Κρατώντας τον ήλιο από το χέρι
Με αφορμή μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρία Λάι (1919-2013)
Κρατώντας τον ήλιο από το χέρι, είναι ο τίτλος της έκθεσης, που παρουσιάζεται στο MAXXI (Εθνικό Μουσείο των τεχνών του 21ου αιώνα) της Ρώμης, αλλά και το πρώτο ραμμένο Παραμύθι που η καλλιτέχνις δημιούργησε και ήδη ενυπάρχουν όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη δουλειά της: η μυθική αφήγηση του προσωπικού της σύμπαντος με την ανάκληση του ήλιου, η ποίηση και η γλώσσα, η συναισθηματική φόρτιση και η παιδαγωγική επιλογή του «κρατώ το χέρι»…
Η Μαρία Λάι, στα μαγικά έργα της οποίας είχαμε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα, στο πλαίσιο της Ντοκουμέντα 14, γεννήθηκε το 1919 στο Ουλασάι, ένα ορεινό χωριό στη νοτιοανατολική Σαρδηνία. Λόγω της εύθραυστης υγείας της, πέρασε τα παιδικά της χρόνια σε συγγενείς στο παραθαλάσσιο Καρντέντου. «Η ζωή μου με τους θείους ήταν ένα μεγάλο ταξίδι στη φαντασία και τα παιχνίδια. Ήμουν αναλφάβητη αλλά γεμάτη ιστορίες. Ό,τι έκανα ενήλικη, ξεκίνησε τότε», έχει πει. Η προφορική παράδοση της Σαρδηνίας, οι «κοινότητες» των γυναικών που είχαν ως κύρια απασχόληση τον αργαλειό, και η συνάντησή της με τον εμπνευσμένο δάσκαλό της, κι έπειτα φίλο ζωής, Salvatore Cambosu, που την ενθάρρυνε να προσεγγίζει την τέχνη αναζητώντας το ρυθμό, όπως σε ένα ποίημα, και όχι το περιεχόμενο, αποτυπώνονται στο έργο της. Μετά τις σπουδές γλυπτικής στη Ρώμη και τη Βενετία, το 1957 παρουσιάζει την πρώτη της ατομική έκθεση στη Ρώμη, ενώ τη δεκαετία του ’60 πειραματίζεται με νέες φόρμες και διαφορετικές χρήσεις οικείων της υλικών. Με τους αργαλειούς και τους καμβάδες δημιουργεί αστρονομικούς χάρτες «που αντιστοιχούν στην ανάγκη μας να συνδεθούμε με το άπειρο».
Τα βιβλία, χειροποίητα, με υφή γλυπτού, και με ραμμένες μία μία τις σελίδες τους «για να τα ξεφυλλίζουμε αργά και να αφιερώνουμε χρόνο σε αυτά», γραμμένα και σχεδιασμένα με κλωστές, με τον ποιητικό επαναπροσδιορισμό τους, αναδεικνύουν τις ιστορικές καταβολές τους, υπονομεύοντας ταυτόχρονα την παραδοσιακή γυναικεία απασχόληση του ραψίματος. Με τη βελόνα και την κλωστή πάνω στους καμβάδες δημιουργεί παραμυθένιες μορφές, αλλόκοτα σχήματα και, όπως επεσήμανε ο Bartolomeo Pietromarchi, διευθυντής του MAXXI Arte, τα αντικείμενά της, με τις αναρίθμητες μεταμορφώσεις τους αποτελούσαν για την καλλιτέχνιδα κι ένα πρόσχημα για να δημιουργούνται νέες σχέσεις με τους άλλους. Πολύ σημαντικά και τα υπαίθρια έργα της, οι δράσεις και οι εγκαταστάσεις. Το 1981, στο γενέθλιο τόπο της, παρεμβαίνει στο περιβάλλον με τη δράση
Το δέσιμο με το βουνό (Legarsi alla montagna): με αναφορά μια τοπική δοξασία, η Λάι χρησιμοποιεί μια γαλάζια κορδέλα μήκους 26 χιλιομέτρων και ενώνει με αυτήν τα σπίτια του χωριού με το βουνό, αφήνοντας στους κατοίκους την επιλογή για το πώς θα εκφράσουν τις σχέσεις τους με τους γείτονες και τη σύνδεση μαζί τους. Έτσι, όπου υπήρχαν φιλικές σχέσεις, με την κορδέλα σχημάτιζαν ένα συμβολικό κόμπο μπροστά από τα σπίτια τους, όπου υπήρχε έρωτας ένα φιόγκο, κι όταν τίποτα δεν συνέδεε τους κατοίκους μεταξύ τους, η κορδέλα διέτρεχε τις κατοικίες τους τεντωμένη και άκαμπτη, μέχρι το επόμενο σπίτι. Η Μαρία Λάι, τα τελευταία χρόνια, μέχρι το θάνατό της το 2013, ασχολήθηκε πολύ και με το θέατρο, συνεργάστηκε με τον Antonio Marras, εικαστικό, ενδυματολόγο, ποιητή, μεταξύ άλλων αλλά και διευθυντή του Μουσείου Σταθμού της Τέχνης στο Ουλασάι, (www.stazionedellarte.com) στη δημιουργία του οποίου η Λάι συνέβαλε και στο οποίο πρόσφερε πολλά έργα της. Άλλωστε πίστευε βαθιά ότι ένα έργο τέχνης γεννιέται ξανά και ξανά μέσα σε αυτούς που το ατενίζουν.
