«Οι μύγες» του Ζαν Πολ Σαρτρ, θεατρικό έργο με πολλαπλές αναγνώσεις, αποτελούν ωδή στην ελευθερία και την αντίσταση, που οφείλει να καταβάλει κάθε άνθρωπος στις κρίσιμες περιόδους της ιστορίας. Η ανανέωση του μύθου των Ατρειδών, αλλά και της τραγωδίας εν γένει, η οδύσσεια του ατόμου προς τη διάρρηξη κάθε δεσμού στο όνομα της προσωπικής επιλογής και της ατομικής ελευθερίας, αλλά και η συγγραφική αντίσταση απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας, κληροδότησαν στην παγκόσμια δραματουργία ένα ξεχωριστό θεατρικό έργο, πολύτιμο σε νοήματα και περιεχόμενο.Βασισμένο στις Χοηφόρους του Αισχύλου και γραμμένο το 1943, «Οι μύγες», είναι ένα έργο μέσω του οποίου ο Σαρτρ καταφέρνει να εκπληρώσει το συγγραφικό του χρέος. «Η ήττα της Γαλλίας το 1940 από τη Γερμανία και τα επακόλουθα ταπεινωτικά χρόνια της χώρας, λόγω της γερμανικής κατοχής και της φιλογερμανικής διακυβέρνησης του Βισί, ώθησαν τον Σαρτρ στην προσωπική του αντίσταση μέσω των γραπτών του, ως όργανο κοινωνικής τοποθέτησης και επιρροής. Ο φιλόσοφος εκπληρώνει το συγγραφικό του χρέος, γράφοντας το 1943 το έργο «Οι μύγες», που λειτουργεί, μεταξύ άλλων, ως αλληγορία της Κατοχής. Με τις Μύγες ο Σαρτρ ενθαρρύνει το γαλλικό λαό να ξεπεράσει τις τύψεις και την τραυματική εμπειρία του πολέμου και της Κατοχής», εξηγεί στην «Εποχή» η θεατρολόγος και μεταφράστρια του έργου, Μαριαλένη Σολδάτου.
Ένα από τα βασικά θέματα που θίγει ο Σαρτρ μέσω του έργου του είναι η ελευθερία και ο περιορισμός της. Όπως αναλύει η Μαριαλένη Σολδάτου, «ο Σαρτρ, ως ένας από τους κύριους εκπροσώπους του φιλοσοφικού ρεύματος του Υπαρξισμού, ασχολήθηκε κατά κόρον με τις έννοιες της ελευθερίας, της επιλογής και της δέσμευσης. Η αρχή πως η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, δηλαδή πως ο άνθρωπος πρώτα υπάρχει και στη συνέχεια καθορίζεται κατά τη διάρκεια της ζωής του, μέσω των επιλογών του, δίνει στην ελευθερία εξέχοντα ρόλο. Όμως, κατά τον Σαρτρ, η ελευθερία περικλείει, εξίσου, τον περιορισμό, καθώς ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Η δυνατότητα του ατόμου να αποφύγει την επιλογή οδηγεί σε αδιέξοδο: στην επιλογή της μη επιλογής. Στις Μύγες, ο Ορέστης ενσαρκώνει τόσο την ελευθερία, όσο και τις παρενέργειές της, που εκδηλώνονται μέσω της αγωνίας και της υπαρξιακής ναυτίας».
Ο Σαρτρ εμπνέεται από την τραγωδία του Αισχύλου, διατηρώντας την εξέλιξη της πλοκής της, καθώς ο Ορέστης επιστρέφει στο Άργος για να εκδικηθεί το φόνο του πατέρα του, σκοτώνοντας τη μητέρα του και τον εραστή της. «Συναντάμε αρκετές διαφοροποιήσεις στα πρόσωπα του έργου, αλλά η σημαντικότερη καινοτομία αφορά στην επισκίαση της μοίρας, η οποία παραδοσιακά καθορίζει την πορεία των ηρώων στις αρχαίες τραγωδίες. Ο Σαρτρ προτείνει την ανανέωση του είδους, όταν στην τραγωδία της μοίρας αντιτάσσει εκείνη της ελευθερίας. Υπό αυτή την έννοια, η μητροκτονία δεν αποτελεί πλέον προϊόν προφητείας, αλλά ελεύθερης επιλογής», επισημαίνει η Μαριαλένη Σολδάτου.
Ποια είναι ωστόσο η σημαντικότερη πτυχή αυτής της ανάγνωσης του έργου; «Είναι αλήθεια πως οι Μύγες έχουν πολλές διαφορετικές πτυχές, άξιες ανάλυσης, και πως ο συγγραφέας υπήρξε δραστήρια και πολυσχιδής προσωπικότητα. Η προσέγγιση η οποία περικλείει σε μεγάλο βαθμό τις υπόλοιπες θεωρώ πως είναι η φιλοσοφική. Οι Μύγες και ο Υπαρξισμός προτείνουν το χειραφετημένο άνθρωπο, το άτομο που είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα συνείδηση, ελευθερία και πράξη. Ο Ορέστης εναντιώνεται στους θεούς και τους δεσπότες, αποτελώντας το παράδειγμα της αρχής πως «κάθε άνθρωπος πρέπει να εφευρίσκει το δικό του μονοπάτι». Οι πράξεις και οι επιλογές του είναι αυτές που τον χαρακτηρίζουν, και όχι η προκαθορισμένη από τους θεούς ή τις συνθήκες μοίρα. Αυτό το παράδοξο της αβάσταχτης ευθύνης αξιοποίησης της ελευθερίας, διαχρονικό και οικουμενικό, είναι που φωτίζεται μέσα από το έργο», υποστηρίζει η μεταφράστρια.
Ράνια Παπαδοπούλου«Οι μύγες» του Ζαν - Πολ Σαρτρ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αιγόκερως σε μετάφραση Μαριαλένης Σολδάτου, η οποία έχει και τη διεύθυνση της σειράς του θεάτρου των εκδόσεων Αιγόκερως.