Ο «μεγάλος περίπατος» που ανακοινώθηκε την περασμένη εβδομάδα από τη διοίκηση του Δήμου Αθηναίων είναι ένα μεγάλο και φιλόδοξο σχέδιο αστικής παρέμβασης στο κέντρο της πρωτεύουσας και, ως τέτοιο, προκάλεσε φυσικά μεγάλο επικοινωνιακό θόρυβο και έντονες αντιδράσεις, θετικές και αρνητικές.
Η πρόταση που εγκρίθηκε με ευρεία συναίνεση στο Δημοτικό Συμβούλιο της 11ης Μαΐου αφορά τη «λήψη προσωρινών κυκλοφοριακών μέτρων και ρυθμίσεων στην περιοχή του κέντρου της Αθήνας λόγω συνδρομής επιτακτικών αναγκών για την αντιμετώπιση σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας που συνίστανται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του κορονοϊού COVID-19 με στόχο την αύξηση του χώρου για τη μετακίνηση των πεζών και των μετακινούμενων με ήπια μέσα μετακίνησης». Η επίκληση της πανδημίας γίνεται τυπικά-εργαλειακά: στην πραγματικότητα, το σχέδιο αποτελούσε προεκλογική εξαγγελία του Κ. Μπακογιάννη και γι’ αυτό τον Νοέμβριο 2019 ανατέθηκε στο εργαστήριο (...) του ΕΜΠ να μελετηθούν οι κυκλοφοριακές του επιπτώσεις. Απ’ την άλλη, δύσκολα μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η πανδημία άνοιξε όντως ένα «παράθυρο ευκαιρίας» για τέτοιους πειραματισμούς – όπως άλλωστε δείχνουν οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες αρκετών πόλεων ανά τον κόσμο.
Ποιο είναι το σχέδιοΤο σχέδιο της δημοτικής αρχής αποτελεί μια συρραφή παλαιότερων μελετών και προτάσεων (αυτούσιων ή παραλλαγμένων) που για διάφορους λόγους δεν είχαν προχωρήσει: της ΕΑΧΑ, του Rethink Athens, της Ανάπλασης Αθήνας κ.λπ. Επίσης, οι φωτορεαλιστικές απεικονίσεις που συνόδευσαν την ανακοίνωση του εγχειρήματος για να εντυπωσιάσουν –και, τελικά, εξόργισαν με την προχειρότητά τους αρχιτέκτονες και πολεοδόμους–, δεν πρέπει να μας μπερδεύουν: η μόνη μελέτη που υπάρχει μέχρι στιγμής είναι αυτή των κυκλοφοριακών επιπτώσεων η οποία, με τα ενθαρρυντικά της αποτελέσματα, έδωσε το πράσινο φως για την πιλοτική δοκιμή του σχεδίου με ήπιες, χαμηλού κόστους και αντιστρέψιμες παρεμβάσεις (βάψιμο οδοστρώματος, σήμανση και αστικό εξοπλισμό).
Είναι λοιπόν λιγότερο καινοτόμο και τολμηρό απ’ όσο παρουσιάζεται ενώ, σε αυτή τη φάση, είναι και πλήρως αναστρέψιμο, κατά τόπους και συνολικά. Σε αντίθεση με την εντύπωση που έχει δημιουργηθεί, το σχέδιο περιλαμβάνει μόνο μία σημαντική πεζοδρόμηση: τη λεωφόρο Βασ. Όλγας. Οι περισσότερες παρεμβάσεις αφορούν σοβαρούς περιορισμούς στην κίνηση των ΙΧ αυτοκινήτων και μοτοσικλετών (αλλά διατήρηση της κυκλοφορίας ΜΜΜ και οχημάτων υπηρεσιών και τροφοδοσίας), ενώ η οδός Πανεπιστημίου –σε αντίθεση με την πρόταση του Rethink– διατηρεί κυκλοφορία οχημάτων στις δύο λωρίδες, και αποκτά λεωφορειολωρίδα παράλληλης ροής και ποδηλατόδρομο, χωρίς επέκταση του τραμ.
Η θέση της Ανοιχτής ΠόληςΣτην Ανοιχτή Πόλη, προσπαθήσαμε με τα στοιχεία που είχαμε στη διάθεσή μας να δούμε το σχέδιο κριτικά και προωθητικά. Ας μην ξεχνάμε πως οι βασικοί στόχοι του σχεδίου, δηλαδή η απόδοση του «κερδισμένου» από την κυκλοφορία ΙΧ οχημάτων δημόσιου χώρου στους πεζούς και στα δημόσια και εναλλακτικά μέσα μετακίνησης, αποτελούν μέρος των προγραμμάτων της ΑΠ εδώ και πολλά χρόνια. Χαιρετίσαμε επίσης το γεγονός ότι η δημοτική αρχή πέρασε από τη συκοφάντηση της Ανάπλασης Αθήνας στην υιοθέτηση και συνέχιση πολλών από τις προτάσεις της. Απ’ την άλλη όμως, ξεκαθαρίσαμε ότι δεν θα δεχτούμε ούτε «πρακτικές Χατζηδάκη», ο οποίος προσπάθησε εν κρυπτώ να αλλάξει προς το χειρότερο τις χρήσεις γης στου Ψυρρή και στο Μεταξουργείο στον πρόσφατο (αντι-)περιβαλλοντικό νόμο, ούτε επανάληψη της ιστορίας της πλατείας Ομονοίας, στον ανασχεδιασμό της οποίας προχώρησε η δημοτική αρχή με τρόπο αιφνίδιο και αντιθεσμικό.
