ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ
Απάνθρωπος και ανεφάρμοστος σχεδιασμός
**Ισχυρή και ομόφωνη αντίδραση των δημοτικών συμβουλίων των πέντε νησιών, αν και με διαφορετικά αίτια διαφωνίας των τοπικών παρατάξεων
Μετά το θάνατο του 9 μηνών βρέφους στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Μόριας, την περασμένη Τρίτη θρηνήσαμε ένα ακόμα πρόσφυγα, θύμα των απαράδεκτων συνθηκών που επικρατούν στα κέντρα των νησιών. Ο 35χρονος Αφγανός βρέθηκε νεκρός τη νύχτα από ανακοπή καρδιάς, καταδεικνύοντας ξανά τις εγκληματικές ελλείψεις στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Αμφίβολο είναι, βέβαια, το κατά πόσο τον θρηνήσαμε. Μια τέτοια είδηση πια περνάει στα ψιλά, αφού η επιστροφή στην «κανονικότητα» της ΝΔ για το προσφυγικό σημαίνει να παρατήσουμε τους πρόσφυγες σε άθλιες συνθήκες, μήπως και σταματήσουν να έρχονται. Κάπως έτσι, και λόγω της απόφασης του καλοκαιριού να μην προβούν σε μεταφορές στην ενδοχώρα, αλλά και της αύξησης των αφίξεων, η κατάσταση έχει εδώ και καιρό εκτροχιαστεί και τα ΚΥΤ των νησιών έφτασαν την περασμένη Τετάρτη να στεγάζουν κόσμο μέχρι και 11 φορές πάνω από τη χωρητικότητά τους , όπως συμβαίνει στη Σάμο.
Για την καθημερινότητα των προσφύγων, αυτοί οι αριθμοί που γράφονται συνέχεια, σημαίνει να ζουν σε σκηνές μέσα σε λάσπες από τις βροχές του χειμώνα. Να γεμίζουν νερά, καταστρέφοντας τα λιγοστά τους υπάρχοντα και η υγεία τους να τίθεται σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο, τη στιγμή που είναι σχεδόν αδύνατο να έρθουν σε επαφή με γιατρό ή ακόμα και να έχουν επαρκή πρόσβαση σε απλά φάρμακα. Να περιμένουν ώρες στην ουρά για να πάνε τουαλέτα, ή να μην έχουν καν αυτή τη δυνατότητα και να πηγαίνουν στα χωράφια. Να ευελπιστούν σε ένα συσσίτιο, όποιας ποιότητας κι αν είναι αυτό. Να βλέπουν τα παιδιά τους να αποσύρονται τελείως από τη ζωή, χωρίς να ανοίγουν ούτε τα μάτια τους. Και όταν και αν γλιτώσουν από αυτή τη ζωή του ΚΥΤ και μεταφερθούν στην ενδοχώρα, να τους βρίζουν οι «αγανακτισμένοι κάτοικοι», επειδή θέλησαν να γλιτώσουν από τον πόλεμο και ήρθαν εδώ.
Όχι στο σχέδιο νησιών-φυλακών
Το σχέδιο της ΝΔ μπροστά σε αυτή την τραγική κατάσταση, που σημειώνεται εξαιτίας δικής της ολιγωρίας, είναι να καταπατηθούν ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα των προσφύγων, θέλοντας να δημιουργήσει υπερμεγέθη κέντρα-φυλακές στα νησιά, με χωρητικότητα άνω των 5.000 ή ακόμα και ολόκληρα ξερονήσια φυλακές.
Μετά τις έντονες αντιδράσεις, το τελευταίο σενάριο προσπαθεί να εμφανισθεί από την κυβέρνηση σαν να μην υπήρξε ποτέ, λέγοντας ότι απλά ήταν ένα θεωρητικό σχέδιο που παρουσιάστηκε. «Αυτό δεν αποτελεί διάψευση βέβαια. Οποιοσδήποτε σχεδιασμός γίνεται, γίνεται επί πραγματικών περιπτώσεων. Γιατί να κάνει η κυβέρνηση ένα σχεδιασμό σε ακατοίκητο νησί, αν δεν υπάρχει η πιθανότητα να υλοποιήσει κάποια στιγμή κάτι τέτοιο; Άλλωστε, υπάρχουν πολύ ακραίες φωνές μέσα στην κυβέρνηση, που τάχθηκαν δημόσια υπέρ ενός τέτοιου σχεδίου», τονίζει στην «Εποχή» ο Βασίλης Παπαδόπουλος, αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ).
