ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΣΜΡΙΤΙ ΡΑΟ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ASSUMPTION COLLEGE ΤΗΣ ΜΑΣΑΧΟΥΣΕΤΗΣ** Η κυβέρνηση έχει την ικανότητα και την τάση να ισχυροποιείται εκμεταλλευόμενη την κρίση. Όμως υπάρχουν τρεις λόγοι αισιοδοξίας
Τη συνέντευξη πήρεο Δημήτρης ΓκιβίσηςΠώς αποτιμάς τον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης του κορωνοϊού από τον ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι;Τα αρχικά συμπτώματα μόλυνσης αντιμετωπίστηκαν από την κεντρική κυβέρνηση σε συνεργασία με τις πολιτειακές κυβερνήσεις, με καραντίνες, ανακοινώσεις δημόσιων υπηρεσιών και έλεγχο των διεθνών ταξιδιών. Ωστόσο, η ανακοίνωση του Μόντι για πλήρη εθνικό αποκλεισμό στις 24 Μαρτίου έγινε χωρίς να συμβουλευτεί τις κυβερνήσεις των πολιτειών ή άλλες εθνικές υπηρεσίες, που δεν είχαν σχεδιάσει τίποτα για τις οικονομικές επιπτώσεις του λοκντάουν. Είναι εκπληκτικό ότι και ο ίδιος ο Μόντι δεν είχε κανένα έτοιμο σχέδιο να ανακοινώσει, ιδιαίτερα λόγω των επιπτώσεων στον τεράστιο αριθμό των επισφαλών εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των περίπου 150 εκατομμυρίων εσωτερικών μεταναστών. Το πακέτο ανακούφισης της κυβέρνησης ύψους 25 δισ. δολαρίων, που ανακοινώθηκε δύο ημέρες αργότερα, ήταν ανεπαρκές, κυρίως γιατί ανακατένειμε τις ήδη προγραμματισμένες δαπάνες. Το πιο χρήσιμο μέτρο που πάρθηκε ήταν η αύξηση, έστω και ανεπαρκής, στην κατανομή των σπόρων τροφίμων, που παρέχονται μέσω του Συστήματος Δημόσιας Διανομής (PDS). Και ενώ η Reserve Bank of India (σημ: η κεντρική τράπεζα) ανακοίνωσε κάποια χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής, δεν υπήρχε μια σημαντική «δεύτερη φάση» εθνικής ανακούφισης, παρά την παράταση του εγκλεισμού έως τις 3 Μαΐου. Ο Μόντι έχει κάνει πολλές τηλεοπτικές εμφανίσεις χωρίς να δίνει λύσεις ή υλικοτεχνική υποστήριξη. Έτσι, η πραγματική διαχείριση του λοκντάουν και των οικονομικών του επιπτώσεων έχει αφεθεί στις κυβερνήσεις των πολιτειών. Πρόκειται για μια τεράστια αποτυχία της διακυβέρνησης, που συνέβαλε στην επιδείνωση της οικονομικής κατάρρευσης. Δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου του ινδουιστικού εθνικιστικού χαρακτήρα της κυβέρνησης Μόντι, ότι η κρίση έχει κοινοτικοποιηθεί, με τις συγκεντρώσεις των Μουσουλμάνων να στοχοποιούνται για την εξάπλωση του ιού. Οι προσπάθειες λογοκρισίας της ελευθερίας του Τύπου έχουν επίσης αυξηθεί.
