυτόχρονα και ό,τι θετικό είχε θεσμοθετηθεί. Θεωρείς ότι η ΝΔ εκμεταλλεύεται το χώρο και το χρόνο που αφήνει ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι να οργανώσει την αντιπολιτευτική του γραμμή;
Πιστεύω ότι η ευχέρεια κινήσεων που διαθέτει η Νέα Δημοκρατία και κυρίως η ετοιμότητα και η ταχύτητα που έδειξε στην εκκαθάριση της κρατικής μηχανής και στην εκδίπλωση της πολιτικής της δεν είναι αποτέλεσμα της φυσιολογικής μετεκλογικής αμηχανίας και αδράνειας του ΣΥΡΙΖΑ. Οφείλονται πρωτίστως στη μορφολογία της νέας διακυβέρνησης. Η δεξιά εγκαταστάθηκε στη κυβέρνηση όχι ως κόμμα, αλλά ως μια ευρεία πολιτική συμμαχία, μια σκιώδη παράταξη που ελέγχει και συντονίζει τους κρατικούς θεσμούς (Προέδρος της δημοκρατίας, Κυβέρνηση, Βουλή, Ανεξάρτητες Αρχές, Δικαιοσύνη, Διοίκηση και Αυτοδιοίκηση), το σύνολο των θεσμών κοινωνικής εκπροσώπησης (ΣΕΒ, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ, ΕΣΕΕ κτλ.) ενώ έχει διασφαλίσει την ανεπιφύλακτη υποστήριξη της Εκκλησίας, των ισχυρών επιχειρηματιών και κυρίως των Μ.Μ.Ε. Πρόκειται για ένα πλέγμα πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, που είναι ενσωματωμένο στη λειτουργία του κράτους και εξυπηρετούν τα προτάγματά του. Θα προσέθετα δε ότι απολαμβάνει και την ιδιότυπη ανοχή κοινοβουλευτικών κομμάτων από όλο το πολιτικό φάσμα. Η συναίνεση που έχει διαμορφωθεί στο εσωτερικό του συστήματος είναι πραγματικά εντυπωσιακή.
Δυστυχώς η εδραίωση του νέο πλέγματος εξουσίας διευκολύνεται και από ορισμένες επιλογές του ΣΥΡΙΖΑ. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην άστοχη και άσκοπη αναθεωρητική πρωτοβουλία, η οποία -ανεξάρτητα από τις προθέσεις της- ενέχει τον ορατό κίνδυνο της συνταγματοποίησης του θεσμικού αυταρχισμού και του νεοφιλελευθερισμού.
Δεν θυμάμαι ανάλογο προηγούμενο καθολικού ελέγχου του πολιτικού πεδίου κατά την μεταπολιτευτική περίοδο. Διαπιστώνω όμως αναλογίες με το μετεμφυλιακό σύστημα πολιτικής κυριαρχίας. Το παράδοξο αυτό εξηγεί γιατί η Κυβέρνηση κατάφερε να προωθήσει ακόμα και αντιδημοφιλή μετρά, χωρίς σοβαρές πολιτικές αντιστάσεις και κοινωνικές αντιδράσεις.
Από την άποψη, λοιπόν, της διαχειριστικής αποτελεσματικότητας, το εγχείρημα είναι μέχρι στιγμής απόλυτα επιτυχημένο. Ωστόσο αυτή η πολιτική συμμαχία είναι αυτοαναφορική δεν διαθέτει δηλαδή κοινωνική γείωση, άρα η πολιτική του αποτελεσματικότητα είναι προς το παρόν αμφίβολη. Ταυτόχρονα οι έκδηλες ανισορροπίες στην κατανομή της πολιτικής ισχύος συρρικνώνουν επικίνδυνα τον πολιτικό και κοινωνικό πλουραλισμό και εμπεδώνουν τη λεγόμενη μεταδημοκρατική συνθήκη.
