Της Μαρίας Χαϊδοπούλου ΒρυχέαΑπόσπασμα - προδημοσίευση από το άρθρο «Η καθημερινή ζωή ως μηχανή και άλλες τεχνοπολιτικές μάχες για την αριστερά», που θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, στο πλαίσιο του Προγράμματος «Τεχνολογία, Κοινωνία και Αριστερά» (ΙΝΠ-Transform!Europe). Η δεύτερη εκδήλωση αυτού του Προγράμματος, με θέμα «Εργασία στην ψηφιακή εποχή», θα πραγματοποιηθεί στις 4 Μαρτίου στις 7 μ.μ. στον Πολυχώρο Σπούτνικ. Θα μιλήσουν οι Juliet Webster, Work & Equality Research, Λονδίνο και Sarah de Heusch, Smart Cooperative.
Στην παρούσα συγκυρία διεξάγονται ποικίλοι τεχνοπολιτικοί πόλεμοι. Οι μάχες για τις νέες τεχνολογίες, την ιδιωτικότητα, το διαδίκτυο, το υλισμικό (hardware), τα δίκτυα υποδομών (όπως το 5G), την αυτοματοποίηση, τα μεγάλα δεδομένα, την τεχνητή νοημοσύνη, τη βιοϊατρική, είναι μάχες για το ρόλο της τεχνολογίας στην κοινωνία. Στον δυτικό κόσμο, στα κοινωνικά δίκτυα είναι δυστυχώς πολλές φορές φανερή η νίκη ακροδεξιών δυνάμεων, με χρήση νόμιμων, γκρίζων και «παράνομων» μεθόδων και εργαλείων που το ίδιο το σύστημα και οι αντίστοιχες εταιρείες τούς προσφέρουν, όπως έγινε αντιληπτό και από το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Από την άλλη, η Κίνα φαίνεται έτοιμη να υλοποιήσει σε όλη της την επικράτεια το μεγαλύτερο πείραμα βιοπολιτικής που έχει εφαρμοστεί ποτέ, το λεγόμενο «σύστημα κοινωνικής πίστωσης», συνδυάζοντας τεχνολογίες επιτήρησης, ανάλυσης μεγάλων δεδομένων και τεχνητής νοημοσύνης. Οι μάχες για την τεχνολογία αφορούν ένα πόλεμο που μαίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται άμεσα με συγκεκριμένες γεωπολιτικές ισορροπίες και συγκρούσεις και γι’ αυτό είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη τόσο κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτικοί παράγοντες, όσο και ιδεολογικοί και πολιτισμικοί.
Η θέση της Αριστεράς στο διάλογοΣτην αναζήτηση αριστερών απαντήσεων στις τεχνοπολιτικές συγκρούσεις, είναι κρίσιμο να υπερβούμε τόσο την τυφλή τεχνοφοβία όσο και την άκριτη τεχνολατρεία. Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις καθορίζουν το παρόν και το μέλλον και δεν μπορούμε να σχεδιάζουμε εν τη απουσία τους. Εξάλλου, οι επιλογές των ελίτ σε σχέση με την πορεία της τεχνολογικής εξέλιξης αναπαράγουν τις υπάρχουσες ανισότητες και διακρίσεις και συγκρούονται καθημερινά με άλλες ανάγκες και πρακτικές και σε αυτή τη μάχη οφείλουμε να πάρουμε θέση. Για παράδειγμα, το έμφυλο κενό δεδομένων (από το σχεδιασμό των πόλεων μέχρι στις κλινικές μελέτες φαρμάκων) οδηγεί στη λήψη σημαντικών αποφάσεων με επεξεργασία στοιχείων από τα οποία λείπει τουλάχιστον ο μισός πληθυσμός του πλανήτη. Οι νέες τεχνολογίες δεν μπορούν να λύσουν από μόνες τους πολιτικά ή κοινωνικά προβλήματα αλλά σίγουρα μπορούν, όταν πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις, να βοηθήσουν στην επίλυσή τους. Η αριστερά χρειάζεται, λοιπόν, να εμβαθύνει στις αντίστοιχες συζητήσεις και να προτείνει κατευθύνσεις αγώνων.
Βέβαια, τα λάθη της Σοβιετικής Ένωσης ως προς την εξέλιξη της τεχνολογίας μας διδάσκουν ότι, αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, δεν μπορείς να εγκλωβίζεσαι στο πεδίο μάχης του αντιπάλου. Τα ερωτήματά μας πρέπει να μετατοπίζουν το πεδίο της μάχης. Για παράδειγμα, όπως επεσήμαναν οι Φρανθίσκο Σιέρρα και Χαβιέρ Μορένο, σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, αν στόχος είναι η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, η συζήτηση δεν μπορεί να περιορίζεται στη χρήση των ίδιων εταιρικών εργαλείων για διαφορετικούς σκοπούς, αλλά πρέπει να εστιάσει στην διαμόρφωση εργαλείων με αριστερό πρόσημο –με ό,τι πειραματισμούς αυτό μπορεί να σημαίνει. Επιπλέον, είναι κρίσιμο να προχωρήσουμε πέρα από τη εγκλωβιστική, διχοτομική συζήτηση για την ενσώματη παρουσία και συμμετοχή σε αντιπαράθεση με την ιντερνετική παρουσία και λόγο και να διερευνηθούν τρόποι σύμπλευσής τους. Πόσο cyborg είμαστε ήδη με το κινητό μας και πώς μπορεί η ψηφιακή παρουσία να ενδυναμώνει την ενσώματη; Αντίστοιχα, σε άλλα ζητήματα: Τι μπορεί να σημαίνει δίκαιη διαχείριση μεγάλων δεδομένων για το κοινό καλό; Πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στη συμπερίληψη; Πώς οικοδομούνται κοινοί χώροι και χρόνοι; Τι βήματα πρέπει να γίνουν για να κατακτήσει η κοινωνία την τεχνολογική κυριαρχία (technological sovereignty); Τέτοια ερωτήματα θέτει ο διάλογος για τις εναλλακτικές/προοδευτικές τεχνολογίες.
