ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΖΜΠΙΕΤΑ ΚΟΡΟΛΤΖΟΥΚ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΒΑΡΣΟΒΙΑΣ 
Τη συνέντευξη πήρε ο Δημήτρης ΓκιβίσηςΤέσσερις μήνες μετά τις εκλογές, πώς είναι σήμερα η κατάσταση στην Πολωνία;Η Πολωνία έχει γίνει μια ιδιαίτερα διαιρεμένη κοινωνία, που κυβερνάται από το δεξιό και λαϊκιστικό PiS (Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης), το οποίο συνδυάζει τις αυταρχικές τάσεις προκειμένου να αναλάβει τον έλεγχο της δικαιοσύνης, των μέσων ενημέρωσης και της εκπαίδευσης, με τις γενναιόδωρες κοινωνικές πολιτικές. Οι τελευταίες περιλαμβάνουν όχι μόνο το πρόγραμμα 500+ (σημ: μηνιαίο επίδομα για κάθε παιδί περίπου 140 ευρώ), αλλά και διάφορα προγράμματα υποστήριξης για τους συνταξιούχους και τις πολύτεκνες οικογένειες. Μετά από τα τελευταία 4 χρόνια, που δεν υπήρχε κανένα αριστερό κόμμα στο πολωνικό κοινοβούλιο, τώρα η Αριστερά έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση με το 12% που πήρε στις εκλογές. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί μπορεί να επηρεάζει σε αρκετά μεγάλο βαθμό τις δημόσιες συζητήσεις που γίνονται, αν και δεν μπορεί να καθορίσει τις πολιτικές που ασκούνται.
Το προφίλ του PiS και των ψηφοφόρων τουΠώς ερμηνεύεις αυτήν την μεγάλη αποδοχή που έχει το PiS από την πολωνική κοινωνία; Πώς γίνεται να είναι συγχρόνως το κόμμα των ελίτ και των «από κάτω»;Το PiS ήταν το πρώτο κόμμα που αμφισβήτησε τη «λατρεία του ΑΕΠ» και το δημοσιονομικό συντηρητισμό, υποσχόμενο κρατική στήριξη στις οικογένειες, στους αγρότες, στους συνταξιούχους, στους ανθρακωρύχους και σε άλλες κοινωνικές ομάδες. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των ψηφοφόρων του, το PiS έχει καταφέρει να διευρύνει την υποστήριξη προς αυτό, αλλά η πλειοψηφία τους εξακολουθούν να είναι κυρίως άνθρωποι μεγάλης ηλικίας, λιγότερο μορφωμένοι, που ζουν σε μικρότερες πόλεις και χωριά. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα ευρήματα άλλων χωρών, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ έχουν παρατηρήσει ένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των κοινωνικά ετερογενών/κοσμοπολίτικων/φιλελεύθερων μητροπολιτικών περιοχών, και των ομοιογενών/τοπικά ενσωματωμένων/πιο συντηρητικών περιοχών του υπόλοιπου της χώρας. Το PiS προωθεί συνεχώς την πόλωση, και την άποψη ότι οι φιλελεύθερες ελίτ δεν είναι μόνο διεφθαρμένες αλλά και ανήθικες. Για να το πετύχει αυτό, ένωσε τις δυνάμεις του με διάφορες υπερσυντηρητικές ομάδες και θρησκευτικούς φονταμενταλιστές, διαδίδοντας το φόβο γύρω από το «φύλο» και την «ιδεολογία των LGBT», και συνδέοντας συχνά αυτό το θέμα με το ζήτημα των προσφύγων, τους οποίους παρουσιάζει ως επικίνδυνους βάρβαρους που τους έφεραν στη χώρα για να αλλάξουν τον πολιτισμό της και να την αποικήσουν. Η πολωνική εκστρατεία εναντίον του φύλου, η οποία άρχισε το 2012, δείχνει το πόσο πολύ μπορεί μια συντηρητική ατζέντα να διευκολύνει την εκλογική νίκη ενός δεξιού κόμματος μέσω της κινητοποίησης συγκεκριμένων ομάδων, ιδιαίτερα των νεαρών ανδρών και των