MAXXI Ρώμη, έως τις 12 Ιανουαρίου 2020 ***
Η γυναίκα που τους ένωσε όλους
Στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης και σε συνεργασία με το ΜΑΧΧI, η Ιρανή καλλιτέχνις Σιρίν Νεσάτ παρουσιάζει στη Ματέρα, στη Ν. Ιταλία, δύο νέα βίντεο. Την Σιρίν Νεσάτ στην Ελλάδα την γνωρίσαμε κυρίως από το μνημειακό της έργο
Γυναίκες δίχως άντρες που βασίστηκε στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Σαρνούς Παρσιτούρ και ανήκει στη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Η σύγκρουση των γυναικών με μια άτεγκτη ανδροκρατική εξουσία και η βαθιά επιθυμία τους για ελευθερία, με φόντο τις δραματικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό, η βιογραφία της Νεσάτ και η σύνθετη και επώδυνη σχέση της με την ισλαμική κουλτούρα, βρίσκονται στο κέντρο της καλλιτεχνικής έκφρασής της. Γεννημένη το 1957, άφησε σε νεαρή ηλικία το Ιράν για να σπουδάσει στο Μπέρκλεϊ στην Αμερική και κατάφερε να επιστρέψει 15 χρόνια αργότερα, μετά το θάνατο του Χομεϊνί. Πρώτο της έργο ήταν η σειρά φωτογραφιών,
Γυναίκες του Αλλάχ (1993-97)
, ασπρόμαυρα πορτρέτα γυναικών με επιγραφές στα φαρσί πάνω στο σώμα τους.
Στην μπαρόκ Εκκλησία del Carmine που ανήκει στο Μουσείο του Palazzo Lanfranchi, παρουσιάζει δύο βίντεο, ειδολογική μεταλλαγή της τελευταίας ταινίας της
Looking for Oum Kulthum (2017): την ιστορία της Μίτρα, μιας ιρανής σκηνοθέτιδας που παρά τις συγκρούσεις της με το καλλιτεχνικό περιβάλλον που την αντιμετωπίζει με δυσπιστία και τις προσωπικές αμφιβολίες της, επιθυμεί διακαώς να γυρίσει μια ταινία για τη μυθική αιγύπτια τραγουδίστρια, πολιτική ακτιβίστρια, αλλά και ανεξάρτητη γυναίκα, Oum Kultrum, είδωλο του αραβικού κόσμου του 20ού αιώνα, για την οποία το αιγυπτιακό κοινοβούλιο διέκοπτε τις συνεδριάσεις του προκειμένου οι βουλευτές να ακούσουν τις συναυλίες της από το ραδιόφωνο. (Το τρέιλερ της ταινίας: www.youtube.com/watch?v=sZNhZqouZos)
«Σε όλη μου τη ζωή, παρουσίαζα γυναίκες, καλλιτέχνιδες» ομολόγησε σε συνέντευξή της η Νεσάτ. «Έχω εμμονή με την Oum Kultrum, γιατί με τη μουσική της είχε ενώσει όλους τους ανθρώπους της Μέσης Ανατολής. Όμως μ’ ενδιέφερε να αποτυπώσω και τον ψυχισμό, τις δυσκολίες και τις ανασφάλειες μιας καλλιτέχνιδας πέρα από τη σχέση της με το κοινό».
Ματέρα, έως τις 12 Ιανουαρίου 2020 Σοφία Ξυγκάκη