Από τον όγκο των πληροφοριών με την πανδημία του κορωνοϊού που μεταδίδονται καθημερινά, συγκρατήσαμε μερικές που μεταδόθηκαν ούτως ειπείν εν είδει υποσημειώσεων και δεν βρήκαν κανένα ενδιαφέρον και δεν έτυχαν καμιάς ανταπόκρισης: Γνωστή εταιρεία παραγωγής πολυτελών ειδών σταμάτησε την παραγωγή της και παράγει τώρα πλέον μάσκες προστασίας από τον κορωνοϊό. Ομοίως, εταιρεία παραγωγής αγωνιστικών και σπορ αυτοκινήτων έπαψε την παραγωγή της, δίνοντας στην ιταλική κυβέρνηση 10 εκατ. ευρώ για την ανέγερση νοσοκομείου περίθαλψης προσβληθέντων από τον κορωνοϊό. Τέλος, ο ιταλικός στρατός έστησε για τον ίδιο σκοπό νοσοκομείο εκστρατείας.
Προϋποθέτουμε, χωρίς δεύτερες σκέψεις, ως δεδομένη την ευγένεια των κινήτρων των δυο επιχειρήσεων και του Μπερλουσκόνι. Κι, επίσης, προϋποθέτουμε ότι και οι δυο επιχειρήσεις δωρίζουν και δεν πωλούν στην ιταλική κυβέρνηση τις μάσκες και τους αναπνευστήρες που θα παράξουν.
Τι μας λένε οι τρεις δωρεές και το στήσιμο του νοσοκομείου εκστρατείας; Κάτι πολύ σημαντικό, αλλά όχι άμεσα αντιληπτό και κατανοητό. Για να το παρουσιάσουμε με τρόπο προσλήψιμο, θα προτάξουμε ορισμένες επεξηγήσεις που ίσως φανούν άσχετες με το θέμα και περιττές, αλλά θα αποδειχθούν αναγκαίες και χρήσιμες.
Σε αντιστοιχία με την ενεργή ζήτηση
Ό,τι παράγεται σε μια εθνική οικονομία κατά τη διάρκεια μιας ορισμένης περιόδου δεν παράγεται τυχαία, αλλά σε αντιστοιχία με την ενεργή ζήτηση, δηλαδή με την ζήτηση, η οποία είναι ικανή να πληρώσει γι’ αυτό, την παραγωγή του οποίου ζητά. Διότι, όπως λέει και ο Άνταμ Σμιθ, κι ένας εργάτης μπορεί να επιθυμεί ν’ αποκτήσει μια άμαξα για έξι άλογα, δεν μπορεί όμως να την πληρώσει, και ως εκ τούτου αυτή του η επιθυμία δεν συνιστά ενεργή ζήτηση. Αυτοί που ζητούν εμπορεύματα, υλικά αγαθά και υπηρεσίες, είναι τα νοικοκυριά (των εργαζομένων και των επιχειρηματιών-καπιταλιστών), οι επιχειρήσεις, το δημόσιο και οι ξένες χώρες, οι αλλοδαποί. Ό,τι απ’ αυτά που ζητούν οι ημεδαποί (νοικοκυριά, επιχειρηματίες και δημόσιο) και δεν μπορεί να παράξει η εθνική οικονομία, εισάγεται από την αλλοδαπή. Και αντιστρόφως.
Είναι προφανές ότι η δομή της εθνικής οικονομίας προσαρμόζεται στην ενεργή ζήτηση της ημεδαπής (και της αλλοδαπής) και εξίσου προφανώς ότι υπάρχει μια αντιστοιχία μεταξύ της ενεργής ζήτησης και της δομής της οικονομίας, δηλαδή της δομής της παραγωγής. Η δομή της ημεδαπής ζήτησης εξαρτάται και προσδιορίζεται φυσικά από την κατανομή του εισοδήματος μεταξύ του συνόλου των ιδιωτών και του κράτους αφενός και των επιμέρους ιδιωτών αφετέρου. Διότι, άλλα εμπορεύματα ζητά το κράτος και άλλα οι ιδιώτες, άλλα οι ιδιώτες με υψηλά και άλλα οι ιδιώτες με χαμηλά εισοδήματα. Έτσι, λοιπόν, και η κατανομή του εισοδήματος σε κράτος και ιδιώτες, αφενός, και σε ιδιώτες αφετέρου καθορίζει τη δομή της ζήτησης κι έτσι και την δομή του παραγωγικού μηχανισμού της οικονομίας.
