Θέατρο και πολιτική από την Έλενα Πατρικίου
Πέθανε η ιστορικός και σκηνοθέτης Έλενα Πατρικίου, διδάκτορας ιστορίας του αρχαιοελληνικού πολιτικού και κλασσικής φιλολογίας. Μεταξύ άλλων δίδαξε στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών. Το επιστημονικό της έργο επικεντρώθηκε στην ανθρωπολογική και θεατρολογική ερμηνεία της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, καθώς επίσης σε θέματα πρόσληψης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού από την νεώτερη ποίηση και το θέατρο και στην ιστορία της διαμόρφωσης της νεοελληνικής συνείδησης τον 19ο και 20ό αιώνα.
Υπήρξε συνεργάτρια τις εφημερίδας «Αυγής» και του περιοδικού «Ο Πολίτης», ενώ δημοσίευσε πλήθος άρθρων στην «Καθημερινή», την «Ελευθεροτυπία», την «Εποχή», τον «Δρόμο της Αριστεράς». Επίσης, στο έργο της συγκαταλέγονται και μεταφράσεις έργων λογοτεχνίας.
Ήταν μέλος του Σωματείου Eλλήνων Hθοποιών (ΣEH), του ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Iνστιτούτου Θεάτρου (ITT), της Πολιτιστικής και Kαλλιτεχνικής Eταιρείας “Δεσμοί”, του Kέντρου Έρευνας και Πρακτικών Eφαρμογών του Aρχαίου Eλληνικού Δράματος “ΔEΣMOI” και του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.
Η Έλενα Πατρικίου στρατεύτηκε στις γραμμές της Αριστεράς από νεαρή ηλικία. Από αυτό το μετερίζι σκηνοθέτησε πλήθος θεατρικών παραστάσεων που αποτελούσαν πολιτικές παρεμβάσεις, μεσω της τέχνης. Σε δύο από αυτές αναφέρεται ο Μάκης Καβουριάρης στο κείμενο που ακολουθεί.
Του Μάκη ΚαβουριάρηΤον Νοέμβριο του 2008, η Έλενα ανέβασε, στο θέατρο της Άνοιξης στο Μεταξουργείο, το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλάζοντας τον τίτλο σε Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κινήματος.
Στην αναφορά μου στην έξοχη παράσταση του Μανιφέστου στην «Αυγή» της 23ης Νοεμβρίου του 2008, έγραψα:
Η επιχειρηματολογία της Έλενας για την αλλαγή του τίτλου, όπως την παρουσιάζει στο πρόγραμμα και τη διεκδικεί στη δραματουργική επεξεργασία του κειμένου, είναι πειστική. Πρόκειται για τη μοναδική παρέμβαση στο κείμενο του Μαρξ το οποίο απέδωσε σε μια έξοχη μετάφραση, βασισμένη στη γερμανική πρωτότυπη έκδοση του 1848.
Η μετάφρασή της και τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησε -ο λόγος, το τραγούδι, η μουσική, ο χορός- ανέδειξαν όλα τα στοιχεία του σημαντικού αυτού κειμένου με το οποίο το προλεταριάτο περνάει στην ιστορία, στον ρόλο του μεγάλου ανατροπέα της κυριαρχίας του κεφαλαίου. Με πρωτότυπες μορφές έκφρασης, παρακολουθούμε τη γέννηση και την ανάπτυξη της αστικής τάξης και παράλληλα τη δημιουργία του προλεταριάτου και την πορεία του στην αυτογνωσία και τη διαμόρφωση της ταξικής του συνείδησης. Το φάντασμα του κομμουνισμού κάνει την εμφάνισή του. Ένα φάντασμα υπεσχημένο και αναμενόμενο από το 1848, τη χρονιά των επαναστάσεων στην Ευρώπη. Αν, αυτοί που συνθλίβονται από την κυριαρχία του κεφαλαίου, αντιπαρατεθούν συνολικά και συλλογικά, ως τάξη για τον εαυτό της.
Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού ΚινήματοςΑυτό το «αν», χάνεται στο κείμενο του Μανιφέστου όπου κυριαρχεί «το ιστορικά αναπόφευκτο». Σε μεγάλο βαθμό λόγω του διακηρυκτικού και αφοριστικού ύφους του Μανιφέστου και σε ακόμα μεγαλύτερο, γιατί οι μεταφράσεις του Μανιφέστου ισοπεδώνουν τις αποχρώσεις του ποιητικού λόγου στον οποίο είναι γραμμένο. Αυτό το «αν» αναδεικνύεται στο έργο της Πατρικίου. Αυτό το χρωστάμε στην αμεσότητα του θεάτρου σε σχέση με τις άλλες μορφές έκφρασης. Η επανάληψη της φράσης, ο τονισμός της λέξης, η έκφραση του προσώπου, η κίνηση των ηθοποιών, η μουσική υπόκρουση, αναδεικνύουν αυτό που θέλει να εκφράσει η σκηνοθέτης.