Και ο κύριος σχεδιασμός της κυβέρνησης, όμως, φαίνεται ότι δύσκολα θα μπορέσει να εφαρμοσθεί, αφού την εβδομάδα που μας πέρασε σχεδόν ομόφωνα τα δημοτικά συμβούλια και των πέντε νησιών, όπως και το περιφερειακό συμβούλιο Β. Αιγαίου, αποφάσισαν πως δεν θα δεχθούν τη δημιουργία των κέντρων-φυλακών. Αντίθετα, όλες οι ανακοινώσεις ζητούν περίπου τα ίδια πράγματα: αποσυμφόρηση των ΚΥΤ με μεταφορές στην ενδοχώρα, λειτουργία τους στα πλαίσια της χωρητικότητάς τους, επίσπευση των διαδικασιών ασύλου και αύξηση του προσωπικού αστυνόμευσης και βασικών υπηρεσιών.
Οι λόγοι αντίδρασης, βέβαια, της κάθε δημοτικής παράταξης διαφέρουν και δεν φέρουν πάντα κάποιο ανθρωπιστικό πρόσημο για τα δικαιώματα και τη ζωή των προσφύγων. Αυτό φαίνεται, άλλωστε, και από τα αιτήματα των δημοτικών συμβουλίων, που, με εξαίρεση κυρίως την ανακοίνωση της Λέρου, εστιάζουν περισσότερο στα διαχειριστικά προβλήματα του κάθε νησιού, παρά στην απάνθρωπη καθημερινότητα των προσφύγων.
«Όλοι οι δήμαρχοι λένε ότι δεν γνώριζαν τίποτα και δεν είχαν σχετική ενημέρωση. Στην πραγματικότητα, όμως, οι δήμαρχοι Μυτιλήνης, Χίου και Σάμου συμφωνούν με τη φύση των κλειστών κέντρων για τους πρόσφυγες. Η διαφωνία τους έγκειται στο μέγεθος των κέντρων που εξαγγέλθηκαν, καθώς αυτά είναι τεράστια. Σαφώς η δική μας διαφωνία, εκτός από το όντως μεγάλο μέγεθος των κέντρων, βρίσκεται και στο πώς δεν μπορούμε να δεχθούμε να υπάρξουν φυλακές για τους πρόσφυγες», εξηγεί ο Νίκος Ζάχαρης, επικεφαλής της παράταξης «Η Σάμος Αλλάζει».
Το ίδιο στοιχείο επισημαίνεται και από την επικεφαλής της δημοτικής κίνησης Μυτιλήνης «Με πυξίδα τον πολίτη», Εριφύλη Χιωτέλλη: «Το σενάριο ότι η δημοτική αρχή δεν γνώριζε τίποτα, αγγίζει τα όρια της γελοιότητας, αφού όταν είχε πρωτοαανακοινωθεί το σχέδιο των κλειστών δομών, τόσο ο δήμαρχος του νησιού όσο και ο περιφερειάρχης το είχαν χαιρετήσει και είχαν πει ότι είναι στη σωστή κατεύθυνση. Μετά που ξεκίνησαν οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας, όπως και η δική μας που πρώτα απ’ όλα είμαστε κατά της κλειστής φύσης των κέντρων, δήλωσαν ότι διαφωνούν κι αυτοί».
Το πραγματικά αισθήματα της δημοτικής αρχής της Μυτιλήνης, άλλωστε, έγιναν φανερά και κατά τη διάρκεια του δημοτικού συμβουλίου, σύμφωνα με την ίδια, καθώς «είχε ήρθε μια γνωστή ομάδα ακροδεξιών κλακαδόρων, που εκμεταλλεύονται κάθε περίσταση για να βάλλουν κατά των προσφύγων. Αυτοί, λοιπόν, όποτε μιλούσε η δική μας παράταξη, μας επιτίθονταν λεκτικά, με χυδαίες και σεξιστικές εκφράσεις, αλλά ο δήμαρχος δεν έκανε τίποτα για να τους σταματήσει. Μόνο μετά από ισχυρές διαμαρτυρίες, τόσο δικές μας, όσο κι άλλων δημοτικών παρατάξεων, αποφάσισε να καταγγείλει αυτή τη συμπεριφορά. Όμοια και όλο το προηγούμενο διάστημα, η δημοτική αρχή τους αφήνει ανενόχλητους να παράγουν την ξενοφοβική ρητορεία τους, ώστε να δημιουργείται κλίμα, πίσω από το οποίο προσπαθούν να κρύψουν την ανικανότητα της κυβέρνησης».