Γιατί ήταν απροετοίμαστο το κράτος
Τα παραδείγματα που αναφέραμε ενδεικτικά δείχνουν το εξής: Ενώ είναι επειγόντως αναγκαίες μεγάλες ποσότητες από μάσκες, αναπνευστήρες, νοσοκομεία με αντίστοιχο αριθμό κλινών και μονάδων εντατικής θεραπείας (αλλά και άλλα, όπως εργαστήρια και υλικά για την διεξαγωγή τεστ για την διαπίστωση της προσβολής ή μη από τον κορωνοϊό, ιατρικό, παραϊατρικό προσωπικό κ.α.), το δημόσιο όχι μόνον δεν τα διαθέτει, αλλά και δεν δύναται να τα ζητήσει από την αγορά για να μπορέσουν αυτά ακολούθως να παραχθούν ή να διατεθούν ώστε να τα αποκτήσει. Και γιατί δεν ηδύνατο και δεν δύναται; Διότι η κατανομή του εθνικού εισοδήματος είναι τέτοια, δηλαδή ευνοϊκή για τους επιχειρηματίες-καπιταλιστές και δυσμενής για το δημόσιο, και η δομή της παραγωγής σε αντιστοιχία προς αυτήν την κατανομή, έτσι ώστε να παράγονται πολυτελή αγαθά που ζητούν οι επιχειρηματίες-καπιταλιστές, σαν εκείνα που παράγουν οι δυο προαναφερθείσες επιχειρήσεις και αγοράζουν άτομα σαν τον Μπερλουσκόνι, και όχι αγαθά που χρειάζεται, αλλά λόγω έλλειψης χρηματικών μέσων δεν μπορεί να ζητήσει και να αγοράσει το δημόσιο. Αυτό είναι προφανώς συνέπεια της χαμηλής φορολογίας των εισοδημάτων από κέρδη.
Μην αντιτείνετε ότι η σημερινή πανδημία είναι μια έκτακτη περίσταση ή κατάσταση. Δεν υπάρχουν, δεν επιτρέπεται να υπάρχουν έκτακτες περιστάσεις ή καταστάσεις για το κράτος. Οι ιταλικές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν ασφαλώς και κανονικά νοσοκομεία. Το νοσοκομείο εκστρατείας που παραχώρησαν στο ιταλικό κράτος δεν το προμηθεύτηκαν επειδή προετοίμαζαν εισβολή στην Αβησσυνία, αλλά επειδή γι’ αυτές οποιαδήποτε νοητή πολεμική εμπλοκή δεν αποτελεί έκτατη περίπτωση ή κατάσταση, αλλά είναι και οφείλει να είναι ένα τετριμμένο ενδεχόμενο καθημερινό επεισόδιο. Έτσι και για το δημόσιο. Η πανδημία από τον κορωνοϊό δεν το βρήκε προς αισχύνην του απροετοίμαστο, επειδή δήθεν αυτή αποτελεί κάτι το έκτακτο (είχαμε τα τελευταία χρόνια και άλλες επιδημίες). Το βρήκε απροετοίμαστο ως συνέπεια μιας ορισμένης παγκοσμίου εμβέλειας πολιτικής που αφορά το ρόλο και του δημοσίου και που εφαρμόζεται συστηματικά από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση στις αρχές του 1970 σ’ όλες τις δυτικές και μετά το 1990 σε όλες τις χώρες γενικά. Εννοούμε την λεγόμενη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική.
Οι στόχοι του νεοφιλελευθερισμού
Παραθέτουμε τηλεγραφικά τους στόχους αυτής της πολιτικής: Απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, πειθάρχηση των μισθωτών εργαζομένων, μείωση των μισθών και των συντάξεων, βαθμιαία ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης, περιορισμός των δραστηριοτήτων, ιδίως των οικονομικών, του δημοσίου, εκποίηση της δημόσιας περιουσίας (επιχειρήσεις, οργανισμούς κ.λ.π.), μερική, όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση της δημόσιας παιδείας και υγείας, γενικώς εκχώρηση δημοσίων οικονομικών δραστηριοτήτων στους ιδιώτες, “συμπράξεις” ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, μείωση του μεριδίου των μισθωτών και συνταξιούχων καθώς και του μεριδίου του δημοσίου στο εθνικό προϊόν και αύξηση του μεριδίου των επιχειρηματιών-καπιταλιστών. Η μείωση του μεριδίου του δημοσίου επιτυγχάνεται συνήθως μέσω της μείωσης της φορολόγησης των κερδών (χάριν δήθεν της ανταγωνιστικότητας) και της απαίτησης για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, αφού αυτά τα δυο συνεπάγονται μείωση των δημοσίων δαπανών. Την αύξηση του μεριδίου των επιχειρηματιών-καπιταλιστών φέρει παραστατικότατα μπρος στα μάτια μας το παράδειγμα που παραθέσαμε παραπάνω. Μετατροπή της υποδομής της δημόσιας υγείας για την πλειονότητα του πληθυσμού σε πολυτελή αγαθά για ελαχίστους.
Σκοπός μας σ’ αυτό το σημείωμα ήταν να δείξουμε πώς έχει το πράγμα κι όχι τι πρέπει να γίνει μ’ αυτό. Το τελευταίο εξαρτάται φυσικά από την κοινωνική, δηλαδή την ταξική, θέση και τα απ’ αυτήν καθοριζόμενα συμφέροντα καθενός από εμάς. Απλώς και μόνον ας μάς επιτραπεί να αναρωτηθούμε μήπως δεν θα ήταν απλούστερο αντί οίκοι παραγωγής πολυτελών ειδών, εταιρείες κατασκευής αγωνιστικών και σπορ αυτοκινήτων και πλούσιοι ιδιώτες να δωρίζουν ορισμένα ποσά, το ύψος των οποίων ευαρεστούνται να ορίζουν αυτοί οι ίδιοι, στο κράτος σαν αυτό να ήταν αναξιοπαθών συγγενής τους, αυτό το τελευταίο να τους φορολογούσε σύμφωνα με τα εισοδήματά τους για να μπορεί να ανταπεξέρχεται σε ανάγκες του σαν αυτές, για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω;