Τα λαϊκά κύματα αμφισβήτησης των συντηρητικών αμερικανοτραφών προέδρων στην ήπειρο (Ντούκε, Μπολσονάρο, Πινιέρα, Μορένο και Μάκρι)
Του Κώστα Ήσυχου*Η ιστορική εμπειρία των τελευταίων τριάντα χρόνων στη Λατινική Αμερική χαρακτηρίζεται από την πολιτική αντίθεση και ασυμμετρία μεταξύ νεοφιλελευθερισμού, που είναι βαθύτατα συνδεδεμένος με τη στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή και την αντιιμπεριαλιστικη κοινωνικό-πολιτική πραγματικότητα, που οδηγεί στην ποθούμενη πολιτική ενότητα των λαών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής.
Οι ιστορικές παρακαταθήκες του Μπολιβάρ, του Εμιλιάνο Ζαπάτα, του Φαραμπούντο Μάρτι, του Σαν Μαρτίν παλιότερα, του Τσε, του Φιντέλ και πολλών άλλων επωνύμων και ανώνυμων αγωνιστών άφησαν βαθύ και ανεξίτηλο στίγμα στους λαούς της Patria Grande. H «βαλκανοποίηση», δηλαδή ο τεχνητός μετα-αποικιακός γεωγραφικός κατακερματισμός της Λατινικής Αμερικής, που επιτεύχθηκε παρά την ήττα των ευρωπαίων αποκιοκρατών τον 19ο αιώνα, αποτελεί ιστορικό παράδοξο.
«Παράδοση» οι δικτατορίες και τα θεσμικά πραξικοπήματαΗ πολιτιστική κληρονομιά των αφρικανών δούλων, των ιθαγενών καθώς και της πλειονότητας των λευκών μεταναστών, δεν στάθηκε εμπόδιο στα κοινά ενοποιητικά κοινωνικά ρεύματα, με ταξικές κοινωνικές και πολιτικές διαχρονικές πτυχές, που ενσαρκώνουν σήμερα τον «εφιάλτη» του Λευκού οίκου και των σημερινών νεο-αποικιοκρατών. Ο «εφιάλτης» δεν είναι τίποτε άλλο από μια ενιαία κουλτούρα των λαών της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής, που πολιτικά αμφισβητεί το νέο δόγμα Μονρόε. Η «πίσω αυλή» δεν θα παραμείνει αυλή για πολύ καιρό. Οι περιφερειακές ολοκληρώσεις όταν ενσαρκώνουν την κοινωνική χειραφέτηση, τότε απειλούν τους θιασώτες του «τέλους της ιστορίας».
Πάντως, με ξενόφερτες αιματοβαμμένες δικτατορίες παλιότερα και σήμερα, με τα α λα καρτ «θεσμικά πραξικοπήματα» (Βραζιλία, Αργεντινή, Παραγουάη, την τελευταία δεκαετία) δεν μπόρεσαν και δεν μπορούν να σταματήσουν τις τεράστιες κοινωνικές εξεγέρσεις που σάρωσαν και σαρώνουν τον Ισημερινό, την Κολομβία σε μικρότερη έκταση και την Χιλή, που δημιουργεί πρωτόγνωρα παγκόσμια χαρακτηριστικά, από άποψη όγκου, νεανικής συμμετοχής και επαναστατικών -για την εποχή μας- πολιτικών και κοινωνικών διεκδικήσεων.
Χρειάζεται να σταθούμε στην περίπτωση της Χιλής ιδιαίτερα. Η πρωτοφανής αποσιώπηση εως και η περιθωριοποίηση μιας τέτοιας ιστορικής εξέγερσης, από άποψη ειδησεογραφίας των κυρίαρχων συστημικών ΜΜΕ, δείχνει περίτρανα την τεράστια υποκρισία των σημερινών μας «συστημικών αναλυτών». Εάν στην Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας είχαμε σε πολύ μικρότερη έκταση τετοια φαινόμενα, το ελάχιστο που θα είχε ζητηθεί θα ήταν η άμεση επέμβαση με στρατιωτικά μέσα στη χώρα, όπως επίμονα ζητούν τα γεράκια της Ουάσιγκτον!