Ανεφάρμοστος σχεδιασμός
Πέραν από τη δημόσια διαφωνία των δήμων, η άρνησή τους στο σχέδιο σε κάποια νησιά, όπως της Λέσβου, πρόκειται να λάβει και πιο πρακτικά χαρακτηριστικά, αρνούμενοι να παραχωρήσουν το χώρο για την κατασκευή του κέντρου. Σε άλλα, όμως, όπως στην Χίο, η περιοχή που ανακοινώθηκε ότι θα γίνει το έργο, περιλαμβάνει και δημόσιες εκτάσεις και θεωρητικά τουλάχιστον, η κυβέρνηση θα μπορεί να προχωρήσει ανεξάρτητα από τις διαφωνίες του δήμου.
Παρόλ’ αυτά, «είναι αστείο να λένε ότι η δημιουργία μιας κωμόπολης-φυλακής, που είναι στην ουσία το σχέδιο, θα ολοκληρωθεί μέσα σε 6 μήνες. Το έργο είναι τεράστιο, χρειάζεται δημιουργία αποχετευτικού συστήματος, δικτύου ηλεκτροδότησης κ.α. Δεν είναι μια ρεαλιστική πρόταση και το γνωρίζουν, αλλά το εξαγγέλλουν, προκειμένου να εκτονωθούν οι αντιδράσεις για την κατάσταση που επικρατεί, εξαιτίας της καλοκαιρινής διακοπής των μεταφορών», επισημαίνει ο Μανώλης Στάθης, επικεφαλής του «Δίκτυου Πολιτών Χίου», δηλώνοντας και αυτός την αντίθεσή του.
Ούτε βέβαια και η φύση του έργου είναι ρεαλιστική, καθώς «για να υπάρξει κράτηση αιτούντων άσυλο, θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους νόμους και τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Απαγορεύεται, δηλαδή, να επιβάλλεται συλλήβδην σε όλους, μπορεί να γίνει για συγκεκριμένες περιπτώσεις και για πολύ μικρά διαστήματα», εξηγεί ο Βασίλης Παπαδόπουλος.
Είναι πιθανό, λοιπόν, σύμφωνα με τον ίδιο, τα κέντρα να λειτουργήσουν με περιορισμό ελευθερίας, που επιτρέπεται να φθάσει τις 25 μέρες, όπως δηλαδή ισχύει και στα τωρινά ΚΥΤ. «Θεωρητικά, βάσει του νόμου, η εξέταση του ασύλου μπορεί να γίνει μέσα σε αυτό το διάστημα. Πρακτικά, βέβαια, με τον αριθμό των αφίξεων που έχουμε, είναι αδύνατον. Υποτίθεται ότι η κυβέρνηση γι’ αυτό το λόγο εξήγγειλε 500 προσλήψεις για την υπηρεσία Ασύλου, αλλά δεν επαρκούν και δεν έγινε καθόλου λόγος για προσλήψεις των υπηρεσιών Υποδοχής. Την ίδια στιγμή μιλά για 1.200 προσλήψεις συνολικά για το νέο φορέα επιτήρησης συνόρων, όπου θα περιλαμβάνει αστυνομικούς, λιμενικούς και ένοπλες δυνάμεις. Για να δημιουργηθεί ένας τέτοιος φορέας, χρειάζεται νέα νομοθετική τροποποίηση και θα αποτελεί μια πρωτοφανή κίνηση, καθώς οι ένοπλες δυνάμεις λειτουργούν διαφορετικά από όλα τ’ άλλα σώματα», εξηγεί τα πολλαπλά προβλήματα του σχεδιασμού.
