Του Θωμά ΤσαλαπάτηΡάβω σκιές για να ντυθούν
Χρόνια γυμνά
Που δεν σε φέρνουν.
Κωνσταντίνος Γαλάνης, «Η μάχη με τις σκιές», εκδόσεις ΕκάτηΟ Δον Κιχώτης αποτελεί το απόλυτο πολλαπλό λογοτεχνικό σύμβολο. Ένας τρελός, ένας ονειροπόλος, ο ήρωας φορέας της εποχής του, αλλά και της θέασής του χρόνου αυτού προς το παρελθόν, ένας αρνητής της πραγματικότητας, ένας εξεγερμένος του πραγματικού, ένας νοσταλγός που αρματώνεται τη νοσταλγία του, μια εξύμνηση της ηρωικής υποκειμενικότητας, ένας φορέας του παιχνιδιού της μίμησης, ένας απείθαρχος εγωκεντρικός, ο «σοφότερος σοφός που έζησε ποτέ», σύμφωνα με τον Μέλβιλ, ένας μονομανής, ένας ερωτευμένος με την αφήγηση του έρωτα, ένας ξεμωραμένος, ένας άγιος.
Ο Μιγκέλ Ουναμούνο δίνει μια ακόμα διάσταση στην προσφορά του Δον Κιχώτη σε εμάς: «Έχασε τα λογικά του για χάρη μας, για να μας αφήσει ένα αιώνιο παράδειγμα πνευματικής γενναιοδωρίας». Ο Ιππότης, δηλαδή, δεν είναι θύμα της τρέλας του, αλλά ήρωας της δικής μας πεζότητας. Το δικό του περίσσευμα φαντασίας υπάρχει για να τροφοδοτεί και να γονιμοποιεί το δικό μας στεγνό ρεαλισμό, φροντίζοντας για το ισοζύγιο.
Τόσο ο ήρωας όσο και το βιβλίο που τον περιέχει, αποτελούν έναν από τους πιο ισχυρούς κάβους, ώστε να δέσεις το λογοτεχνικό σου πλεούμενο. Και τα δύο φτάνουν σε τέτοιο βαθμό οικουμενικότητας, ώστε τελικά πολλές φορές να μην είναι ανιχνεύσιμα. Πόσο γνωστό είναι, για παράδειγμα, το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι βασίστηκε για την οικοδόμηση του Πρίγκιπα Μίσκιν στον Δον Κιχώτη; Ο Χάρολντ Μπλουμ σημειώνει πως κανείς δεν διαβάζει τον ίδιο Δον Κιχώτη με κάποιον άλλο.
Και πράγματι δεν υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά έργα που να έχουν υποστεί τόσες διαφορετικές ερμηνείες, αναλύσεις και τέτοιες αποκλίσεις ως προς τον άξονά τους. Όπως επίσης δεν υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά έργα που αποτέλεσαν βάσει για τόσες νέες λογοτεχνικές δοκιμές. Από τις αγγλικές θεατρικές και μυθιστορηματικές μιμήσεις του 17ου και 18ου αιώνα μέχρι τον Κάφκα και φυσικά τον Μπόρχες.