Πανδημία με ταξικό πρόσημοΠοιες είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην ινδική κοινωνία;Ο αριθμός των κρουσμάτων και των θανάτων από τον κορωνοϊό υποκαταγράφεται, μόνο όταν έχουμε πρόσβαση στη θνησιμότητα από όλες τις αιτίες θα γνωρίζουμε την πραγματική εικόνα. Ωστόσο, η εμφάνιση πολλών κρουσμάτων γύρω από την παραγκούπολη του Νταράβι στη Βομβάη είναι μια ένδειξη των πιθανών ταξικών χαρακτηριστικών της πανδημίας. Η εργατική τάξη ζει σε συνθήκες συνωστισμού, με σχεδόν μηδενική πρόσβαση στο ελάχιστο δίχτυ ασφαλείας ή στα συστήματα δημόσιας υγείας, όπως και οι φτωχοί της υπαίθρου. Οι εργαζόμενοι με ημερομίσθιο έχουν υψηλά ποσοστά φυματίωσης, HIV/AIDS και υποσιτισμού, κυρίως οι γυναίκες, που τους καθιστούν πιο ευάλωτους στην ασθένεια. Οι οικονομικές επιπτώσεις για αυτούς είναι τεράστιες, αφού η εργασία έχει στεγνώσει, οι μεταφορές έχουν σταματήσει, και στην εργασία με το κομμάτι ή την αυτοαπασχόληση έχει διακοπεί η πρόσβαση στις πρώτες ύλες και έχουν κλείσει τα σημεία πώλησης. Η τελευταία σταγόνα της αγανάκτησης είναι ότι οι αστυνομικές ενέργειες για την επιβολή του εγκλεισμού, που περιλαμβάνουν βάναυση σωματική βία, κατευθύνονται δυσανάλογα σε αυτούς τους εργαζόμενους. Στην αγροτική Ινδία, πάνω από το 70% του πληθυσμού (400 εκατ. άνθρωποι) ζει με κάποιο συνδυασμό πολύ μικρής γεωργικής εκμετάλλευσης, επισφαλούς μη γεωργικής αυτοαπασχόλησης, και ημερομισθίου. Η διακοπή της αλυσίδας εφοδιασμού έχει κόψει την πρόσβαση στις γεωργικές αγορές, ενώ είναι δύσκολο να βρεθεί μη γεωργική μισθωτή εργασία και αυτοαπασχόληση. Αυτές οι οικονομικές επιπτώσεις επηρεάζουν άμεσα τον γεωργικό τομέα, που έχει ήδη πληγεί από τους πολλούς κύκλους κρίσεων που ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Πώς έχει συμβάλει στην σημερινή κατάσταση ο νεοφιλελευθερισμός του Μόντι;Το λοκντάουν μας δείχνει ότι οι εξαναγκαστικές ικανότητες του ινδικού κράτους, που συνήθως απευθύνονται σε κατώτερες κάστες και τάξεις, έχουν παραμείνει ισχυρές τις τελευταίες τρεις δεκαετίες της νεοφιλελευθεροποίησης. Όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών, σε αντίθεση με την Ευρώπη, η Ινδία ξεκίνησε τη νεοφιλελεύθερη περίοδό της με ένα δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας. Το βασικό πανεθνικό πρόγραμμα με οποιοδήποτε συστηματικό αντίκτυπο ήταν το PDS, που αρχικά επηρεάστηκε αρνητικά από τη διαρθρωτική προσαρμογή της δεκαετίας του 1990, αλλά, όπως και σε άλλα μέρη του παγκόσμιου Νότου, στην πραγματικότητα υπήρξε κάποια επέκταση του δικτύου κοινωνικής ασφάλειας την περίοδο 2004 - 2014 ως απάντηση στους αγώνες που έγιναν σε επίπεδο βάσης. Το PDS έγινε ισχυρότερο σε ορισμένες πολιτείες, και σε εθνικό επίπεδο υπήρξε μια επέκταση των προγραμμάτων μεσημεριανού γεύματος για παιδιά σχολικής ηλικίας, των συντάξεων στους ηλικιωμένους και, ειδικότερα, του θεσμού του Εθνικού Συστήματος Εγγύησης της Απασχόλησης στην Ύπαιθρο, που εγγυάται 100 ημέρες ελάχιστης μισθωτής απασχόλησης κάθε χρόνο στους αγρότες. Η εκλογική νίκη του BJP το 2014 είχε ορισμένα στοιχεία αντίδρασης σε αυτές τις προόδους, και αυτά τα συστήματα πρόνοιας έχουν μείνει στάσιμα από τότε που ανέλαβε την εξουσία. Επιπλέον, με την αποκρατικοποίηση της ινδικής οικονομίας το 2014 άρχισε μια οικονομική επιβράδυνση, η οποία ξεκίνησε από τον ανεπίσημο τομέα αλλά επεκτάθηκε και στον επίσημο τομέα. Η οικονομική ανάπτυξη της Ινδίας επιβραδύνθηκε σημαντικά μετά το 2016, υποχωρώντας κάτω από το 5% μέχρι το τελευταίο τρίμηνο του 2019. Οι επιπτώσεις του νεοφιλελευθερισμού στην παραγωγή και τις επενδύσεις δεν αμφισβητούνται, το κράτος απομακρύνθηκε και από τα δύο, επιτρέποντας μέχρι και στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης να ιδιωτικοποιηθεί ακόμα περισσότερο. Η κυβέρνηση μείωσε ξαφνικά διάφορες μορφές επιδοτήσεων εισροών (συμπεριλαμβανομένης της πίστωσης) και στήριξης των τιμών που απευθύνονται σε αγρότες και μικρούς παραγωγούς, εκθέτοντας την μεγάλη μάζα των μικροπαραγωγών στις διακυμάνσεις των τιμών της παγκόσμιας αγοράς. Οι δημόσιες επενδύσεις μειώθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ. Αυτή η πολιτική συνέβαλε στις αγροτικές κρίσεις, και συνεπώς στην επισφαλή εσωτερική μετανάστευση, έτσι και τα δύο μαζί έχουν αυξήσει την ευπάθεια των Ινδών στις επιπτώσεις του κορωνοϊού, στην υγεία και στην οικονομία.