ηλικιωμένων, βαθιά θρησκευόμενων ψηφοφόρων. Αυτές οι δύο κοινωνικοδημογραφικές ομάδες ήταν οι κύριοι υποστηρικτές των ακροδεξιών, νεοφασιστικών και λαϊκιστικών κομμάτων, δηλαδή του PiS και της Konfederacja (σημ: κόμμα της πολωνικής ακροδεξιάς που δημιουργήθηκε πέρυσι και πήρε 6,80 στις εκλογές), και σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ήταν επίσης οι πιο επιρρεπείς αποδέκτες της ιδεολογίας κατά του φύλου. Μια δημοσκόπηση του 2019, έδειξε ότι όταν ερωτήθηκαν σχετικά με τις μεγαλύτερες απειλές για την Πολωνία στον 21ο αιώνα, η πλειονότητα των νέων ανδρών και των ηλικιωμένων δήλωσαν ότι ο μεγαλύτερος φόβος τους είναι η απειλή της «ιδεολογίας του φύλου και του LGBT κινήματος». Αντίθετα, οι γυναίκες, ειδικά εκείνες της νεότερης ηλικίας, απάντησαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό την κλιματική αλλαγή, το Polexit, και την άνοδο των εθνικιστικών κινημάτων στη χώρα, πράγμα που επιβεβαιώνει τις προηγούμενες μελέτες που καταδείκνυαν ότι το ζήτημα των φύλων παίζει σημαντικό ρόλο, τόσο ως προς τις πολιτικές επιλογές όσο και ως προς την πιθανότητα υποστήριξης μιας ακροδεξιάς ατζέντας. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι όλες οι γυναίκες υποστηρίζουν μια προοδευτική ατζέντα, ή ότι οι γυναίκες είναι με κάποιον τρόπο ανοσοποιημένες στην ομοφοβική προπαγάνδα. Στην πραγματικότητα, ορισμένοι από τους δημόσιους διανοούμενους που υποστηρίζουν το κίνημα της ιδεολογίας κατά του φύλου και αρκετοί τοπικοί ηγέτες του, είναι γυναίκες. Αντίθετα, αυτά τα στοιχεία μάλλον δείχνουν ότι τα δεξιά, λαϊκίστικα και ακροδεξιά κόμματα υιοθετούν στρατηγικά και ευκαιριακά τη ρητορική εναντίον του φύλου για να εκμεταλλευτούν τις ανησυχίες και τις ελπίδες των ομάδων του πληθυσμού που βιώνουν μια σχετική στέρηση και επισφάλεια, εκείνους που φοβούνται την κοινωνικοπολιτισμική αλλαγή, ή και την απώλεια της εξουσίας τους και της κοινωνικής τους θέσης. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, θα πρέπει να πούμε ότι το PiS υποστηρίζεται από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων, αλλά συγχρόνως να σταθούμε και στο γεγονός ότι το 50% των πολωνών δεν ψηφίζουν. Επομένως, στην πραγματικότητα το PiS υποστηρίζεται σθεναρά από μια κοινωνική μειοψηφία, που είναι όμως καλά οργανωμένη και πολιτικά κινητοποιημένη. Αυτή είναι η διαφορά σε σύγκριση με την Ουγγαρία ή την Τουρκία, όπου οι ηγέτες των δεξιών κομμάτων έχουν το 70% ή το 80% της λαϊκής υποστήριξης.
Η πρόκληση της αντιπολίτευσηςΤι σημαίνουν οι προεδρικές εκλογές του Μαΐου για το μέλλον της Πολωνίας; Ποια είναι τα επίδικα αυτών των εκλογών;Φοβάμαι ότι ο Αντρέι Ντούντα, ο υποψήφιος του PiS, θα κερδίσει, και αυτό θα εδραιώσει την πολιτική ηγεμονία του καθεστώτος. Από αυτή την άποψη, δεν υπάρχουν πραγματικά διλήμματα, και οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης πρέπει να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να κερδίσουν. Δεν θέλω να είμαι υπερβολικά δραματική, αλλά θεωρώ ότι αυτές οι εκλογές θα αποφασίσουν για το μέλλον της δημοκρατίας στην Πολωνία.
