Πέρασαν δώδεκα χρόνια από το θάνατο του Άγγελου Ελεφάντη. Πέθανε στις 29 Μαΐου 2008, σε ηλικία 72 ετών, όσο είμαι εγώ σήμερα. Τον σκέφτομαι με συγκίνηση κάθε χρόνο τέτοια μέρα, για όσα πρόσφερε στην Αριστερά της χώρας μας, αλλά και για ορισμένα χαρακτηριστικά του που μου έχουν μείνει αξέχαστα: την ανιδιοτελή αφοσίωσή του στην υπόθεση της κομμουνιστικής ανανέωσης, το θάρρος του να εκφράζει δημόσια τις κατά καιρούς αδιαπραγμάτευτες θέσεις του, χωρίς να νοιάζεται αν κάποιοι επιπόλαιοι και ανόητοι τον κατηγορήσουν για αριστερό σεχταριστή ή δεξιό σοσιαλδημοκράτη, τις σκληρές, αλλά ποτέ υβριστικές, ιδιωτικές ή δημόσιες αντιπαραθέσεις του με συντρόφους και φίλους. Τον θυμάμαι και για κάποιες θέσεις του που εξέφρασε με το γνωστό αριστοτεχνικό τρόπο του, οι οποίες άφησαν το στίγμα τους στην ανανεωτική κομμουνιστική και ευρύτερη Αριστερά.
Λοιπόν, Άγγελε, δεν έχω ξεχάσει αυτό που έγραψες για «το κόμμα που μας έλαχε» - το είπα κι εγώ κάποτε. Όμως σήμερα προτιμώ εκείνο το άλλο: «…από την σκοπιά του σοσιαλισμού μας αφήνει παγερά αδιάφορους». Άλλωστε, κι εσύ κάποτε προτίμησες να γίνεις «ανένταχτος». Όσο για το «δημόσιο χώρο της Αριστεράς», δεν νομίζω ότι αυτός σήμερα είναι κάποιο κόμμα, έστω κι αν οι περισσότεροι παλιοί μας σύντροφοί ανήκουν ή στηρίζουν ένα από αυτά, κάτι που σέβομαι και δεν υποτιμώ καθόλου. Ας ελπίσουμε ότι αυτό το ρόλο θα παίξει η «Εποχή», την οποία τίμησες με τα αξέχαστα άρθρα σου στη δεύτερη σελίδας της.
Χάρης Γολέμης***
«Πέθανε ο Άγγελος». Πέρασαν δώδεκα χρόνια από εκείνη την είδηση. Και σ’ αυτά τα μόλις δώδεκα χρόνια γκρεμίστηκαν κόσμοι, ράγισαν ισχυρές βεβαιότητες, δημιουργήθηκαν αβέβαιες ελπίδες. Η γραφή, η φωνή και η σκέψη του λείπουν κι η απουσία του μάς έχει φτωχύνει. Οι κληρονομιές του, ωστόσο, μάς έχουν χαρίσει εργαλεία για την κατανόηση ενός κόσμου που αλλάζει ραγδαία, ανθρώπων που αλλάζουν μαζί του, βίων -ατομικών και συλλογικών- που μεταμορφώνονται και ανοίγουν νέους ορίζοντες, όσο κι αν κουβαλούν μαζί τους το βάρος του παρελθόντος και των πεπραγμένων. Υπάρχουν βροτοί που ζουν και μετά το θάνατό τους, θύμιζε κάποτε ο Σπύρος Ασδραχάς. Που συνεχίζουν να ζουν, όχι μόνο επειδή τους κρατά εδώ η αγάπη και η μνήμη των ζωντανών. Που συνεχίζουν να ζουν, επειδή το πέρασμά τους από το φτωχό μας κόσμο έχει σφραγίσει την αγωνία και το διανοητικό αγώνα να βλέπουμε πραγματικότητες που μεταβάλλονται, δίχως να μάς υποδουλώνουν ούτε οι παλιοί τρόποι που μάθαμε να σκεφτόμαστε ούτε η διαρκώς μεταβλητή λογική των πραγμάτων. Να σκεφτόμαστε ελευθερωμένοι ακόμα κι από τα χθεσινά «θέλω» και τα «πρέπει», που έχουν εγγραφεί στο κεφάλι μας και στη λεγόμενη «κοινή γνώμη». Ο διανοούμενος Άγγελος Ελεφάντης, δώδεκα χρόνια πεθαμένος, είναι εδώ, μαζί μας, και μάς καλεί να σκεφτούμε και να πράξουμε αλλιώς. Ν’ αλλάξουμε την Αριστερά, να ανανεώσουμε τους όρους της συλλογικότητας και της κριτικής, να μην αφήσουμε να σβήσουν τα προτάγματα της κοινωνικής απελευθέρωσης και της δικαιοσύνης.
Νίκος Θεοτοκάς***
Οσοι/ες γνωρίσαμε από κοντά τον Άγγελο Ελεφάντη δεθήκαμε μαζί του. Μου έτυχε να είμαι εκεί δύο χρόνια. Η «Κέκροπος» και ο «Τζάρος» πανεπιστήμια. Ο «Πολίτης» συντροφικός. Ο Άγγελος οξύνους, βαθύς, κριτικός, αριστερός, απότομος, οξύς, τρυφερός, προσηνής, οργανικός διανοούμενος της ανανεωτικής κομμουνιστικής αριστεράς, υπέρμαχος του σοσιαλισμού με δημοκρατία. Ακόμη τον διαβάζουμε και τον θυμόμαστε. Ήταν, και είναι, μια σχέση πλήρης.
Τάσος Ευσταθίου