Συνέντευξη με την πιανίστα, ερευνήτρια και συγγραφέα Έφη Αγραφιώτη, με αφορμή την έκδοση του διπλού δίσκου με τίτλο «Μούσα Ελληνική - Διπλό cd με τραγούδια Ελληνίδων και ελληνικής καταγωγής συνθετριών από το 1850 μέχρι τις μέρες μας»
Μελέτη και ενδελεχής έρευνα, αυτές οι δύο αρετές χαρακτηρίζουν τη σημαντική καλλιτεχνική πορεία της πιανίστας Έφης Αγραφιώτη. Με συνέπεια και επιμονή ιχνηλατεί στα δύσβατα μονοπάτια της μουσικής μας ιστορίας, ανακαλύπτει δυσανάγνωστα πολλές φορές χειρόγραφα, εμβαθύνει στην έκφραση και στο συναίσθημα αγνώστων και ξεχασμένων δημιουργών και όλα αυτά, όπως λέει η ίδια: από αγάπη για όλη αυτήν την υπέροχη μουσική που περιμένει υπομονετικά στο χρόνο για να ακουστεί. Αποδεικνύει έμπρακτα αυτή την αγάπη , αφού επί 45 χρόνια στο πρόγραμμα των συναυλιών της υπάρχει πάντα κάτι «άγνωστο». Αυτό που περιμένει να ακουστεί. Το 1976 ασχολήθηκε με τη μουσική για πιάνο των Ελλήνων συνθετών και δίδαξε τα έργα τους, σε ειδικά σεμινάρια, επί μια δεκαετία, ενώ από το 2000 εστιάζει στην έρευνα της γυναικείας συνθετικής δημιουργίας και συμμετέχει σε μουσικολογικά συνέδρια που αφορούν το θέμα αυτό.Το 2001 έγραψε κι ένα βιβλίο με τίτλο «Η μουσική δεν είναι γένους θηλυκού;» που μας έδωσε στοιχεία για εκατοντάδες γυναικείες προσωπικότητες της μουσικής μας μέχρι το 1960. Έχοντας στην κατοχή της αυτόν τον αρχειακό θησαυρό, η Έφη Αγραφιώτη με συνοδοιπόρο την σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, παρουσίασαν στο πρόσφατο παρελθόν τις συναυλίες «Μούσα Ελληνική. Τραγούδια Ελληνίδων και ελληνικής καταγωγής συνθετριών». Στις συναυλίες ακούστηκαν πάνω από 28 τραγούδια συνθετριών, ορισμένων άγνωστων στο ευρύ κοινό. Oι συναυλίες προετοίμασαν την ηχογράφηση αυτού του σπάνιου αρχειακού υλικού μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας.Η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και η πιανίστα Έφη Αγραφιώτη, οι δύο σπουδαίες αυτές καλλιτέχνιδες, μας δίνουν την ευκαιρία να ακούσουμε και να γνωρίσουμε για πρώτη φορά το γοητευτικό «άγνωστο» μέχρι τώρα κόσμο της γυναικείας μουσικής δημιουργίας με την έκδοση ενός διπλού δίσκου ακτίνας. Το πόνημα έχει τίτλο «Μούσα Ελληνική - Διπλό cd με τραγούδια Ελληνίδων και ελληνικής καταγωγής συνθετριών από το 1850 μέχρι τις μέρες μας» και θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τη δισκογραφική εταιρεία Irida Classical.Για το περιεχόμενο και τη δυσκολία του εγχειρήματος μιλήσαμε με την πιανίστα Έφη Αγραφιώτη.Τη συνέντευξη πήρε η
Λιάνα ΜαλανδρενιώτηΤο εγχείρημα σας αρκετά δύσκολο και απαιτητικό ακόμα και για τους μυημένους ακροατές. Πιστεύετε ότι το ευρύ κοινό θα ανταποκριθεί;Δεν υποτιμώ την ανάγκη του ακροατή να απολαμβάνει την οικεία στη μουσική του μνήμη μουσική, είναι απολύτως φυσιολογική λειτουργία νοητική και ψυχολογική. Φτάνει όμως; αναρωτιέμαι. Είναι αρκετό το να ακούμε όσα αναγνωρίζουμε και μόνον αυτά; Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν μουσικές συνθέσεις που, στοιβαγμένες ανάμεσα σε χιλιάδες καταποντισμένες σελίδες, κρύβουν ομορφιά, αρκεί να τις ανακαλύψουμε! Η Ρένα Κυριακού, αυτή η τεράστια προσωπικότητα του πιάνου που εμείς θα την παρουσιάσουμε στο ηχογράφημα αυτό ως συνθέτρια με όλα τα τραγούδια της, μου έλεγε: Τι θα κερδίσουμε αν 13.000 νέοι πιανίστες παίξουν την απασιονάτα; Αλλά ας σκεφτούμε πόσο δίκαιο και χρήσιμο θα είναι αν ανακαλύψουμε όμορφες μουσικές ερευνώντας μέσα σε όσα δεν ξέρουμε ότι υπάρχουν! Σίγουρα θα βρούμε αριστουργήματα θαμμένα στο χρόνο. Τα περισσότερα γνωστά μας έργα δεν ήταν ανέκαθεν γνωστά αλλά έγιναν, γιατί κάποιος κάποτε τα ανέσυρε και τα υποστήριξε.