Ποιες είναι σήμερα οι προκλήσεις για την δημοκρατική αντιπολίτευση;Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να βρουν τη δική τους φωνή και τα πολιτικά τους προγράμματα, για να συγκεντρώσουν τους ανθρώπους γύρω τους. Προς το παρόν, η αντιπολίτευση είναι ως επί το πλείστον αντιδραστική, κάτι το οποίο είναι κατανοητό, δεδομένου ότι έχει πολύ περιορισμένη επιρροή σε όσα συζητούνται και ψηφίζονται στο κοινοβούλιο, και ότι οι δίαυλοι των κοινωνικών διαβουλεύσεων είναι ουσιαστικά κλειστοί. Αυτό είναι ανάγκη να αλλάξει, τουλάχιστον στο επίπεδο του λόγου και των συζητήσεων στα μέσα ενημέρωσης, πρέπει να γίνει πολύ πιο ενεργητική. Δεύτερον, πρέπει να είναι πιο αποτελεσματική στην σύνδεση της πολιτιστικής και της οικονομικής κριτικής του νεοφιλελευθερισμού. Η δεξιά είναι πολύ καλή σε αυτό, συνδέοντας τις κριτικές του φιλελευθερισμού, του φεμινισμού και της ισότητας, με την κριτική των παγκόσμιων εταιρειών που κερδίζουν χρήματα από τους «απλούς ανθρώπους». Εξακολουθούμε να περιμένουμε ακόμα για μια εξίσου πειστική και συναισθηματικά αποτελεσματική αφήγηση από την αντιπολίτευση.
Ποια είναι η άποψή σου για την Lewica (Αριστερά); Μπορεί να προωθήσει μια εναλλακτική λύση απέναντι στον εθνικιστικό λαϊκισμό του PiS και τον νεοφιλελευθερισμό;Το πιο σημαντικό ερώτημα είναι: τι είδους πολιτικό σχέδιο μπορεί να αμφισβητήσει αποτελεσματικά το δεξιό λαϊκιστικό καθεστώς; Το παράδειγμα της Ελλάδας, της Ισπανίας, και της εκστρατείας του Μπέρνι Σάντερς στις ΗΠΑ, υποδηλώνει ότι ο δεξιός λαϊκισμός που βασίζεται στον κοινωνικό αποκλεισμό, τον αντιπλουραλισμό και τον εθνικισμό, μπορεί να αμφισβητηθεί από μια αριστερή λαϊκή συμμαχία που θα προωθήσει τον πλουραλισμό, την κοινωνική αλληλεγγύη, και την ισότητα. Που θα προσελκύσει τους ανθρώπους, θα τους κινητοποιήσει και θα επιδράσει επάνω τους, και θα προσπαθήσει να επαναπροσδιορίσει τι σημαίνει «λαός» στη δημοκρατία. Οι μαύρες διαμαρτυρίες στην Πολωνία, η μαζική κινητοποίηση των γυναικών κατά της απαγόρευσης των εκτρώσεων το 2016, μπορούν να ερμηνευθούν ως μια τέτοια αριστερή λαϊκή κινητοποίηση που ήταν αρκετά αποτελεσματική, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Οι φιλελεύθεροι μέινστριμ κύκλοι μισούν τα αριστερά λαϊκά προγράμματα, οπότε το ερώτημα είναι αν τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης θα δώσουν χώρο για να συζητηθεί ένα τέτοιο έργο.
Σημ: Η Ελζμπιέτα Κορόλτζουκ είναι ακτιβίστρια των γυναικείων δικαιωμάτων και τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στα κοινωνικά κινήματα, στην κοινωνία των πολιτών, στις νέες μορφές ιθαγένειας, και στις μελέτες φύλου. Διδάσκει επίσης στο Πανεπιστήμιο Sodertorn της Στοκχόλμης.
Στιγμιότυπο από καμπάνια του PiS, όπου η πολωνική οικογένεια προστατεύεται από τα χρώματα του ουράνιου τόξου, σήμα κατατεθέν της LGBT κοινότητας.