Ταυτόχρονα, το σχέδιο περιπλέκεται και από την αναφορά ότι τα κέντρα θα είναι και προαναχωρησιακά: «Κανένας δεν γνωρίζει πώς θα λειτουργήσουν τελικά αυτά τα κέντρα. Θα είναι όπως τα προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης της αστυνομίας, θα έχουν διοικητή και κρατητήρια; Δεν έχουν δώσει καμία διασαφήνιση. Είναι εμφανές πως υπάρχουν πολλές ασάφειες και η κυβέρνηση δεν έχει καταλήξει όντως σε ένα σχέδιο, θέλοντας να εξισορροπήσει τις διαφορετικές τάσεις που υπάρχουν μέσα στους κόλπους της», τονίζει ο Βασίλης Παπαδόπουλος.
Επικίνδυνο μέλλον
Παρόλ’ αυτά, η προσπάθεια του βουλευτή Χίου και υφυπουργού Εργασίας Ν. Μηταράκη να «δελεάσει» το δημοτικό συμβούλιο του νησιού, λέγοντας πως όταν τελειώσει το προσφυγικό, οι εγκαταστάσεις θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυλακές, μας δίνει μια πρόγευση για το πώς φαντάζεται η κυβέρνηση την κατασκευή και λειτουργία αυτών των χώρων.
Και αυτό αποτελεί και το σημαντικότερο στοιχείο επικινδυνότητας του σχεδίου. Ακόμα και αν βρεθεί το νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία τους, ακόμα και αν υποχωρήσουν ή παρακαμφθούν οι τοπικές διαφωνίες και τα κέντρα κατασκευάζονταν σε πιο μικρό μέγεθος, θα πρόκειται και πάλι για φυλακές στις οποίες θα κλείνονται άνθρωποι που όχι απλά δεν έχουν κάνει κάτι, αλλά στους οποίους υποχρεούμαστε να παρέχουμε βοήθεια και διεθνή προστασία.
Οι άθλιες συνθήκες που επικρατούν τώρα, μπορεί να χρησιμοποιούνται από κάποιους σαν επιχείρημα ότι τουλάχιστον έτσι θα ζουν πιο ανθρώπινα και θα υπάρχει μεγαλύτερη ασφάλεια για τις τοπικές κοινωνίες, όμως πέραν ότι τα υπάρχοντα παραδείγματα των προαναχωρησιακών κέντρων, όπως η Αμυγδαλέζα, δείχνουν πως αν δεν υπάρχει πολιτική βούληση, οι συνθήκες παντού μπορεί να γίνουν απάνθρωπες, «στην πραγματικότητα θα προκαλούσε και πολύ πιο συχνές εξεγέρσεις και διαπάλες, λόγω του αισθήματος αδικίας ενός φυλακισμένου χωρίς λόγο», επισημαίνει ο Βασίλης Παπαδόπουλος.
Ταυτόχρονα, η γκετοποίηση των προσφύγων μακριά από την υπόλοιπη κοινωνία δυναμιτίζει κάθε μετέπειτα προσπάθεια ένταξής τους, που θα μπορούσε να ξεκινήσει σε επίπεδο ανθρώπινης επαφής από την πρώτη στιγμή άφιξής τους. «Κρύβοντάς» τους από το βλέμμα της κοινωνίας, τα κίνητρα για δράσεις αλληλεγγύης θα εκπέσουν, όπως και έγινε ήδη από όταν απαγορεύτηκε η είσοδος στις ομάδες αλληλεγγύης μέσα στα ΚΥΤ, και σταδιακά θα γινόμαστε όλο και πιο απαθείς μπροστά στον άδικο εγκλεισμό ανθρώπων (σχεδιασμός που σύμφωνα με εξαγγελίες, μπορεί να εφαρμοστεί και στην ενδοχώρα), όπως λίγο-πολύ γίναμε μπροστά στους θανάτους και στην άθλια καθημερινότητα που βιώνουν εδώ και τόσο καιρό οι πρόσφυγες, ρίχνοντας την προσοχή πια στην κούραση των τοπικών κοινωνιών.