Να το δούμε λίγο πιο σφαιρικά; Ποιο, θα έλεγες, ότι είναι το προφίλ της νέας κυβέρνησης;
Στο επίπεδο του κυβερνητικού προγράμματος οι εξελίξεις είναι λίγο πολύ προδιαγεγραμμένες. Ενδεχομένως συζητούνται ακόμα οι δοσολογίες του προαποφασισμένου νεοφιλελεύθερου μείγματος, που συγχωνεύει τον δρεπανηφόρο οικονομικό φιλελευθερισμό με τον πολιτικοθεσμικό αυταρχισμό. Όλες οι ενδείξεις συνηγορούν στην υπόθεση ότι Νέα Δημοκρατία θα παρωθήσει αποφασιστικά την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης - εξού και η εμμονή για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια - του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, της αγοράς εργασίας με εργαλεία τις ιδιωτικοποιήσεις - ακόμα και οργανισμών που διαχειρίζονται δημόσια αγαθά όπως οι υδάτινοι πόροι – την περαιτέρω απορρύθμιση των αγορών και των εργασιακών σχέσεων, το δρακόντειο περιορισμό των προνοιακών πολιτικών και την υποβάθμιση της περιβαλλοντικής προστασίας. Παράλληλα, εντατικοποιεί και ενισχύει τους μηχανισμούς και τις πρακτικές πειθάρχησης και καταστολής προκειμένου να στοχοποιήσει και να ελέγξει την κοινωνική διαμαρτυρία. Πρωτοβουλίες και εξαγγελίες της κυβέρνησης όπως η κατάργηση του ασύλου, οι εκκενώσεις καταλήψεων, η ένταση της συμβολικής αστυνόμευσης, η αντιμεταναστευτική ρητορεία, ο περιορισμός των συλλογικών και ατομικών δικαιωμάτων, η αναβάθμιση του ρόλου της Εκκλησίας στους δημόσιους θεσμούς δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τις προθέσεις της.
Τη λογική αυτή θεσμοποιεί και υλοποιεί το λεγόμενο επιτελικό κράτος βασικό εργαλείο του νεοφιλελεύθερου «Τζαγγερνώτ», που συρρικνώνει τα πεδία της δημοκρατικής πολιτικής ιδιωτικοποιώντας κρίσιμες για την κοινωνική αναπαραγωγή δημόσιες πολιτικές ενώ φαινομενικά παράδοξα ενισχύει τον συγκεντρωτικό και προσωποπαγή έλεγχο των πολιτικοδιοικητικών δομών και διαδικασιών. Νομίζω ότι μια σειρά πρόσφατων επιλογών της κυβέρνησης όπως η ίδρυση της πανίσχυρης, αδιαφανούς και πανοπτικής αρχής της Προεδρίας της Κυβέρνησης, η ταυτόχρονη υπαγωγή στον έλεγχο του Πρωθυπουργού των δημόσιων πολιτικών, η αμφιβόλου νομιμότητας παρέμβαση σε μη ελεγχόμενος θεσμούς (Ανεξάρτητες Αρχές, ΚΕΘΕΑ) η στρατολόγηση του κυβερνητικού προσωπικού από τις τάξεις των πολιτικών και τεχνοκρατικών ελίτ που μετακινούνται ευέλικτα μεταξύ κράτους, υπερεθνικών οργανισμών και επιχειρήσεων απηχούν υποδειγματικά αυτήν την αντίληψη. Συμπερασματικά το επιτελικό κράτος της δεξιάς δεν είναι ούτε μικρότερο, ούτε αποτελεσματικότερο είναι ταξικά μεροληπτικό και πολιτικά αυταρχικό.
Η πλαστικότητα της ΝΔ ανάλογα με τη συγκυρία
Η Νέα Δημοκρατία την περασμένη εβδομάδα έγινε 45 χρόνων. Ποιο θεωρείς ότι είναι το πολιτικό της στίγμα σήμερα και τι έχει διατηρήσει από τις καταβολές της;
Τα μεγάλα και θεσμοποιημένα κόμματα , όπως η Νέα Δημοκρατία διαμορφώνουν ένα γενετικό μοντέλο, τα δομικά στοιχεία του οποίου παραμένουν σχετικά σταθερά. Από την άποψη αυτή η ΝΔ ήταν και παραμένει κόμμα ταξικό, συντηρητικό και κατεξοχήν κρατικοποιημένο. Ωστόσο, το ιδεολογικοπολιτικό της προφίλ, το πολιτικό της πρόγραμμα και η κομματική της οργάνωση έχουν μια πλαστικότητα. Με άλλα λόγια, εξειδικεύονται και καθορίζονται κάθε φορά σε σχέση με τους μεταβαλλόμενους συσχετισμούς ισχύος μεταξύ των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων και τους τρόπους άρθρωσης του κράτους με την κοινωνία, όπως συμπυκνώνονται υλικά στη μορφή και τη λειτουργία του κράτους. Από την άποψη αυτή διατηρώντας το ιστορικό της φορτίο, ανάλογα με την συγκυρία κινήθηκε ευέλικτα από τον διστακτικό κεϋνσιανισμό μέχρι