ΕΝΟΨΕΙ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ (12-13 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ) 
** Ως μεγάλο βήμα προβάλλεται η απολιγνιτοποίηση, χωρίς να απαντώνται καίρια ερωτήματα
** Η επιμονή για το φυσικό αέριο –χάριν περιώνυμων επενδύσεων- βρίσκεται σε απόκλιση όχι μόνο ως προς αυτά που υποστηρίζει ο ΟΗΕ, αλλά και προς αυτά που υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Οπως είναι γνωστό αυτή την εβδομάδα βρίσκεται σε εξέλιξη η 25η Διεθνής Διάσκεψη του ΟΗΕ στη Μαδρίτη, για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ήταν, λοιπόν, η πρώτη ευκαιρία για να ανακοινώσει, στο παγκόσμιο κοινό, η νέα Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι η πρώτη προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επόμενη δεκαετία, στο τέλος της οποίας ο στόχος είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) σε ποσοστό 55%, σε σχέση με τις εκπομπές ΑτΘ κατά το έτος 2005, με απώτερο στόχο να επιτευχθεί η ανθρακική ουδετερότητα δηλαδή η μηδενική εκπομπή ΑτΘ το 2050.
Η νέα πολιτική της ΕΕΣτη συνάντηση κορυφής της ΕΕ, στις 12 και 13 Δεκεμβρίου, θα συζητηθεί η νέα Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και συγκεκριμένα οι στόχοι, οι μέθοδοι και κυρίως τα συγκεκριμένα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, στα οποία περιλαμβάνεται η δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού εργαλείου που θα είναι το Ταμείο για τη δίκαιη μετάβαση. Ήδη έχει ψηφιστεί στο τέλος του 2018 το λεγόμενο «πακέτο ενέργεια-κλίμα», που απαρτίζεται από κανονισμούς και οδηγίες και θα συμπληρωθεί με τα ως άνω μέτρα τα οποία θα έχουν νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα. Όλη αυτή η προετοιμασία έχει να κάνει με την προσπάθεια επίτευξης των στόχων που θέτει η Συμφωνία του Παρισιού (2015).
Πολλά κράτη μέλη έχουν αρχίσει και υλοποιούν το παραπάνω θεσμικό πλαίσιο κυρίως -σε αυτή τη φάση- με τη θέσπιση σε εθνικό επίπεδο νομικά δεσμευτικών μέτρων μετριασμού και προσαρμογής. Ειδικότερα, έχουν επεξεργαστεί μέτρα για τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ με ποσοτικοποιοιημένους στόχους ανά τομέα, π.χ. στην ενέργεια τίθενται στόχοι για τη μείωση των εκπομπών ΑτΘ ανάλογα με την πηγή τους (άνθρακα, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) ή στις μεταφορές π.χ. οι ποσοτικοποιημένες μειώσεις εκπομπών ΑτΘ ανάλογα με τον ειδικότερο τομέα (όπως σιδηρόδρομοι, πλοία κλπ) ή η θέσπιση φόρου άνθρακα.
Ωστόσο, σε άλλα κράτη μέλη έχουν αρχίσει οι πρώτες αντιδράσεις γι’αυτή τη νέα πολιτική της ΕΕ. Έτσι, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία και η Πολωνία προβάλλουν ισχυρές αντιρρήσεις αποσκοπώντας, προφανώς, σε πιο γενναίες χρηματοδοτήσεις της ΕΕ προς αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι τα συγκεκριμένα κράτη μέλη ανήκουν στους αρνητές της κλιματικής αλλαγής εκμεταλλευόμενα την πολύ χαλαρή στάση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (στο οποίο ανήκουν) στο συγκεκριμένο ζήτημα. Άλλωστε, στην ψηφοφορία της περασμένης εβδομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη θέση σε κατάσταση έκτακτης κλιματικής ανάγκης ολόκληρης της ΕΕ (Ψήφισμα καθαρά συμβολικού χαρακτήρα), η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωβουλευτών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος το καταψήφισε ή απείχε από αυτή (μεταξύ αυτών και 4 ευρωβουλευτές της ΝΔ).
Η θέση της ελληνικής κυβέρνησηςΑς δούμε, μέσα σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, ποια είναι η θέση της ελληνικής κυβέρνησης. Υπερηφανεύεται ότι είναι η κυβέρνηση που έχει ως πρώτη προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας και, πάνω απ’όλα, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο πρωθυπουργός, οι υπουργοί και οι κυβερνητικοί βουλευτές δεν χάνουν ευκαιρία να μην το επισημάνουν. Δυστυχώς, όμως, η πραγματικότητα τους διαψεύδει παταγωδώς.