Η μάχη με τις σκιέςΤο βιβλίο του Κωνσταντίνου Γαλάνη «Η μάχη με τις σκιές» είναι μια τέτοια δοκιμή. Ή για να είμαστε πιο ακριβείς αποτελεί μια δημιουργική ανάγνωση σε ένα προσδιορισμένο χρονικό πλαίσιο, σε συνομιλία με συγκεκριμένα βιώματα και δεσμούς. Εδώ ο Δον Κιχώτης συνορεύει με το όνειρο. Ένα όνειρο άλλοτε εφιαλτικό και άλλοτε παρήγορο. Μέσα στο μεικτό λογοτεχνικό τρόπο που επιλέγει ο Γαλάνης, -άλλοτε ποίημα, άλλοτε πεζοποίημα και άλλοτε πεζό- συχνά το υποκείμενο αλλάζει. Άλλες φορές είναι ο Ιππότης, άλλες ο Σάντσο, άλλες η Δουλτσινέα. Ταυτόχρονα, πολλές φορές από ποίημα σε ποίημα έχουμε μετατόπιση από το πρώτο στο τρίτο πρόσωπο. Έτσι δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιος μιλάει. Ο Ιππότης ή ο ποιητής του; Άλλες φορές μετατοπιζόμαστε στο λογοτεχνικά παραμελημένο δεύτερο πρόσωπο. Ποιος απευθύνει εδώ και σε ποιον; Με τους τρόπους αυτούς η βιογραφία του Ποιητή, η βιογραφία του Ιππότη και η βιογραφία του Ιππότη, όπως τη δημιουργεί ο ποιητής μπλέκονται. Και όμως, θα ήταν λάθος να αντιμετωπίσουμε τον Δον Κιχώτη του Γαλάνη ως ένα απλό λογοτεχνικό προσωπείο. Γιατί ο ρόλος του στο βιβλίο είναι πολλαπλός. Είναι λειτουργικός, είναι διακειμενικός, αλλά κυρίως αποτελεί την ενσάρκωση μιας αναζήτησης. Αναζήτησης του ιερού, του ιδανικού και του απόλυτου.
Παροντικός κόσμοςΟ Γαλάνης κοιτάει προς τον Δον Κιχώτη όπως ο Δον Κιχώτης κοιτά προς το ιπποτικό παρελθόν. Ο ποιητής δεν είναι φαντασιόπληκτος, δεν εθελοτυφλεί, ούτε φαντασιώνεται παλιές καλές εποχές. Ο κόσμος της ποιητικής του και του βιώματος είναι παροντικός. Ο Δον Κιχώτης του διαβάζει τους Καραμαζώφ, βρίσκεται στο πανδοχείο Μετροπόλ, ο Σάντσο βρίσκεται στον Έβρο, όπου τα χώματα συνεχώς γεννούν σταυρούς. Κι όμως η απόσταση είναι αντίστοιχη. Είναι η απόσταση του κόσμου μας με έναν κόσμο ανθρωπιάς και ειλικρίνειας. Ενός κόσμου που κάθε νύχτα παίζει την ψυχή του και τη χάνει με έναν κόσμο ειλικρινών δεσμών και αυταπάρνησης. Ο Ροσινάντε εδώ είναι βαλσαμωμένος, τα λουλούδια εξαπολύουν «πύρινες ομιλίες για την περιχαράκωση των ηθών τους ενάντια σε κάθε τι ξενόφερτο», τα όνειρα είναι αναβράζοντα και στο ψυγείο τα μισοφαγωμένα παγωτά του παιδικού χρόνου συνυπάρχουν με τα συσκευασμένα γιαούρτια του παρόντος.
Δεν βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε μια μάσκα ή ένα προσωπείο, αλλά σε μια ταυτόχρονη ανάμνηση και αναζήτηση του προσώπου. Ενός προσώπου που ο Δον Κιχώτης ενσαρκώνει όχι στην όψη, αλλά στο βάθος του. Και είναι ο ιδανικός ήρωας για να περιγράψει την αναζήτηση αυτή ή για να ξαναγυρίσουμε στον Μπλουμ: «Ο Θερβάντες μας έκανε αυτό που είμαστε, όπως και ο Σαίξπηρ: δεν μπορούμε να δούμε τι είναι αυτό που κάνει τον Δον Κιχώτη τόσο παντοτινά πρωτότυπο, τόσο βαθιά ανοίκειο. Αν το παιχνίδι του κόσμου μπορεί να ανιχνευθεί στη μείζονα λογοτεχνία, τότε θα πρέπει να βρίσκεται στο βιβλίο αυτό».
*ο τίτλος είναι από στίχο του ποιητή
http://tsalapatis.blogspot.com/