Προτάσεις, πειραματισμός και στρατηγικός σχεδιασμόςΗ αριστερά οφείλει να συζητάει ενδελεχώς γι’ αυτά τα θέματα ώστε όχι μόνο να μπορεί να επιλέγει πλευρά στις σύνθετες μάχες που διεξάγονται, αλλά και να προχωράει πέρα από την κριτική, να συμβάλλει με επεξεργασμένες προτάσεις τεχνολογικών λύσεων που προωθούν την χειραφέτηση των πολλών και, παράλληλα, να προβαίνει σε στρατηγικές συμμαχίες προς αυτήν την κατεύθυνση. Οφείλουμε πάντα να θυμόμαστε ότι το τεχνικό είναι πολιτικό, ότι υπάρχουν τεχνολογίες που με την ίδια τους την αρχιτεκτονική καλλιεργούν το μοίρασμα και ένα ανοικτό «εμείς», όπως η Wikipedia, και άλλες, όπως το Facebook, που, δυστυχώς, προωθούν το μίσος. Λογισμικό, υλισμικό, βάσεις δεδομένων, υποδομές μπορούν να σχεδιαστούν για το κέρδος των λίγων ή για το κοινό καλό και υπάρχουν πολλοί φορείς, ομάδες και τεχνολογικές λύσεις, τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, που κινούνται προς αυτή τη δεύτερη κατεύθυνση.
Η πύκνωση του πολιτικού χρονοχώρου σε παγκόσμιο επίπεδο εντείνει την ανάγκη προτάσεων και πειραματισμού, αλλά και μακροχρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού. Είναι χρήσιμο να ανατρέξουμε και να συνομιλήσουμε με διαφορετικές εμπειρίες και εγχειρήματα για να καταλάβουμε τα προτερήματα αλλά και τα λάθη και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, είναι καίριο να αναδειχθούν και να ενδυναμωθούν, υλικά και ηθικά, εγχειρήματα που προωθούν εναλλακτικές προοπτικές τεχνολογίας, ακόμα κι αν δεν προτείνονται για μαζική χρήση στην παρούσα φάση. Για παράδειγμα, ιδιαίτερα σημαντική θα ήταν η χρήση και/ή η οικονομική ενίσχυση εναλλακτικών (της Google) μηχανών αναζήτησης, ώστε να αποφύγουμε τον εθισμό της σκέψης μας στην προτεραιοποίηση του εμπορικού.
Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να καλλιεργούν μέσα από την αρχιτεκτονική τους οι εναλλακτικές/προοδευτικές τεχνολογίες; Ένας από τους λόγους που εταιρικές πλατφόρμες όπως το Facebook αγκιστρώνουν τους «χρήστες» και τις «χρήστριες» είναι ότι, πέραν της τυποποίησης, των φραγμών και της απομύζησης των προσωπικών μας δεδομένων, προσφέρουν ευκολία στην επικοινωνία και τη διάδραση και δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας κοινοτήτων. Οι εναλλακτικές τεχνολογίες θα πρέπει να ενσωματώνουν ανάλογα χαρακτηριστικά αξιών χρήσης και να τα ενισχύουν περαιτέρω. Η αρχιτεκτονική τους θα πρέπει να είναι φιλική και να εκπαιδεύει στο διάλογο, στη συνεργασία, στη δημιουργία, στη συμπερίληψη, στη χειραφέτηση και στη συγκρότηση ανοικτών κοινοτήτων. Η συμμετοχή της «χρήστριας» ή του «χρήστη» στην επιλογή και κατασκευή ενός εργαλείου, της μορφής του, της αρχιτεκτονικής του, θα ήταν το απώτερο ζητούμενο και γι’ αυτό, εκτός των άλλων, πρέπει να χτίζουμε με ελεύθερο και ανοικτό λογισμικό και υλισμικό. Επιπλέον, οι εναλλακτικές/προοδευτικές τεχνολογίες που σχεδιάζουμε στο σήμερα θα πρέπει να κινούνται προς την κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης οικολ��γικής αντίληψης του κύκλου παραγωγής, ζωής και αχρηστίας προϊόντων και υποδομών.
Εναλλακτικό παράδειγμα για την τεχνολογίαΗ ενίσχυση εναλλακτικών/ προοδευτικών τεχνολογιών έχει στόχο τη σταδιακή οικοδόμηση ενός εναλλακτικού παραδείγματος για την τεχνολογία, αλλά και την ενδυνάμωση εναλλακτικών αξιών χρόνου και χώρου. Υπό καθεστώς πύκνωσης του πολιτικού χρονοχώρου σε παγκόσμιο επίπεδο, το μέλλον είναι ήδη εδώ και οφείλουμε να πράξουμε τώρα. Η στρατηγική και ο σχεδιασμός πρέπει να στηρίζονται τόσο σε βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους όσο και σε μακροπρόθεσμους στόχους. Τα βήματα και οι επιλογές που θα κάνουμε στο σήμερα θα καθορίσουν το μέλλον. Ας δημιουργήσουμε, λοιπόν, ένα όραμα που να μπορεί να εμπνέει όντας γειωμένο σε χώρους, ανθρώπους και ανοικτές κοινότητες.
* Η Μ. Χαϊδοπούλου Βρυχέα είναι ερευνήτρια στο ΙΝΠ.