Του Θωμά ΤσαλαπάτηΚατά μήκος του βορείου ημισφαιρίου δημόσια αγάλματα πέφτουν με πάταγο από τα βάθρα τους. Όλα ξεκίνησαν από την πτώση και στη συνέχεια τη ρήψη στο λιμάνι του Μπρίστολ του αγάλματος του Έντουαρντ Κόλστον. Ο Κόλστον υπήρξε έμπορος, βουλευτής των Τόρις και γνωστός φιλάνθρωπος. Και ταυτόχρονα ένας από τους μεγαλύτερους δουλεμπόρους στην ιστορία της Αγγλίας. Ανάμεσα στο 1672 και το 1689, τα πλοία του Κόλστον υπολογίζεται πως μετέφεραν 80.000 ανθρώπους από την Αφρική στην Αμερική, με σκοπό να πουληθούν ως δούλοι. Μια σειρά από αγάλματα ακολούθησαν το παράδειγμά του, στο πλαίσιο των διαμαρτυριών και των πορειών που ξέσπασαν μετά τη δολοφονία του Τζόρτζ Φλόιντ. Πολλά από τα αγάλματα της Συνομοσπονδίας (από τα οποία είναι σπαρμένος ολόκληρος ο αμερικανικός νότος), το άγαλμα του Βασιλιά Λεοπόλδου στην Αμβέρσα (υπεύθυνος για περίπου 10 εκατομμύρια θανάτους στο Κονγκό λόγω της εκμετάλλευσης και των βασανιστηρίων) και πιο πρόσφατα το άγαλμα του Κολόμβου στο Σαν Φραντσίσκο (ο οποίος υπήρξε -πέρα από Ζεράρ Ντεπαρτιέ- βασανιστής, δουλέμπορος και υπεύθυνος για την εξαφάνιση του μισού πληθυσμού της Αϊτής). Αγάλματα όπως αυτό του Τσώρτσιλ στο Whitehall στο κέντρο του Λονδίνου φρουρούνται νυχθημερόν από την αστυνομία. Ως άτυποι πρέσβεις από ένα παρελθόν με το οποίο το παρόν έχει κηρύξει πόλεμο. Δρόμοι, γέφυρες, ακόμα και στρατιωτικές βάσεις αλλάζουν ονομασία εξοβελίζοντας τις ρατσιστικές και αποικιοκρατικές υπενθυμίσεις αυτών των ονομάτων. Ο δημόσιος χώρος τίθεται σε διαρκή επανανοηματοδότηση.
Ελεύθερες πτώσειςΟι μεταπολεμικές γενιές μεγάλωσαν με τις ελεύθερες πτώσεις των αγαλμάτων. Πολλοί από εμάς γεννήθηκαν ανάμεσα στα πλάνα των σοβιετικών αγαλμάτων που πέφτανε κατά μήκος του ανατολικού μπλοκ. Η πτώση αυτή αποτέλεσε ένα ριζικό σύμβολο πολύ πιο ισχυρό από την ανέγερση ενός αγάλματος. Η απότομη κίνηση, το ύψος από το οποίο έπεφταν, η γεωγραφία του μεγέθους τους που κατέληγε στην γεωλογία των συντριμμιών τους συμπύκνωσε με τον πιο απόλυτο τρόπο την αλλαγή του καθεστώτος. Και έχει επίσης ενδιαφέρον πώς αυτοί που πανηγύριζαν για την πτώση των αγαλμάτων του Σαντάμ Χουσεΐν ή του Καντάφι είναι οι ίδιοι που γεμίζουν σήμερα τα αγγλικά και αμερικανικά κανάλια υπερασπιζόμενοι στρατηγούς του Νότου και Άγγλους δουλεμπόρους.
Το επιχείρημα συντηρητικών, νεοδεξιών, κρυφοακροδεξιών κτλ δημοσίων ομιλητών είναι πως με τον τρόπο αυτό παραχαράζεται η ιστορία. Γιατί πολλοί από του κατόχους των βάθρων είχαν και άλλα χαρακτηριστικά πέρα από όσα τους συνδέουν άμεσα με τον ρατσισμό, τη δουλεία ή το δουλεμπόριο. O Ρόμπερτ Μπέιντεν-Πάουελ υπήρξε ο ιδρυτής του προσκοπισμού. Ταυτόχρονα όμως υπήρξε ενεργός θαυμαστής του Χίτλερ και συνδέθηκε με διάφορους τρόπους με τον ναζισμό. O Henry Tate υπήρξε γνωστός ως ο ιδρυτής της Tate Gallery στο Λονδίνο. Ταυτόχρονα, η εμπορική του δραστηριότητα (κυρίως το εμπόριο ζάχαρης από την Καραϊβική) συνδέεται με τη δουλεία και το δουλεμπόριο. Ποια χαρακτηριστικά είναι αυτά που επικρατούν σε κάθε περίπτωση ώστε να τους παραχωρούν ή να τους απαγορεύουν τον χώρο ενός αγάλματος στη δημόσια ιστορία;
Βαθιές ρίζεςΗ απάντηση, νομίζω, βρίσκεται στο ίδιο το άγαλμα ως σύμβολο και ως λειτουργία. Τα αγάλματα στους δημοσίους χώρους δεν αποτελούν απλώς ιστορικές καταγραφές. Είναι επιδείξεις συλλογικού εορτασμού και επιβράβευσης, συμπυκνώσεις εθνών και κοινωνιών. Λιγότερο πρόσωπα και περισσότερο αρχέτυπα, οι φορείς των αγαλμάτων συμπυκνώνουν αξίες και προτάγματα. Τα προτάγματα αυτά όμως μπορεί να έρχονται από το παρελθόν αλλά συνομιλούν με το παρόν. Περιγράφουν τις αξιακές προτεραιότητες μιας κοινωνίας προσπαθώντας να την συμπεριλάβουν όσο πιο οικουμενικά γίνεται. Αφού λοιπόν φαίνεται πως οι αξιακές προτεραιότητες μετατοπίζονται μέσα στις μέρες του black lives matters, το ίδιο πρέπει να συμβεί και με τα αγάλματα. Τα ιστορικά πρόσωπα φυσικά δεν πρέπει να αφαιρεθούν από την ιστορία, ενώ ακόμα και τα αγάλματα μπορούν να μεταφερθούν σε μουσεία, με την πραγματική τους βιογραφία σε κοινή θέα.
Οι διαφωνίες που ξεσπούν σε κάθε αγγλόφωνο πάνελ και στις δύο μεριές του Ατλαντικού στις μέρες μας δεν αποκαλύπτουν μόνο έναν διχασμό. Ακόμα περισσότερο αναδεικνύουν πως ο ρατσισμός, η αποικιοκρατία και η δουλεία δεν υπήρξαν απλώς μαύρες σελίδες της δύσης. Υπήρξαν δομικά χαρακτηριστικά της. Γι αυτό και η ριζική αμφισβήτησή τους καταλήγει να έρχεται αντιμέτωπη με πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα που κατέχουν κεντρικό ρόλο ακόμα και στη δημιουργία της ταυτότητας αυτών των κοινωνιών. Οι ρίζες των αγαλμάτων φτάνουν απρόσμενα βαθιά.
http://tsalapatis.blogspot.com/