Πέθανε σε ηλικία 79 ετών, την Τρίτη 11 Φεβρουαρίου, η Κλερ Μπρετεσέ, από τις πιο σημαντικές εκπροσώπους των γαλλικών κόμικς, η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε σε αυτό το είδος. Γεννημένη στη Νάντη της Βρετάνης, εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, σπούδασε για λίγο στη Σχολή Καλών Τεχνών, όταν το 1963 ο Ρενέ Γκοσινί, συγγραφέας των κόμικς Λούκυ Λουκ και Αστερίξ, της πρότεινε να συνεργαστούν στο «Facteur Rhésus», κόμικ με κείμενο δικό του. Τις δεκαετίες ’70 και ’80 πρόβαλε τη δουλειά της στο περιοδικό «Pilote» για το οποίο δημιούργησε το πρόσωπο της Cellulite (Κυτταρίτιδα) ενώ υπήρξε συνδημιουργός του «L’ Echo des Savanes». Η συλλογή σκίτσων της «Les Frustrés» (μεταφρασμένο στα ελληνικά «Οι ανικανοποίητοι»), που την καθιέρωσαν, δημοσιεύτηκαν στο «Nouvelle Observateur», μεταφράστηκαν και στο βρετανικό περιοδικό «New Statement», αργότερα σε πολλά ευρωπαϊκά έντυπα, καθώς και στην Ελλάδα, στον Ταχυδρόμο. Παρότι ένα μέρος της δουλειάς της αναφερόταν στα μεγάλα θέματα, όπως την οικολογία ή την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, τα θέματα για τα οποία είναι κυρίως γνωστή αφορούν τις γυναίκες, τις εικόνες τους, μεταποιημένες στη λαϊκή κουλτούρα. Τις ερωτικές σχέσεις τους, τη δουλειά, τα παιδιά, το ρόλο τους ως μητέρες, τις φίλες, το σώμα τους στην καθημερινότητα: τα ρούχα, τα αποσμητικά, τα προβλήματα με τα κολλητά παντελόνια τζιν, την κυτταρίτιδα, τους φακούς επαφής… Μέσα από μια ψυχαναλυτική ματιά, γελοιογραφικά αποδομένη, ενώ και η ψυχανάλυση ως θέμα, τις δεκαετίες ’60 και ’70, ήταν από τους πυλώνες της ευρωπαϊκής κουλτούρας, πρόσβαση στην οποία είχαν κυρίως όσοι ανήκαν στις εύπορες τάξεις.
Η Μπρετεσέ δεν είχε ταυτιστεί με κανένα πολιτικό κόμμα, ενώ με τη δουλειά της υπονόμευε τον εγωκεντρισμό, τα υλιστικά συμφέροντα, τον ψευδοϊδεαλισμό, τα συντηρητικά αντανακλαστικά και την κατεστημένη στάση που κρύβονταν πίσω από την προοδευτική ρητορική, κυρίως της μεσαίας τάξης. Με ειρωνεία αφηγήθηκε τις παραδοξότητες και το χάσμα των γενεών, όπως, για παράδειγμα, στην Αγριππίνα, τη συγκρουσιακή άτσαλη έφηβη με το κοντό μαλλί και τα χοντροπάπουτσα, που δημιούργησε στα τέλη της δεκαετίας του ’80. «Όλοι αναφέρονταν στους έφηβους επαινετικά, με εκστατική διάθεση», είχε πει σε μια συνέντευξή της. «Έτσι εκνευρίστηκα και παρουσίασα μια έφηβη πραγματικά μισητή».
Αλλά και στους Frustrés, στα ασπρόμαυρα σκίτσα της, περιγράφει τους νέους «χυμένους» στον καναπέ ή στο κρεβάτι, μονίμως να καπνίζουν και να αμπελοφιλοσοφούν. Στα σκίτσα της, όπως, για παράδειγμα, στη σειρά με τις φίλες οι οποίες καμώνονται τις αδιάφορες για τ’ αγόρια και τσακίζονται να απαντήσουν στο τηλέφωνο, όταν αυτά καλούν, ή στην ιστορία όπου μια έφηβη πασχίζει να χωρέσει στο κατά δύο νούμερα μικρότερο τζιν της, έχοντας επιστρατεύσει στην τιτάνια αυτή προσπάθεια και την κολλητή της, πολλά κορίτσια, με αυτοσαρκαστική διάθεση, χασκογελώντας αναγνωρίζαμε σε αυτές τις σκηνές τον εαυτό μας. Όπως είχε επισημανθεί, με αφορμή την ατομική της έκθεση στο Κέντρο Ζωρζ Πομπιντού, στο Παρίσι, πριν από τέσσερα χρόνια, με το διαβρωτικό χιούμορ της σκιτσογράφου έστηνε τους χαρακτήρες της ως ένα κάτοπτρο, μέσα στο οποίο ο καθένας πρόβαλε τα ερωτηματικά του, τις αμφιβολίες του, τις μικροπρέπειες και τους μικροϋπολογισμούς του.
Το έργο της έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ισάξιας επιρροής με τις
Μυθολογίες του Ρολάν Μπαρτ. Μέσα από τις ιστορίες και τα σκίτσα της αποδομεί τους σύγχρονους αστικούς μύθους και τις αξίες, χρησιμοποιώντας τις εικόνες στη θέση των λέξεων. Αυτό έκανε και σε μια ιστορία πάλι από την Αγριππίνα: η τσαπατσούλα έφηβη, με τα γουόκμαν στα αυτιά, διαβάζει το κόμικ «Ο Χάιντεγκερ στο Κονγκό». Ο Γερμανός φιλόσοφος αντικατέστησε τον Τεντέν, στον τίτλο της δεύτερης περιπέτειας του Βέλγου ήρωα, που είχε κυκλοφορήσει το 1946 με τον τίτλο «Ο Τεντέν στο Κονγκό».
.
Η Κλερ Μπρετεσέ υπήρξε «ασεβής» με την αριστερά αλλά και με τις φεμινίστριες: Είχε χαρακτηρίσει την ηρωίδα της Κυτταρίτιδα, νυμφομανή. Υπήρξε «ασεβής» και με την εκκλησία: Το 1980 είχε φιλοτεχνήσει την Αγία Τερέζα της Άβιλα ως δυναμική φεμινίστρια, πρωτοπόρα του καιρού της.
Εκτός από σκιτσογράφος, ήταν και προσωπογράφος, «μια πλήρης καλλιτέχνιδα», όπως την χαρακτήρισαν οι φίλοι της και ο εκδοτικός της οίκος. Η ειρωνεία της και η ελεύθερη διεισδυτική ματιά της, πάντως, είναι που θα λείψουν από τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες της.
Σοφία Ξυγκάκη