Έτσι, απαιτήσαμε και πετύχαμε τη δημιουργία δύο διαπαραταξιακών επιτροπών, μίας επιστημονικής επιτροπής παρακολούθησης και μίας ανοιχτής επιτροπής διαβούλευσης με τους πολίτες και τους φορείς, ώστε να διασφαλίσουμε όσο είναι δυνατόν τη συμμετοχή μας στη δυναμική διαμόρφωση του τελικού σχεδίου, με συνεχή αξιολόγηση των πιλοτικών παρεμβάσεων, των προσαρμογών και των αποτελεσμάτων τους στον αστικό χώρο και την κοινωνία.
Αντιρρήσεις και κρίσιμα σημείαΓια την Ανοιχτή Πόλη, η βασική και απαράβατη αρχή που πρέπει να διαπνέει οποιαδήποτε μεγάλης κλίμακας παρέμβαση στην Αθήνα είναι η διατήρηση της πολυλειτουργικότητας της πόλης. Η τουριστικοποίηση και οποιασδήποτε άλλης μορφής μονοκαλλιέργεια, όπως η ανεξέλεγκτη εξάπλωση των τραπεζοκαθισμάτων, αποτελεί κόκκινη γραμμή. Στο συγκεκριμένο σχέδιο, είναι θετικό που οι δρόμοι του εμπορικού τριγώνου δεν πεζοδρομούνται και διατηρούν κυκλοφορία (που πρέπει να επιτρέπεται όλες τις ώρες, ανάλογα με την κατηγορία οχήματος). Ωστόσο, αυτό δεν φτάνει: πρέπει να διασφαλιστούν επαρκείς λεωφορειακές συνδέσεις με άλλες γειτονιές της Αθήνας και πυκνά δρομολόγια (γιατί όχι και μια κυκλική δημοτική συγκοινωνία;), όπως και η αναγκαία πρόσβαση των επαγγελματικών οχημάτων στις εμπορικές πιάτσες της περιοχής.
Η προστασία της κατοικίας και του παραδοσιακού εμπορίου χρειάζεται να διασφαλιστεί και πολεοδομικά, είτε με το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο που αναμένεται για το κέντρο της Αθήνας, είτε με όποιο άλλο κανονιστικό μέσο, παραδοσιακό ή νέο. Επίσης, καθώς οι αλλαγές που επέφερε η πανδημία στον αστικό τουρισμό έχουν αναστατώσει παγκόσμια το πεδίο της βραχυχρόνιας μίσθωσης, είναι ευκαιρία και για την Αθήνα να πάρει ρυθμιστικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της κατοικίας και των συναφών χρήσεων. Διατυπώσαμε κι άλλες ενστάσεις: η επιτυχία του σχεδίου προϋποθέτει στενή συνεργασία με τον ΟΑΣΑ για ενίσχυση των δημόσιων μέσων μεταφοράς, ρυθμίσεις για τα ταξί και τα τουριστικά λεωφορεία προς το παρόν απουσιάζουν και φυσικά πρέπει επιτέλους να ξεκλειδώσουν πρωτοβουλίες για τις γειτονιές της Αθήνας έξω από το ιστορικό κέντρο.
Μπροστά μας έχουμε πολλή δουλειά. Η αξιολόγηση των προσωρινών παρεμβάσεων από τις επιτροπές παρακολούθησης και διαβούλευσης πρέπει να έχει διπλό στόχο: πρώτον, τη διαρκή διερεύνηση των επιπτώσεων, τόσο των παρεμβάσεων καθαυτών όσο και των απρόβλεπτων κοινωνικο-οικονομικών μεταβολών, για όλες τις κατηγορίες χρηστών στην πολλαπλότητά τους από άποψη προέλευσης, φύλου, ηλικίας, εισοδήματος, κ.λπ. και, δεύτερον, τη δυναμική αναπροσαρμογή του σχεδίου για την υπεράσπιση των δίκαιων κοινωνικών αναγκών τους έναντι των καιροσκοπικών αναγκών του κεφαλαίου, κτηματομεσιτικού και όχι μόνο.
Ανοιχτή Πόλη