Συνέντευξη με τον καθηγητή Κοινωνιολογίας και Διεθνών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνια, Γουίλιαμ Ρόμπινσον
Τη συνέντευξη πήρε ο
Δημήτρης ΓκιβίσηςΜπορούμε να πούμε ότι η σημερινή κατάσταση στις ΗΠΑ αποτυπώνει την αποτυχία νεοφιλελευθερισμού;Η πανδημία έχει αποκαλύψει την απόλυτη αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού στις ΗΠΑ και παγκοσμίως. Όμως θέλω να υπενθυμίσω, ότι ακόμη και πριν από την πανδημία οι ΗΠΑ ήταν στο επίκεντρο μιας αυξανόμενης κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού, που είναι τόσο διαρθρωτική όσο και πολιτική. Διαρθρωτικά, η παγκόσμια οικονομία έχει εγκλωβιστεί στην υπερβολική συσσώρευση και στην στασιμότητα. Μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής ήταν ήδη σε ύφεση πριν την πανδημία, η ανάπτυξη είχε επιβραδυνθεί σημαντικά στην Ασία, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη είχαν βυθιστεί σε ύφεση, τα χρηματιστήρια παγκοσμίως παρέπαιαν, και οι φούσκες ήταν έτοιμες να σκάσουν. Η πανδημία έφερε παράλυση σε μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, και απλώς πυροδότησε και έκανε πολλές φορές πιο έντονη την καταστροφή που ήταν ήδη επικείμενη. Στις ΗΠΑ δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε μια κρίση επιβίωσης. Τριάντα τρία εκατομμύρια εργαζόμενοι υπέβαλαν αίτηση για ανεργία από τις αρχές Μαΐου, στους οποίους πρέπει να προσθέσουμε τους δεκάδες εκατομμύρια που ήταν ήδη άνεργοι, υποαπασχολούμενοι, ή επισφαλώς εργαζόμενοι. Οι αριθμοί ανταγωνίζονται αυτούς της μεγάλης ύφεσης της δεκαετίας του 1930. Η κυβέρνηση έχει διαθέσει τρισεκατομμύρια δολάρια σε διασώσεις και επιδοτήσεις εταιρειών, αλλά παρείχε ανεπαρκή ανακούφιση στους εργαζόμενους και στις μικρές επιχειρήσεις. Τα επιδόματα ανεργίας καλύπτουν μόνο εκείνους που είχαν σταθερή απασχόληση, έτσι εκατομμύρια άνθρωποι μένουν έξω, και σε κάθε περίπτωση τα επιδόματα είναι πολύ πενιχρά για να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Όσοι έχασαν τη δουλειά τους έχασαν και την ασφάλιση υγείας, δεδομένου ότι στις ΗΠΑ η ασφάλιση εκδίδεται μέσω του εργοδότη, για να μην αναφέρουμε ότι η δημόσια υγεία έχει καταστραφεί από τις δεκαετίες της νεοφιλελεύθερης λιτότητας και της διάλυσης των συστημάτων πρόνοιας. Ήδη πριν από την κρίση, σχεδόν τέσσερις στις πέντε οικογένειες ζούσαν οριακά από το εισόδημά τους. Σήμερα εκατομμύρια οικογένειες πρέπει να επιλέξουν ανάμεσα στην πληρωμή του ενοικίου και των ενυπόθηκων δανείων τους, ή στην αγορά τροφίμων και άλλων αναγκαίων προμηθειών. Η πείνα και η ανασφάλεια εξαπλώνονται.
Πώς ερμηνεύεις την στρατηγική του Τραμπ σε αυτήν την κρίση, τον κυνικό τρόπο με τον οποίο δείχνει ότι προτεραιότητά του είναι η κερδοφορία του κεφαλαίου, ενώ παράλληλα αδιαφορεί για τις ανθρώπινες ζωές; Είναι αλήθεια ότι ο Τραμπ ήταν εγκληματικά ανίκανος και ανάλγητος στην αντιμετώπιση της έκτακτης ανάγκης για την υγεία. Αλλά είναι λάθος να πούμε ότι μόνο αυτός δίνει προτεραιότητα στην κερδοφορία του κεφαλαίου έναντι της ευημερίας της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης. Αυτή είναι μια στρατηγική ολόκληρης της αμερικανικής και διεθνικής καπιταλιστικής τάξης. Παρά την λαϊκιστική ρητορική του, ο τραμπισμός έχει εξυπηρετήσει πολύ καλά τα συμφέροντα των καπιταλιστών και των πλουσίων, ακολουθώντας ένα πρόγραμμα σκληρού νεοφιλελευθερισμού, όπως η οπισθοδρομική φορολογική μεταρρύθμιση, η εκτεταμένη απορρύθμιση και οι ιδιωτικοποιήσεις, η διεύρυνση των επιδοτήσεων στο κεφάλαιο, η πίεση στα συνδικάτα, και οι περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες. Από το 2017 που ο Τραμπ ανέλαβε τα καθήκοντά του ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων της Αμερικής αυξήθηκε κατά 10,6%, σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση. Οι κυβερνώντες προσπαθούν τώρα να μετατοπίσουν το βάρος της κρίσης στις εργατικές τάξεις, προωθώντας πολιτικές που δίνουν την δυνατότητα εκμετάλλευσης κάθε πτυχής της πανδημίας για το ιδιωτικό κέρδος. Για παράδειγμα, ο Τραμπ έχει μειώσει τους περιβαλλοντικούς και εργασιακούς κανονισμούς για τα ορυκτά καύσιμα και άλλες βιομηχανίες, κηρύσσοντάς τις ως «βασικές βιομηχανίες», και επέβαλλε περικοπές μισθών στους γεωργικούς εργάτες, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι μετανάστες, που είχαν ήδη εξαιρετικά χαμηλούς μισθούς.
Εν τω μεταξύ, η ελίτ των ΗΠΑ αυξάνει τον πλούτο της ακόμα και μέσα στην πανδημία. Πράγματι, είχε πραγματική καθαρή αύξηση του πλούτου της κατά 282 δισεκατομμύρια δολάρια σε μόλις τρεις εβδομάδες κερδοσκοπικής πανδημίας, από τις 18 Μαρτίου έως τις 10 Απριλίου. Ο διευθύνων σύμβουλος της Amazon Τζεφ Μπέζος αύξησε τον πλούτο του κατά 25 δισ. δολάρια. Ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla και της SpaceX Έλον Μασκ, που δήλωσε ότι η καραντίνα ήταν μια φασιστική παραβίαση της ελευθερίας του να κερδίσει, κατά 5 δισ. δολάρια, ο διευθύνων σύμβουλος της Zoom Έρικ Γιούαν κατά 2,58 δισ. δολάρια, ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Microsoft Στιβ Μπάλμερ κατά 2,2 δισ. δολάρια, και ούτω καθεξής. Από την άλλη πλευρά, εκατομμύρια μικρές επιχειρήσεις θα χρεοκοπήσουν. Θα τις αρπάξουν οι τράπεζες και οι μεγάλες εταιρείες. Το ίδιο ισχύει και για τα σπίτια των εργαζομένων και των οικογενειών της μεσαίας τάξης, που δεν μπορούν να πληρώσουν τα ενυπόθηκα δάνειά τους. Θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου και κεφαλαίου στην κορυφή.
Πώς βλέπεις αυτήν την πολύ μεγάλη κοινωνική πόλωση που έχει δημιουργηθεί στις ΗΠΑ; Όπως και σε άλλα μέρη του κόσμου, προϋπήρχε της τρέχουσας κρίσης μια έντονη πολιτική και κοινωνική πόλωση ανάμεσα στην αριστερά και στην ακροδεξιά μαζί με διάφορες νεοφασιστικές δυνάμεις. Και οι δύο απευθύνονται στην ίδια κοινωνική βάση, στα εκατομμύρια των ανθρώπων που έχουν καταστραφεί από τη νεοφιλελεύθερη λιτότητα, την εξαθλίωση, την επισφαλή απασχόληση, και την υποβάθμισή τους στην τάξη των πλεοναζόντων εργαζόμενων. Αλλά τώρα η πανδημία αυξάνει αυτήν την πόλωση. Η στρατηγική του Τραμπ ήταν να πιέσει για άμεση επαναλειτουργία της οικονομίας. Έτσι διέταξε τους εργαζόμενους να επιστρέψουν στα εργοστάσια συσκευασίας κρέατος (σημ: είναι ένας κλάδος που μετρά πολλά θύματα) και σε άλλες βιομηχανίες, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ασφάλειά τους. Αυτή η πρόωρη επαναλειτουργία έχει την πλήρη υποστήριξη των εργοδοτών, που μοναδικός σκοπός τους είναι η εξασφάλιση κερδών και η πειθαρχία των εργαζομένων. Η παράλυση της οικονομίας σταμάτησε στιγμιαία τη διαδικασία συσσώρευσης κεφαλαίου, αλλά το κεφάλαιο δεν μπορεί να παραμείνει αδρανές, δεν μπορεί να σταματήσει να είναι κεφάλαιο. Και αυτή η προσπάθεια για να αναζωπυρωθεί η κερδοφορία βρίσκεται πίσω από τις ακροδεξιές δημόσιες διαμαρτυρίες που έχουν ξεσπάσει σε όλη τη χώρα, απαιτώντας τον τερματισμό του λοκντάουν. Όμως ενώ αυτές οι κινητοποιήσεις φαίνονται αυθόρμητες, στην πραγματικότητα οργανώνονται από διάφορες συντηρητικές ομάδες που υποστηρίζονται από τα εταιρικά λόμπι. Η δεξιά πολιτοφυλακή έρχεται μάλιστα σε αυτές τις διαμαρτυρίες με βαρύ οπλισμό.
Τι ενώνει αυτούς τους ανθρώπους; Η ακροδεξιά έχει σφυρηλατήσει μια κοινωνική βάση μεταξύ των πρώην προνομιούχων, και σε μεγάλο βαθμό λευκών τμημάτων της εργατικής τάξης, που τα τελευταία χρόνια βιώσαν μια απότομη κοινωνικοοικονομική αποσταθεροποίηση και πτωτική κινητικότητα από την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Ο Τραμπ κατόρθωσε να κρατήσει την αυξημένη ανησυχία τους μακριά από την κριτική του παγκόσμιου καπιταλισμού, και να την διοχετεύσει μέσα σε μια ρατσιστική και σοβινιστική κινητοποίηση ενάντια σε αποδιοπομπαίους τράγους, όπως οι μετανάστες, παρακινώντας αυτούς τους ανθρώπους να γίνουν στρατιές με φασιστικό χαρακτήρα για μια ακροδεξιά καπιταλιστική ατζέντα. Ο Τραμπ και η ακροδεξιά χρησιμοποιούν σήμερα την μαζική εξαθλίωση που προκαλείται από την κατάρρευση της οικονομίας για την προώθηση αυτής της νεοφασιστικής κινητοποίησης.
Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε μια νέα ριζοσπαστικοποίηση στους εργαζόμενους. Τι ελπίδες δημιουργεί αυτό; Η πανδημία θα αφήσει στο πέρασμά της περισσότερες ανισότητες, μεγαλύτερη πολιτική ένταση, περισσότερο μιλιταρισμό και αυταρχισμό. Όσο κινητοποιούνται η ακροδεξιά και οι νεοφασιστικές δυνάμεις, τόσο κινητοποιούνται και τα λαϊκά κινήματα και οι εργατικές τάξεις. Στις ΗΠΑ οι εργαζόμενοι πραγματοποίησαν ένα κύμα απεργιών και διαμαρτυριών καθώς εξαπλώθηκε ο ιός για να απαιτήσουν την ασφάλειά τους, πολλοί ενοικιαστές έκαναν απεργία καταβολής ενοικίων, ακτιβιστές για τα δικαιώματα των μεταναστών διαδήλωσαν σε κέντρα κράτησης και απαίτησαν την απελευθέρωση των κρατουμένων, αυτοκινητιστές έκαναν δυναμικές απεργίες για να αναγκάσουν τα εργοστάσια να κλείσουν μέχρι να μπορέσουν να λειτουργήσουν με ασφάλεια, άστεγοι κατέλαβαν σπίτια, και εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ζήτησαν να τους δοθούν οι προμήθειες που χρειάζονταν για να κάνουν τη δουλειά τους και να παραμείνουν ασφαλείς. Η κρίση έχει τη δυνατότητα να αφυπνίσει εκατομμύρια ανθρώπους από την πολιτική απάθεια. Υπάρχει μια ριζοσπαστικοποίηση μεταξύ των εργαζομένων, και μια νέα αίσθηση αλληλεγγύης. Οι γραμμές μάχης σχεδιάζονται. Έρχονται κοινωνικές αναταραχές.
Τελειώνοντας, να σε ρωτήσω πως εκτιμάς ότι θα επηρεάσει η σημερινή κρίση τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές.Η εκλογική διαδικασία βρίσκεται σε κατάσταση αναστολής, καθώς δεν είναι δυνατή η δημόσια προεκλογική εκστρατεία. Τα συνέδρια των κομμάτων, που είναι προγραμματισμένο να γίνουν πραγματοποιηθούν το καλοκαίρι, πιθανότατα θα γίνουν διαδικτυακά. Ο Τραμπ, ως πρόεδρος, είναι εξαιρετικά ορατός και δίνει διαταγές, ενώ ο πιθανός υποψήφιος των Δημοκρατικών Τζο Μπάιντεν δεν έχει πραγματική δημόσια παρουσία αυτή την στιγμή. Δεν είναι σαφές εάν θα μπορούσε να γίνει με ασφάλεια η ψηφοφορία στις εκλογές του Νοεμβρίου, για αυτό ορισμένοι Δημοκρατικοί ζήτησαν ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου, αλλά ο Τραμπ και οι Ρεπουμπλικάνοι διαφώνησαν σε αυτήν την πρόταση. Οι δυσκολίες στην ψηφοφορία και η χαμηλή προσέλευση των ψηφοφόρων ευνοούν τους Ρεπουμπλικάνους. Υπήρξε μάλιστα και κάποια συζήτηση για την αναβολή των εκλογών σε περίπτωση που η πανδημία εξακολουθεί να βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη το φθινόπωρο. Τα πάντα μπορούν να συμβούν από τώρα έως τον Νοέμβριο.