Πότε άρχισε η συνεργασία σας με την σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη;Με την Μυρσίνη Μαργαρίτη έτυχε να πρωτοσυνεργαστούμε στο Μέγαρο, ερμηνεύοντας δυο τραγούδια της Ρένας Κυριακού, το 2015. Είναι μία υποδειγματική συνεργάτιδα και ήταν μεγάλος ο ενθουσιασμός της όταν τις πρότεινα να συνεχίσουμε τις συναυλίες με τραγούδια ελληνίδων συνθετριών. Ανέκαθεν υποστήριζα ότι το τραγούδι είναι μια πλουσιοπάροχα επικοινωνιακή μουσική, που δικαιολογημένα προτιμά το ευρύτερο κοινό. Άρα γιατί να μη δοκιμάσουμε ένα ή περισσότερα προγράμματα με τραγούδια γυναικών;
Βρήκατε εύκολα ανταπόκριση από το κοινό και τους φορείς;Μιλήσαμε με φορείς μουσικών εκδηλώσεων αλλά η Εναλλακτική Σκηνή ήταν η μόνη που όχι μόνο το εκτίμησε αλλά μας ενέταξε δυο χρονιές στο πρόγραμμα της. Το κοινό την πρώτη φορά το αποτελούσαν, στην πλειονότητα, άνδρες. Στη δεύτερη συναυλία επήλθε εμφανής ισορροπία! Μοιράστηκα τις σκέψεις για ένα cd με την Μυρσίνη Μαργαρίτη, της έδωσα πολλά περισσότερα τραγούδια, εκείνη ως ειδική μου έδωσε τις ιδέες της και έτσι χτίσαμε το φιλόδοξο πρόγραμμα, το μελετήσαμε με πείσμα από την πρώτη μέρα, μελετώντας αυστηρά και μεθοδικά. Μελετώντας έργα που σε μεγάλο ποσοστό οι μισοσβησμένες σελίδες μετρούν έναν και περισσότερο αιώνα ζωής, όλα είναι πολύ δύσκολα. Δεν έχουμε πληροφορίες για τις περισσότερες από αυτές γυναίκες, δεν μπορούμε να τις πλησιάσουμε παρά μόνον προχωρώντας τη μελέτη της μουσικής τους.
Ποιές γυναίκες δημιουργούς παρουσιάζετε;Στο ηχογράφημα αυτό φιλοξενούνται αφενός προσωπικότητες της μουσικής, διάσημες, αλλά που δεν γνωρίζουμε το έργο τους ως δημιουργών μουσικής. Πρόκειται για την Λίλα Λαλαούνη, την Ιρμα Κολάσση και την Ρένα Κυριακού. Τα τραγούδια ήρθαν στα χέρια μου από το Αρχείο του Ωδείου Αθηνών, τη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη και, σε ό,τι αφορά το υλικό της Ρένας Κυριακού, αυτό έφτασε σε μένα χρόνια πριν, από την οικογένεια της. Ηχογραφήσαμε επίσης επτά τραγούδια της εκπληκτικής Βίβιεν Λαμπελέτ (είναι η γεννημένη στο Λονδίνο κόρη του Ναπολέοντα Λαμπελέτ). Χωρίς τον Θωμά Ταμβάκο θα ήταν αδύνατο να τα εντοπίσω. Έκανε εντυπωσιακή διαδρομή ως τραγουδίστρια, συνθέτρια και ηθοποιός μέχρι το 1950, αλλά μετά το θάνατο του συζύγου της αποτραβήχτηκε.
Στην παρέα προσθέσαμε την Ελένη Λάμαρη, λογοτέχνιδα και σύντροφο του ποιητή Στέφανου Μαρτζώκη, την επτανήσια Ελένη Λαμπίρη, που ζούσε στην Πάτρα διδάσκοντας για να ζήσει, απόμακρη, με την πίκρα ότι, αν και υψηλού κύρους μουσικός, δεν αξιοποιήθηκε ούτε σε μια στιγμή από την Ελλάδα στην οποία επέστρεψε ονειρευόμενη να προσφέρει. Είχε ζήσει πολλά χρόνια στο Μιλάνο όπου δραστηριοποιήθηκε ως μαέστρος και συνθέτις. Ήταν κόρη του συνθέτη και σπουδαίου δασκάλου Γεωργίου Λαμπίρη. Ακολουθεί η Mario-Foscarina Damaskino, επισήμως Γαλλίδα αλλά καταγόμενη από ιστορική οικογένεια που πρόσφερε στην επανάσταση του 1821, η οποία εκ της φύσεως της γραφής της ήταν εύκολα προσβάσιμη. Χάρη στην εκλεκτή συνάδελφο Ντιάνα Βρανούση είχαμε ήδη ακούσει έργα της μερικά χρόνια πριν.
Η παρουσία της Μαρίας Καλογρίδου στη μουσική μας ζωή ούτε αυτή αξιοποιήθηκε, θα γίνω ίσως γραφική επαναλαμβάνοντας τα ίδια. Ηχογραφήσαμε δύο από τα τραγούδια της. Η Κλεονίκη Γενναδίου, αδελφή του Ιωάννη Γεννάδιου, ήταν ποιήτρια, ζωγράφος, γλύπτρια και μουσικός, με σπουδές στη Δρέσδη και το Μόναχο. Είναι η παλαιότερη χρονολογικά. Η ελαιογραφία του Γερμανού ζωγράφου Ludwig Thiersch που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη, έργο του 1854, μας παρουσιάζει τη φιγούρα της, όταν ήταν είκοσι τεσσάρων ετών. Είχε ήδη συνθέσει το τραγούδι που θα ακούσετε στο cd.
Από ποιές χώρες προέρχονται οι ελληνικής καταγωγής συνθέτριες;Αρχικά από την Ρουμανία που είχε -ιστορικά- το μεγαλύτερο αριθμό συνθετών ελληνικής καταγωγής, διαλέξαμε για το cd τραγούδια της Rodica Soutzo και της εξαδέλφης της Mansi Barberis. Οι πολλές γενεές των Σουτσαίων πρόσφεραν έργο και υπηρεσίες στο ρουμάνικο λαό, είναι γνωστό αυτό. Σπουδαία προσωπικότητα της μουσικής υπήρξε και η Maria Taban-Chefaliadi, που ήταν λυρική τραγουδίστρια αλλά και πιανίστα. Γράφει σαν τραγουδίστρια. Είναι εμφανές το πόσο καλά γνωρίζει να συνθέτει τραγούδια. Θα εντυπωσιαστείτε και από μια συνθέτρια από τη Μελβούρνη, την γλυκύτατη Linda Kouvaras, πανεπιστημιακή καθηγήτρια τώρα, με πατέρα καταγόμενο από την Ιθάκη. Δεν μπορώ να περιγράψω τη συγκίνηση της όταν την ενημέρωσα ότι θα ηχογραφήσουμε δύο δικά της τραγούδια!