τον αμήχανο νεοφιλελευθερισμό και από τον μετριοπαθή πολιτικό φιλελευθερισμό μέχρι τον ήπιο αυταρχισμό. Σε κάθε περίπτωση όμως η μεταπολιτευτική δεξιά και σε αντίθεση με τη μετεμφυλιακή, ακόμα και στις πλέον αυταρχικές της αναδιπλώσεις και αντιδημοκρατικές της διολισθήσεις, ουδέποτε παραβίασε ανοιχτά τη νομιμότητα και τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού. Αντίθετα, συνέβαλε στην εδραίωση ενός θωρακισμένου έστω κράτους δικαίου και συμφιλιώθηκε με τους κανόνες του θεσμοθετημένου πολιτικού ανταγωνισμού. Το γενετικό αυτό μοντέλο φαίνεται να αλλοιώνεται κατά την περίοδο της κρίσης, όπου η Δεξιά αποδεσμεύεται από τους φιλελευθέρους και δημοκρατικούς περιορισμούς ολισθαίνοντας σε ένα έκδηλο πλέον αυταρχισμό. Η στροφή αυτή εκδηλώθηκε ήδη από την προηγούμενη κυβερνητική της θητεία που σηματοδότησε μια πρωτοφανή συρρίκνωση των ατομικών, συλλογικών και πολιτικών ελευθεριών και μια επικίνδυνη νόθευση των θεσμών και των κανόνων της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Στη συνθήκη αυτή μάλιστα φαίνεται να ρευστοποιούνται τα όρια μεταξύ δεξιάς και ακροδεξιάς όπου αποκτούν πλέον μια συμβιωτική σχέση.
Η ΝΔ σε σχέση με την ευρωπαϊκή –και όχι μόνο- Δεξιά που τοποθετείται;
Σύμφωνα με τις εμπειρικές ενδείξεις η Νέα Δημοκρατία τοποθετείται σταθερά στο πολιτικό φάσμα δεξιότερα από τα ομόλογα λαϊκά και χριστιανοδημοκρατικά κόμματα της δυτικής Ευρώπης. Στην παρούσα δε συγκυρία βρισκω να έχει περισσότερες ομοιότητες με τα υπερσυντηρητικά κόμματα της κεντρικής Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής, παρά λ.χ. με την CDU. Σας υπενθυμίζω ότι τη συμμετοχή της Νέας Δημοκρατίας στην άτυπη διεθνή της υπερσυντηρητικής και ακραία νεοφιλελεύθερης δεξιάς συνομολόγησε πανηγυρικά ο Μ. Πομπέο. Ωστόσο για να είμαστε δίκαιοι και ακριβείς το έντονα συντηρητικό στίγμα που εκπέμπει η ΝΔ δεν αποτελεί μόνο ιδιαιτερότητα της ελληνικής δεξιάς. Είναι φυσιολογική συνέπεια της εξασθένισης των δημοκρατικών, φιλελευθέρων και κοινωνικών αντιστάσεων των λεγομένων συστημικών κομμάτων σε διεθνή κλίμακα.
Ζωντανή η προοπτική επανόδου του ΣΥΡΙΖΑ
Κατά το κίνημα των πλατειών όταν και διαταράχθηκε συθέμελα το κομματικό σύστημα, η ριζοσπαστική αριστερά έλεγε στις αναλύσεις της ότι άνοιξε ένα παράθυρο για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Πιστεύεις πως αυτή η ευκαιρία χάθηκε και αναγεννήθηκε από τις στάχτες του το κομματικό σύστημα ή μήπως το 30% του ΣΥΡΙΖΑ αφήνει ακόμα κάποια περιθώρια ελπίδας;
Το 30% του ΣΥΡΙΖΑ στις εθνικές εκλογές, μη αναμμένο για πολλούς ύστερα από το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, ασφαλώς κρατά ζωντανή την προοπτική της επανόδου του στην κυβέρνηση. Εκτιμώ όμως ότι σε καμία περίπτωση δεν συνιστά ελπίδα για το όραμα του κοινωνικού μετασχηματισμού που επαγγέλθηκε η ριζοσπαστική αριστερά. Θα έλεγα μάλιστα ότι η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν εκλογική και υπό προϋποθέσεις χρήσιμη για τον ίδιο. Αφού του δίνει το χρόνο να επεξεργαστεί προγραμματικά και οργανωτικά τις θεμελιακές μετατοπίσεις του από το 2015 και μετά, εδραιώνοντας τη θέση του στο αναδομημένο και πάντα κρατικοποιημένο κομματικό σύστημα. Όσον αφορά την σταθεροποίηση του κομματικού συστήματος, στο βαθμό που διανύουμε ακόμα μια μεταβατική φάση, κατά την οποία εμφιλοχωρούν κρίσιμες πολιτικές εξελίξεις, θεωρώ παρακινδυνευμένο να προεξοφλήσει κανείς οπουδήποτε έκβαση. Είναι όμως σχεδόν βέβαιο ότι ανεξάρτητα από τη σύνθεση και τη μορφή του δύσκολα θα μπορέσει να αναδιοργανώσει την κοινωνική συναίνεση γύρω από τις κυρίαρχες επιλογές.
Όσον αφορά την κοινωνική αριστερά, η ήττα της είχε δρομολογηθεί πολύ πριν τις εκλογές του 2015 και ήταν μια ήττα πολιτική, επώδυνη και για το ορατό μέλλον μη διαχειρίσιμη. Και για την ήττα αυτή ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ιστορική ευθύνη. Αντιμέτωπος με την υπαρξιακή για την αριστερά πρόκληση να συγκροτήσει από τα κοινωνικά ερείπια μια πλειοψηφική συμμαχία, να οργάνωσει πολιτικά την κινηματική δράση, να διαμορφώσει ουσιαστικούς δίαυλους μεταξύ του κοινωνικού και πολιτικού πεδίου, αναδιπλώθηκε στις καταστροφικές έξεις της πάλαι ποτέ ανανεωτικής Αριστεράς. Αντιμετώπισε εργαλειακά την κοινωνική δυναμική και αυτοπαγιδεύτηκε στην ασφάλεια του κυβερνητισμού και του θεσμικού φετιχισμού.
Παρόλο που αντικειμενικά θα δοθούν αφορμές για κινητοποίηση, διότι το πρόγραμμα της ΝΔ είναι ακραίο, εν τούτοις δεν νομίζω ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή οι προϋποθέσεις για μαζική και οργανωμένη παρέμβαση. Η κοινωνία είναι απογοητευμένη και υποψιασμένη, δύσκολα λοιπόν θα βγει ξανά στο προσκήνιο.
Ούτε αφού γευτεί την ατζέντα του ακραίου νεοφιλελευθερισμού και του επικίνδυνου αυταρχισμού, όπως τη χαρακτήρισες;
Ο αυθορμητισμός των μαζών είναι ασφαλώς ένα στοιχείο της πολιτικής διαδικασίας, αλλά δεν εκδηλώνεται μηχανιστικά και απροϋπόθετα. Σε περιόδους οξύτατης και πολυδιάστατής κρίσης εκλύεται μια διάχυτη και μη ελεγχόμενη από το σύστημα κοινωνική δυναμική. Σε συνθήκες όμως ήττας και σχετικής εξομάλυνσης δύσκολα αναδύεται ένα μαζικό και διεκδικητικό κίνημα. Θεωρώ λοιπόν πιθανό να αναζωπυρωθούν «τοπικές» εστίες κοινωνικής διαμαρτυρίας, όπως για παράδειγμα η θερινή κινητοποίηση για το άσυλο, αλλά δεν θα έχουν το μαζικό χαρακτήρα της μνημονικής περιόδου. Πολλώ δε μάλλον δεν πρόκειται να υπάρξουν άμεσα οι προϋποθέσεις για μια νέα και δυνάμει πλειοψηφική κοινωνική συμμαχία.
Πιστεύεις ότι αυτές χάθηκαν;
Όσο και αν δυσκολεύομε να συμφιλιωθώ με την απαισιοδοξία θεωρώ ότι η Αριστερά -και δεν εννοώ φυσικά τον ΣΥΡΙΖΑ- έχει να διανύσει μια μακρά και δύσβατη πολιτική έρημο. Η μοναδική ευκαιρία που της προσέφερε η κρίση να βάλει ξανά σε κίνηση τον τροχό της Ιστορίας σπαταλήθηκε. Η λόγοι είναι πολλοί και οι ευθύνες πολλών. Ο νηφάλιος ανα- στοχασμός για το «συμβάν» είναι απαραίτητος. Και επιμένω στο νηφάλιος γιατί δεν ταιριάζουν στην Αριστερά οι κραυγές και το πένθος. Πρέπει λοιπόν να συνηθίσουμε την ιδέα ότι εφεξής θα δίνουμε τις μάχες σε ένα κλειστό πολιτικό ορίζοντα που οι συσχετισμοί γίνονται όλο και πιο αρνητικοί. Ακόμα όμως και αν οι δυνατότητές μας είναι μικρές και οι δυνάμεις μας ισχνές οφείλουμε να τις δώσουμε, γιατί τα διακυβεύματα είναι τεράστια.