Ηχηρή αμφισβήτηση των πέντε μαθητών της ΟυάσιγκτονΤα λαϊκά κύματα αμφισβήτησης των συντηρητικών αμερικανοτραφών προέδρων στην ήπειρο, σε ορισμένες περιπτώσεις, τροφοδοτούν τη βαθμιαία εκρηκτική αποπομπή τους από τα ισχυρά κινήματα που διαπερνούν τη Λατινική Αμερική. Τα χαμηλά ποσοστά έγκρισης των πολιτικών τους είναι ένα σημάδι της πρώιμης κρίσης των συντηρητικών κυβερνήσεων που επαναλαμβάνουν τις γνωστές συνταγές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στο ακέραιο. Δηλαδή, τις πολιτικές κοινωνικής και οικονομικής καταστροφής. Η παγκόσμια δράση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) κάτω από τις σημαίες του άγριου νεοφιλελευθερισμού, ως αντανακλαστικό της αυτοκρατορικής επιβολής των ΗΠΑ και άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών, εξελίχθηκε με πρωτοφανή αγριότητα.
Ο Μπολσονάρο στη Βραζιλία μόλις φθάνει το 30% αποδοχής από το λαό του, ενω ο Μάκρι στην Αργεντινή υπέστη βαριά και ιστορική ήττα στις τελευταίες προεδρικές εκλογές, από το μέτωπο των αριστερών περονιστών. O Ντούκε στην Κολομβία μόλις αγγίζει το 28% αποδοχής από τους κολομβιανούς, ενώ τις τελευταίες εβδομάδες φουντώνει η αντίσταση της νεολαίας και του φοιτητικού κινήματος ενάντια στις πολιτικές του.
Οι πολιτικές του Λένιν Μορένο στον Ισημερινό αντιμετωπίζουν πρωτοφανή και μαζικότατη αντίσταση από την ιθαγενική κοινότητα και τα οργανωμένα συνδικάτα. Ενώ διαφαίνεται να έχει κοπάσει το πρώτο ισχυρό κύμα αντίστασης, που τον ανάγκασε ακόμα και να μετακινήσει προσωρινά την πρωτεύουσα στο Κουαγιακίλ. Τα κινήματα, ιδιαίτερα τα ιθαγενικά, θέτουν ευθέως θέμα άμεσης παραίτησης της κυβέρνησης Μορένο.
Ο Πινιέρα στη Χιλή «δέχθηκε» την μεγαλύτερη αμφισβήτηση με ενάμιση εκατομμύριο πολίτες στους δρόμους. Το φάντασμα του Αλιέντε, του Βικτορ Χαρα και των δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών που υπέστησαν την γενοκτονία του Πινοσέτ και του Κίσσιγκερ ζητούν ακόμα δικαίωση. Το Σύνταγμα της Χιλής ακόμα και σήμερα είναι Πινοσετικής κληρονομιάς. Η δημόσια παιδεία, η κοινωνική ασφάλιση, το κοινωνικό κράτος στοχοποιήθηκαν και περιθωριοποιήθηκαν. Η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα μετατράπηκε σε ένα αποκρουστικό εφεύρημα των ιστορικών κληρονόμων των παιδιών του Σικάγου. Οι πολιτικές στη Χιλή που τα τελευταία σαράντα χρόνια εφάρμοσαν το νεοφιλελεύθερο καθαρόαιμο πείραμα υπό τον δικτάτορα Πινοσέτ έχουν ήδη ηττηθεί στη λαϊκή συνείδηση. Ο μαχητικός λαός της Χιλής δίνει μαθήματα ιστορικής αξιοπρέπειας, ιδιαίτερα στην αριστερά που σήμερα αναμασά την θεωρία «δεν είχαμε άλλο δρόμο».
Απέτυχαν οικτράΟμοίως, οι πέντε «μαθητές» της Ουάσινγκτον (Ντούκε, Μπολσονάρο, Πινιέρα, Μορένο και ο πρόσφατα ηττημένος Μάκρι) που ήταν επίσης οι πιο πιστοί φοιτητές της διδασκαλίας της «σχολής του Σικάγο», συνωμότησαν εναντίον της κυβέρνησης του προέδρου Μαδούρο της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας, οδηγώντας πρώτα την ομάδα χωρών της Λίμα, να θέσουν επίσημα στα διεθνή φόρα, με τον πιο επιθετικό τρόπο, την «ανθρωπιστική» επίθεση ακόμα και με στρατιωτική εισβολή στην Βενεζουέλα, με σχέδια που απέτυχαν οικτρά. Απέτυχαν, επίσης, να πείσουν τους λαούς τους σε αυτά τα επιθετικά σχέδια.
Ο τομέας στον οποίο κέρδισαν μια προσωρινή νίκη, η οποία ανατράπηκε γρήγορα, ήταν η προσπάθεια κατάργησης της πρωτοβουλίας περιφερειακής ολοκλήρωσης Ένωση των χωρών της Νότιας Αμερικής (UNASUR).
Η σημερινή εμφανής στρατηγική αδυναμία των ΗΠΑ να αντιμετωπίσει «επιτυχώς» την ανοδική οικονομική, στρατιωτική, και γεωπολιτική ισχύ χωρών όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, πολλαπλασιάζει, με ασύμμετρο τρόπο, τις τακτικές και στρατηγικές επιβολής των ιμπεριαλιστικών πολιτικών της στην Λατινικής Αμερική.
Τα πραξικοπήματα στον 21ο αιώναΣήμερα, το ιμπέριουμ δείχνει απροετοίμαστο να διαχειριστεί τόσα μέτωπα, τόσο διάσπαρτα, σύνθετα και πολύπλοκα. Οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές του 20ου αιώνα δεν μπορούν να είναι ίδιες και ταυτόχρονα νικηφόρες σε μια εποχή πολύ διαφορετική και με τόσες πολυποίκιλες αντιθέσεις. Οι προοδευτικές δυνάμεις στη Λατινική Αμερική το γνωρίζουν και αξιοποιούν αυτές τις αντιθέσεις προς όφελος των λαών τους.
Η τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα ήταν ο νέος «περιορισμένος» θρίαμβος του νεοφιλελευθερισμού στη Λατινική Αμερική, που οδήγησε στην αποσυναρμολόγηση ολόκληρης της βιομηχανικής και κοινωνικής δομής της εγχώριας αγοράς, ιδίως στη Βραζιλία με τον Καρντόζο, την Αργεντινή με τον Μενέμ και το Μεξικό με τον Σαλίνας ντε Γκοντάρι, αφήνοντας στο έλεος της την υπερεθνική οικονομία των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Παράλληλα, η πραγμάτωση του σχεδίου της Ουάσιγκτον για μια ζώνη ελευθέρων συναλλαγών της Αμερικής (FTAA) εξελίχθηκε σε σχέδιο περιορισμένων γεωγραφικών ζωνών, που θα μετέτρεπε τις εύθραυστες οικονομίες των χωρών του νότου, σε αποικιακές ζώνες πολλαπλών ταχυτήτων.
Η αμυντική και ενοποιητική αντίδραση, συνέβη κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια αυτού του αιώνα με το μπολιβαριανο έργο του Τσάβες, του Λούλα, του Κίρχνερ, του Μουχικα, του Φιντέλ Κάστρο, του Μοράλες, του Κορέα, που κατάφεραν να προχωρήσουν σταθερά στην οικονομική ανάκαμψη, στην δημιουργία νέου πλούτου και στην ποιό δίκαιη αναδιανομή του καθώς και στην πολιτική ανεξαρτησία, με μια πιο ισχυρή φωνή στη διεθνή σκηνή που αναζητούσε έναν πιο δίκαιο πολυπολικό κόσμο.