Έχετε συμπεριλάβει συνθέτριες της νεότερης γενιάς;Υπάρχουν δυο νεότερης γενιάς εντόπιες συνθέτριες. Από τις συνθέτριες μετά το 1960, ασφαλώς η επιλογή είναι ευκολότερη. Έπρεπε να επιλέξουμε με βάση το «κάτι άλλο», που δεν συμπεριελάμβαναν τα υπόλοιπα τραγούδια και επιλέξαμε την Βασιλική Φιλιππαίου από την Πάτρα, που είναι η διευθύντρια της Φιλαρμονικής Εταιρείας - Ωδείο Πατρών, μαθήτρια του Θόδωρου Αντωνίου στη σύνθεση, μια γυναίκα με δυναμική, έντονη δημιουργική παρουσία και την Λένα Πλάτωνος. Η Λένα ήταν από πολύ μικρή μια εξαιρετική πιανίστα. Είναι γεννημένη κυριολεκτικά μέσα στη μουσική. Της το έχω πει, ότι δεν μπόρεσα ποτέ να φανταστώ ότι δεν θα ήταν συνθέτρια! Η μουσική της είναι σαν να γεννιέται μόνη της από το ψυχικό ηχείο της και να ρέει σαν γάργαρο νερό. Μας πρότεινε δυο μικρά διαμάντια για το cd με αγάπη και την ευχαριστούμε.
Θα θέλατε να αναφερθείτε στους συντελεστές του δίσκου;Το διπλό αυτό CD είχε κοντά του τον ζωγράφο Γιάννη Ψυχοπαίδη, ο οποίος φιλοτέχνησε το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο με δύο υπέροχα και συμβολικά έργα του και στάθηκε δίπλα μας μέχρι το ολοκλήρωμα. Στην παραγωγή του δισκογραφήματος είχαμε μαζί μας αξιόλογους επαγγελματίες, με τους οποίους επιδιώξαμε το προσδοκώμενο. Ο μακετίστας Γιάννης Νάτσικας επιμελήθηκε το ένθετο, ο φωτογράφος Μάνος Μανιός μας φωτογράφησε και υλοποίησε το βίντεο της προβολής. Ο Βασίλης Πάκος-Αγραφιώτης, άλλως πως, ο γιος μου, μας ηχογράφησε στο Ωδείο Αθηνών και επιμελήθηκε την τεχνική επεξεργασία. Η δισκογραφική εταιρεία Irida Classical έδωσε τον καλύτερο εαυτό της. Νιώθουμε ευτυχείς!
Θα υπάρξει συνέχεια;Είναι θέμα συνθηκών. Επείγει η επαναδιαχείριση του ρόλου των επικεφαλής των θεσμών. Εύχομαι να πλουτιστεί ο μουσικός χώρος με ανθρώπους που σέβονται ως Τέχνη των Τεχνών τη μουσική αδιακρίτως εποχής, φύλου και φόρμας. Εύχομαι να επιλέγονται ικανοί πολιτικοί στις καρέκλες του πολιτισμού. Ο μόνος που κίνησε διαδικασίες (αν και δεν άφησαν να τις υλοποιήσει, αλλά αυτό δεν είναι η έκπληξη) ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος. Το μεγαλύτερο όνειρο του όντας υπουργός, ήταν η καταγραφή στο βινύλιο του ρεπερτορίου των Ελλήνων συνθετών. Το τιμώ.
Σύντομο βιογραφικόΗ Έφη Αγραφιώτη σπούδασε πιάνο στην Αθήνα, τη Μόσχα και το Δυτικό Βερολίνο, παρακολουθώντας παράλληλα σημαντικά σεμινάρια στην Ευρώπη. Από το 1976 ασχολήθηκε με την προβολή των ελληνικών έργων για πιάνο, πολλά από τα οποία παρουσίασε σε δεκάδες συναυλίες σε ευρωπαϊκές πόλεις.
Εμφανίστηκε στην Ιαπωνία το 1979, στο Μεξικό το 1980 και σε 33 ευρωπαϊκές πόλεις. Ως συγγραφέας έγραψε δύο βιβλία για το πιάνο και μια μονογραφία με τίτλο «Αριστοτέλης Κουντούρωφ» που κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο «Παπαγρηγορίου - Νάκας» και το βιβλίο «Η Μουσική δεν είναι γένους θηλυκού;» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Δρόμων». Υπήρξε για είκοσι χρόνια συνεργάτρια του Τρίτου Προγράμματος της ΕΡΤ. Παράλληλα με τη μουσική και σολιστική δραστηριότητα ασχολείται με τη διδασκαλία του πιάνου και συνεργάζεται με το περιοδικό Πολύτονο της Ενωσης Ελλήνων Μουσουργών και το διαδικτυακό περιοδικό «Τar». Θεωρείται μία από τις σημαντικότερες καθηγήτριες πιάνου στην Αθήνα.