Άλλωστε, και τα κίνητρα της κυβέρνησης για το εν λόγω σχεδιασμό κάθε άλλο παρά στην ανακούφιση των προσφύγων και των τοπικών κοινωνιών έγκεινται. «Η ΝΔ κορόιδεψε τον κόσμο, άλλα έλεγε προεκλογικά, αλλιώς πολιτεύτηκε τους πρώτους μήνες και αφού έφαγε τα μούτρα της, τώρα προσπαθεί να μαζέψει την κατάσταση. Στην πραγματικότητα, το σχέδιο που εξήγγειλε, είναι η παραδοχή ότι θα σταματήσει την αποσυμφόρηση των νησιών, λόγω της άρνησης των υπόλοιπων περιφερειών να αναλάβουν τις ευθύνες τους, εξαιτίας μιας ξενοφοβίας που η ίδια η ΝΔ καλλιέργησε. Έτσι, προτίμησε να θυσιάσει τα νησιά, τα οποία έχουν και μικρότερη εκλογική δύναμη για να απασχολήσουν την κυβέρνηση», σημειώνει ο Νίκος Ζάχαρης.
Παρόλ’ αυτά, οι δήμοι των πέντε νησιών το επόμενο διάστημα θα συνεχίσουν τις προσπάθειες ακύρωσης του σχεδίου, σύμφωνα με τον ίδιο: «το δημοτικό συμβούλιο της Σάμου εξουσιοδότησε το δήμαρχο να πάρει πρωτοβουλίες και να έρθει σε επαφή με τους δημάρχους των άλλων τεσσάρων νησιών, ώστε να πραγματοποιηθεί συνάντηση με τον πρωθυπουργό στην Αθήνα, όπου την ίδια μέρα θα μεταβούν για συγκέντρωση διαμαρτυρίας και οι πολίτες των πέντε νησιών».
Τζέλα Αλιπράντη
Επικίνδυνη και ακραία πρακτική
«Μας ανησυχεί ιδιαίτερα η απορριπτική απόφαση των 28 αιτούντων άσυλο, με τη δικαιολογία ότι δεν υπήρχε διερμηνέας για να διεξαχθούν οι συνεντεύξεις. Πρόκειται για μια πρωτοφανή πρακτική, που θεωρώ ότι δεν είναι τυχαίο πως συμβαίνει τώρα μετά την ψήφιση του τελευταίου νόμου. Προφανώς, ο νόμος δεν προβλέπει τίποτα τέτοιο και ούτως ή άλλως θα εφαρμοστεί από το 2020, αλλά φοβόμαστε ότι ο τρόπος αντιμετώπισης του προσφυγικού από την κυβέρνηση έδωσε το σήμα για μια αλλαγή της φιλοσοφίας, με μείωση των δικαιωμάτων και μη τήρηση των διαδικασιών, προκειμένου να αυξηθούν και να επισπευθούν οι επιστροφές», σχολιάζει ο Βασίλης Παπαδόπουλος, αντιπρόεδρος του ΔΣ του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, σχετικά με την απόρριψη των 28 αιτούντων άσυλο από την υπηρεσία Ασύλου της Λέσβου, χωρίς καν να εξεταστεί στην πραγματικότητα το αίτημά τους.
Σημειώνεται επίσης ότι οι 27 άνθρωποι κρατούνταν αυθαίρετα από την πρώτη μέρα άφιξής τους στο νησί, επειδή κρίθηκε a priori ότι έχουν «χαμηλό προσφυγικό προφίλ». «Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη και ακραία πρακτική, που μας θυμίζει τις εποχές του 2014, όπου σημειώνονταν συνεχώς τέτοιες εκτροπές, με κράτηση ανθρώπων ακόμα και άνω του επιτρεπτού ορίου των 18 μηνών», σημειώνει ο Βασίλης Παπαδόπουλος.
Οι 28 αιτούντες άσυλο έχουν προσφύγει όλοι στο δεύτερο βαθμό και τα αιτήματά τους άρχισαν να εξετάζονται από την Παρασκευή. Παρόλ’ αυτά, «καθώς δεν έχει ληφθεί καμία συνέντευξη στο πρώτο βαθμό και πρέπει να γίνουν τώρα σε δύσκολες γλώσσες προς διερμηνεία, αναμένουμε ότι θα αντιμετωπίσουμε πολλαπλά διοικητικά προβλήματα», σύμφωνα με τον ίδιο.