Ωστόσο, η νέα συντηρητική επίθεση, χρησιμοποιώντας ισχυρά μέσα ενημέρωσης, κυρίως ιδιωτικά ΜΜΕ, διαδικτυακά «πυρηνικά όπλα» και μια υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ και την εγχώρια ολιγαρχία διεφθαρμένη δικαιοσύνη σε βάρος αντιπάλων (βλέπε Λούλα, Κίρχνερ), έπληξε πολλαπλώς τις προοδευτικές κυβερνήσεις σκληρά και αμείλικτα. Τα νέα πραξικοπήματα της εποχής μας, πραγματοποιήθηκαν χωρίς τανκς. Αυτή τη φορά, οι σφαίρες ήταν αόρατες, τηλεοπτικές και διαδικτυακές.
Νέο στάδιο «επιθετικής» αναμονής και ελπίδαςΤώρα, λίγα χρόνια μετά τη συντηρητική πολιτική άνοδο, η βαθιά κοινωνική και πολιτική κρίση είναι εμφανής, οι κοινωνικές ανισότητες σε πρωτοφανή επίπεδα.
Ο Μπολσονάρο αντιμετωπίζει μια διαρκώς διογκούμενη, από αρκετές πλευρές, λαϊκή δυσαρέσκεια. Ο ηττημένος εκλογικά Μάκρι επέφερε στην οικονομία της Αργεντινής καταστροφικά πλήγματα. Ο Μορένο στο Εκουαδόρ βρίσκεται στα πρόθυρα της πτώσης της προεδρικής του καρέκλας, ο Πινιέρα είναι ανήμπορος να κατανοήσει τα βαθύτερα αιτία της κοινωνικής εξέγερσης που διαδραματίζεται στη Χιλή. Ο Ντούκε στην Κολομβία δέχεται τις αποκαλύψεις για τις σχέσεις του με τους παραστρατιωτικούς και τα ισχυρά καρτέλ των ναρκεμπόρων και οι νέοι άνεμοι των λαϊκών και προοδευτικών προοπτικών στην Κολομβία ξεδιπλώνονται.
Η επανάκαμψη στη διαδικασία εσωτερικού διαλόγου στην Βενεζουέλα μεταξύ κυβέρνησης και μερίδας της αντιπολίτευσης, η ανεξάρτητη και «λατινοαμερικανική» γραμμή Λόπες Ομπραδόρ στο Μεξικό, ώστε το Μεξικό να επιστρέψει βαθμιαία στην λατινοαμερικανική οικογένεια, βρίσκονται σε ανοδική εξέλιξη.
Η κοινωνική σταθερότητα και η οικονομική άνοδος των πιο φτωχών στρωμάτων στην Βολιβία της κυβέρνησης του Έβο Μοράλες, που τελευταία απειλείται με την ωμή ανάμιξη στις εκλογικές και μετεκλογικές διαδικασίες από τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο, είναι γεγονός. Η τελευταία εκλογική επιτυχία των αριστερών περονιστών στην Αργεντινή και οι αποκαλύψεις της παράνομης συνωμοσίας κατά του Λούλα στη Βραζιλία και της πιθανής απελευθέρωσής του, ανοίγουν ένα νέο στάδιο «επιθετικής» αναμονής και ελπίδας, για μια νέα ώθηση των χειραφετητικών πολιτικών διαδικασιών στην περιοχή.
Σε αυτή την ιστορική συγκυρία, θα χρειαστεί και η γενναία αυτοκριτική των προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων, προκειμένου να εξεταστούν τα όρια, το βάθος και την έκταση της νέας επαναστατικής ριζοσπαστικοποίησης που έχει ανάγκη η αριστερά του 21ου αιώνα. Κάτι, που η ευρωπαϊκή αριστερά σήμερα, είναι ανήμπορη να καταφέρει. Η «γερασμένη» και αρκετά συμβιβασμένη αριστερά της γηραιάς ηπείρου, ίσως πρέπει να διδαχτεί από το νέο κόσμο, που παραμένει, νέος, επαναστατικός, ορμητικός και ελπιδοφόρος.
* Ο Κώστας Ήσυχος είναι πρώην βουλευτής και υπουργός.
* Patria Grande, πολιτικος όρος που χρησιμοποιείται από τις αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις στη Λατινική Αμερική για την ποθούμενη πολιτική και οικονομική της περιφερειακή ολοκλήρωση.