Πέρα από την αλλαγή του τίτλου, η Πατρικίου δεν παρενέβη στο κείμενο. Όμως, με τη σκηνοθεσία της μας έκανε να νιώσουμε το «αν» στην αναπόφευκτη πτώση της αστικής τάξης και τη νίκη του προλεταριάτου. Μας πέρασε τα ξόρκια που αναγγέλλουν την εμφάνιση του φαντάσματος.
Το Μανιφέστο ευτύχησε γιατί βρήκε στους δημιουργούς της παράστασης την απελευθερωτική του διάσταση, στη μεγάλη ιστορία της πάλης των τάξεων. Αλλά και οι δημιουργοί της παράστασης ευτύχησαν γιατί δούλεψαν πάνω σε ένα από τα πιο ποιητικά κείμενα που σημάδεψαν την ιστορία, που έδωσαν το κλειδί για να ανοίξει η επτασφράγιστη πόρτα της Ελευθερίας της Δημοκρατίας και της Μετάβασης στον σοσιαλισμό.
Σήμερα, 160 χρόνια μετά την συγγραφή του, το Μανιφέστο αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Το 1997, ο Έρικ Χόμπσμπομ γράφει: «Ό,τι θα μπορούσε να εκληφθεί από έναν αδέσμευτο αγωνιστή το 1848 ως επαναστατική ρητορεία -ή, στην καλύτερη περίπτωση, ως ευλογοφανής πρόβλεψη- μπορεί τώρα να θεωρηθεί ως ένας συνοπτικός χαρακτηρισμός του καπιταλισμού». Και έχει δίκιο. Στη σημερινή κρίση ορισμένα από τα μέτρα που προτείνει ο Μαρξ στο Μανιφέστο του 1848 θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην εναλλακτική πρόταση της αριστεράς και να γίνουν ευρύτερα αποδεκτά.
Και για την ιστορία εκείνης της εποχής, όταν συναντηθήκαμε με τον Αλέκο Αλαβάνο στην παράσταση του έργου, μου δήλωσε ότι το κείμενό μου στην «Αυγή» τον έπεισε να έρθει να το δει. Ήταν μια συμπαθής αναφορά ενός ευγενούς συντρόφου, που ήταν πεισμένος για τους όρους της Μετάβασης στον Σοσιαλισμό, μιας έννοιας και μια πρακτικής που είναι δυσεύρετες στις μέρες μας.
Τα εργατικά ατυχήματα στο θέατρο της ΠατρικίουΠρόκειται για την σύνδεση του πολιτικού και του κοινωνικού προβλήματος με το αισθητικό στοίχημα, όπως αναφέρει στη συνέντευξή της στον Στρατή Μπουρνάζο στα «Ενθέματα» της «Αυγής», της 19/9/2010.
«Στην Ελλάδα ο κατάλογος των θανάτων και των ακρωτηριασμών στους χώρους εργασίας είναι ατελείωτος. Η Έλενα τα κατέγραψε και μαζί με τους συνεργάτες της, συνδύασε την αισθητική της άποψη για το θέατρο με το πολιτικό μήνυμα των καλύτερων στιγμών της αγκίτ-προπ στην τέχνη. Και κέρδισαν το αισθητικό και πολιτικό στοίχημα που έβαλαν σε συνθήκες ακραίας αισθητικής λιτότητας και ακραίας πολιτικής αμεσότητας», όπως επισημαίνει η Ζωή Γεωργούλα στην «Εποχή», (26/9/2010).
Τα αριστερά κόμματα και τα συνδικάτα, πρέπει να βάλουν στην πολιτική, την κοινωνική και πολιτιστική τους ατζέντα εκδηλώσεις σαν αυτή. Εκδηλώσεις στους χώρους που αναλώνονται οι άνθρωποι.
Εκδηλώσεις που μας εγκαλούν, εμάς τους διαβάτες του γιοφυριού, (που για να χτιστεί θέλει νεκρούς χιλιάδες), για την ανοχή μας σε μια κοινωνία που χτίζει την ευημερία της σε ότι «φτηνό έχει: τον φτωχό, τον ορφανό, τον ξένο».