Ας αρχίσουμε από τη θέση της κυβέρνησης στο εξαιρετικά σημαντικό θέμα της ποιότητας των καυσίμων που χρησιμοποιούνται στις ναυτιλιακές μεταφορές, των οποίων η συμμετοχή στις εκπομπές ΑτΘ ανέρχεται στο 12% των συνολικών εκπομπών του τομέα των μεταφορών.Στην 31η γενική συνέλευση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (Λονδίνο, 25.11.2019) ο υπουργός Ναυτιλίας της κυβέρνησης ήταν ο μοναδικός υπουργός ο οποίος πρότεινε να αναβληθεί η εφαρμογή του Κανονισμού που προβλέπει τη χρήση από τη ναυτιλία καυσίμων χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο. Ο εν λόγω Κανονισμός (Παράρτημα VI, αριθ. 14.1. ΙΜΟ) προβλέπει ότι από 1.1.2020 η περιεκτικότητα σε θείο των καυσίμων αυτών δεν θα υπερβαίνει το ποσοστό 0,5% αντί του 3,5% που ισχύει έως σήμερα. Ο λόγος της μείωσης έχει να κάνει με τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από τη χρήση των καυσίμων των πλοίων με υψηλή περιεκτικότητα σε θείο. Ευτυχώς η πρόταση του Έλληνα Υπουργού έπεσε στο κενό, εκτέλεσε όμως το καθήκον του έναντι των εφοπλιστών.
Ας έρθουμε τώρα στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Για το σχέδιο αυτό θα υπάρξει, αργότερα, μια αναλυτική παρουσίαση. Ωστόσο, προς το παρόν, αξίζει να επικεντρωθούμε σε μερικά σημεία του σχεδίου το οποίο ο αρμόδιος υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας ονόμασε πράσινο σχέδιο που θα αλλάξει τα περιβαλλοντικά δεδομένα της χώρας! Να επισημάνουμε, κατ’αρχάς ότι το ΕΣΕΚ θα υποβληθεί μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να εγκριθεί σύμφωνα με τον Κανονισμό για την ενεργειακή ένωση και τη δράση για το κλίμα.
Λείπει η ουσίαΑς ξεκινήσουμε με μια γενική επισήμανση. Πρόκειται για ένα κείμενο (300 και πλέον σελίδων) στο οποίο αφθονούν οι μεγαλοστομίες και οι άκρως φιλόδοξες προτάσεις. Λείπει όμως η ουσία, δηλαδή τα συγκεκριμένα μέτρα και οι συγκεκριμένες στοχεύσεις που θα διασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του. Ως το μεγάλο βήμα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής προβάλλεται στο σχέδιο η λεγόμενη απολιγνιτοποίηση. Τίθεται όμως το ερώτημα: εν όψει της απολιγνιτοποίησης, πώς θα επιτευχθεί η ενεργειακή ασφάλεια που αποτελεί έναν από τους πέντε νομικά δεσμευτικούς στόχους του Κανονισμού στον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω; Η ανάπτυξη των ΑΠΕ (για τα επόμενα χρόνια) παρά τον τόνο που δίνεται στο σχέδιο (και σωστά) δεν μπορεί να την εξασφαλίσει. Τι μένει; Το φυσικό αέριο. Αυτός, άλλωστε, είναι ο στόχος της κυβέρνησης: να δρομολογήσει την κατασκευή εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση το φυσικό αέριο. Αυτό το ανέφερε ρητά ο πρωθυπουργός προσφάτως στα εγκαίνια του εργοστασίου της εταιρίας Μυτιληναίος, τονίζοντας μάλιστα ότι πρόκειται για πράσινη επένδυση. Το επανέλαβε δε την περασμένη Δευτέρα σε συζήτηση στρογγυλής τράπεζας στη Μαδρίτη στη διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα. Εκεί είπε συγκεκριμένα ότι «μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα είμαστε εξαρτημένοι από το φυσικό αέριο σαν ένα ενδιάμεσο καύσιμο στο δρόμο για την πλήρη αντικατάσταση του άνθρακα από τις ΑΠΕ» (euractiv.com 3.12.2019).
Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η απολιγνιτοποίηση συνδέεται με τη χρήση φυσικού αερίου, εγείρεται, όμως, το ερώτημα, ποιο είναι το αναγκαίο χρονικό διάστημα για να υπάρξει απόσβεση και τα αναγκαία κέρδη από τα νέα εργοστάσια που θα το χρησιμοποιούν. Θα είναι πράγματι μεγάλο, τόσο που να δικαιολογεί τη φράση του πρωθυπουργού ότι «θα είμαστε και μακροπρόθεσμα εξαρτημένοι από αυτό.»
Η επιμονή στο φυσικό αέριοΗ επιμονή αυτή της κυβέρνησης για το φυσικό αέριο βρίσκεται σε απόκλιση όχι μόνο ως προς αυτά που υποστηρίζει ο ΟΗΕ, αλλά και προς αυτά που υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Υπάρχουν μελέτες της Διεύθυνσης για την Ενέργεια της ΕΕ σύμφωνα με τις οποίες ο ρόλος του φυσικού αερίου θα πρέπει να μειώνεται συνεχώς, διότι η έκλυση του μεθανίου είναι αποτρεπτική στο να ενθαρρυνθεί η χρήση του ώστε να αντικαταστήσει το πετρέλαιο και τον άνθρακα. Η εν λόγω επιμονή έχει να κάνει με την επιλογή της κυβέρνησης να στηρίξει τις περιώνυμες επενδύσεις, πιστή στο δόγμα ότι όλα τα καλά θα προέλθουν από αυτές. Όπως, άλλωστε, τόνισε και ο πρωθυπουργός στη Μαδρίτη «οι επιχειρήσεις θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.»
Ένα άλλο σημείο του ΕΣΕΚ επίσης, που αξίζει να επισημανθεί είναι η παντελής παράλειψη των εξορύξεων των υδρογονανθράκων, οι οποίες, μάλιστα, όπως είναι γνωστό εξακτινώνονται σε 70.000 km2 εθνικού χερσαίου και θαλάσσιου χώρου. Για το ΕΣΕΚ, όμως, δεν υπάρχουν οι εξορύξεις και ως εκ τούτου δεν πρέπει να συμπεριληφθούν στους στόχους του. Αυτή όμως η παράλειψη είναι πολιτικά απαράδεκτη και νομικά αβάσιμη. Σε ό,τι αφορά στο δεύτερο θα πρέπει να τονιστεί ότι αφενός επιβάλλεται από τη Συνθήκη του Παρισιού να καταθέσουμε στην 26η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα (Γλασκώβη, Δεκέμβριος 2020) με τρόπο εμπεριστατωμένο και πλήρως διαφανή όλα τα εθνικά μέτρα μείωσης των εκπομπών ΑτΘ σε συσχετισμό με την πραγματική παραγωγή και χρήση ορυκτών καυσίμων στη χώρα. Αφετέρου, έχουμε την υποχρέωση να εφαρμόσουμε πλήρως όλα τα μέτρα που προβλέπονται στο «πακέτο ενέργεια - κλίμα» και να τα αναφέρουμε λεπτομερώς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτά όλα τα αγνοεί πλήρως το ΕΣΕΚ.
Στο περιθώριο οι ενεργειακές κοινότητεςΤέλος, μια σημαντική παρατήρηση αφορά στο ζήτημα των ενεργειακών κοινοτήτων ΑΠΕ. Η θέση που επιφυλάσσει σε αυτές το σχέδιο είναι περιθωριακή (μόλις μισή σελίδα) τη στιγμή που έχει αναδειχθεί ότι είναι ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κλιματική αλλαγή, μάλιστα δε με όρους συμμετοχής των πολιτών και με την επακόλουθη συναίνεση των τοπικών κοινωνιών. Έχουμε ήδη εθνικές ρυθμίσεις, οι οποίες πρέπει να συμπληρωθούν με τις ρυθμίσεις της νέας οδηγίας για τις ΑΠΕ (Οδηγία 2018/2001) σύμφωνα με τις οποίες ο ρόλος των ενεργειακών κοινοτήτων είναι εξαιρετικά σημαντικός στο ζήτημα αυτό (προβλέπεται ο τρόπος σύστασής τους και η λειτουργία τους, εξασφαλίζεται η τοπικότητα και προβλέπονται χρηματοδοτικά εργαλεία). Άλλωστε, δεν ξεκινάμε εκ του μηδενός, καθόσον σε κράτη μέλη οι ενεργειακές κοινότητες κατέχουν ήδη σημαντική θέση (π.χ. στη Γερμανία και στη Δανία το 20-25% της συνολικά παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ προέρχεται από τις ενεργειακές κοινότητες).
Γιώργος Μπάλιας