Τρεις λόγοι αισιοδοξίαςΠώς αποτυπώνεται η διάσταση του φύλου στην τρέχουσα κρίση;Αυτή η κρίση αποκάλυψε την σημασία της εργασίας της κοινωνικής αναπαραγωγής, από το μαγείρεμα και τον καθαρισμό έως τη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων και τη βασική υγειονομική περίθαλψη. Στην Ινδία, αυτή η εργασία εκτελείται συντριπτικά από τις γυναίκες και τα κορίτσια μέσα στα νοικοκυριά και τις κοινότητες και είναι εξαιρετικά υποτιμημένη. Η ανεπαρκής πρόσβαση στην παροχή βασικής τροφής και υγειονομικής περίθαλψης βλάπτει όλο τον πληθυσμό, αλλά κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης οι γυναίκες υφίστανται το βάρος της αύξησης της έντασης της αναπαραγωγικής εργασίας που πραγματοποιείται εντός του σπιτιού. Οι οικογένειες είναι επίσης χώροι δια-γενεακής και έμφυλης βίας, και πολλές γυναίκες και παιδιά έχουν παγιδευτεί σήμερα μέσα σε σπίτια κόλαση. Τέλος, γνωρίζουμε ότι κατά τη διάρκεια έλλειψης τροφίμων και υγειονομικής περίθαλψης στην Ινδία, είναι πιθανότερο να αποκλειστούν από την πρόσβαση οι γυναίκες. Έτσι, οι δευτερογενείς επιπτώσεις της κρίσης είναι χειρότερες για αυτές, αν και τα ποσοστά θνησιμότητας και απώλειας θέσεων εργασίας είναι υψηλότερα στους άνδρες.
Τι προοπτικές υπάρχουν για να ξεπεραστεί η πολύπλευρη σημερινή κρίση στην Ινδία;Η κυβέρνηση έχει την ικανότητα και την τάση να ισχυροποιείται εκμεταλλευόμενη την κρίση. Όμως υπάρχουν τρεις λόγοι αισιοδοξίας. Ο πρώτος είναι ότι η εξαιρετική απόδοση ορισμένων κυβερνήσεων πολιτειών, όπως της σοσιαλιστικής κυβέρνησης στην Κεράλα, ενισχύει την τάση για μεγαλύτερο φεντεραλισμό και αποκέντρωση της κρατικής εξουσίας. Ο δεύτερος είναι ότι η κατάσταση των φτωχών στις πόλεις έχει επιδεινωθεί όσο ποτέ άλλοτε. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη κινητοποίηση των περιθωριοποιημένων αστικών τάξεων και των καστών για να απαιτήσουν καθολικές κοινωνικές παροχές, και συνεπάγεται επίσης μια μεγαλύτερη λαϊκή νομιμότητα για οποιοδήποτε τέτοιο κίνημα διαμαρτυρίας. Ο τρίτος είναι ότι ακριβώς πριν από την κρίση του κορωνοϊού, είδαμε την εμφάνιση της λαϊκής αντίστασης στον ινδουιστικό εθνικισμό από μουσουλμανικές ομάδες, που συμμάχησαν με άλλες μειονοτικές θρησκευτικές ομάδες και ομάδες από κατώτερες κάστες. Η αντίδραση του BJP στην κρίση έχει ενισχύσει ακόμη περισσότερο την ανασφάλεια που αισθάνονται αυτοί οι άνθρωποι. Εάν αυτή η αντίσταση επανεμφανιστεί, και είναι σε θέση να συμμαχήσει με άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες, είναι πιθανό να δούμε ένα λαϊκό αστικό κίνημα που μπορεί να ωθήσει για καλύτερες και πιο ισότιμα κατανεμημένες κοινωνικές παροχές από το κράτος, συμπεριλαμβανομένου ενός ισχυρότερου συστήματος δημόσιας υγείας, καθώς και στην περικοπή της εθνικιστικής ατζέντας των Ινδουιστών.
* Η Σμρίτι Ράο γεννήθηκε στην Ινδία και είναι ερευνήτρια στο Κέντρο Ερευνών Γυναικείων Σπουδών του Πανεπιστημίου Brandeis στην Μασαχουσέτη.