Η Διεθνής Συνδικαλιστική Ομοσπονδία (ITUC) δημοσίευσε τους πίνακες που αφορούν τα εργασιακά δικαιώματα για το 2020, όπου παρατηρείται μια αύξηση στις παραβάσεις των εργασιακών νομοθεσιών παγκόσμια. Το έτος 2020 παρουσιάζει τις υψηλότερες τιμές των τελευταίων επτά χρόνων. Εμφανίζεται μια τάση από κυβερνήσεις και εργοδότες να παραβιάζουν συλλογικές συμβάσεις και το δικαίωμα στην απεργία, καθώς και το δικαίωμα των εργαζομένων να συμμετέχουν σε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Αυτό συνδυάζεται με μια τάση περιορισμού της ελευθερίας του λόγου και του δικαιώματος άσκησης κριτικής. Ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο αριθμός των σκανδάλων που υπήρξαν το 2020 και αφορούσαν τις παρακολουθήσεις συνδικαλιστών από τις κυβερνήσεις, σε μια απόπειρα εκφοβισμού και ελέγχου ανεξάρτητων συνδικαλιστικών οργανώσεων.
Παραβίαση εργασιακών δικαιωμάτωνΠαραθέτουμε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά ευρήματα:
• 85% των χωρών παραβίασαν το δικαίωμα στην απεργία (123 από τις 144 χώρες που παρακολουθεί ο ITUC).
• 80% των χωρών παραβίασαν το δικαίωμα της συλλογικής διαπραγμάτευσης (115 από τις 144)
• 74% των χωρών απέκλεισαν εργαζομένους από το δικαίωμα να ιδρύσουν σωματείο ή να γίνουν μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων.
• Στο 72% των χωρών οι εργαζόμενοι δεν είχαν πρόσβαση στη δικαιοσύνη ή η πρόσβασή τους ήταν περιορισμένη.
• Σε 61 χώρες συνδικαλιστές εργαζόμενοι συνελήφθησαν αυθαίρετα για τη δράση τους.
• Σε 51 χώρες καταγράφηκε άσκηση βίας κατά των εργαζομένων.
• Σε 9 χώρες εργαζόμενοι δολοφονήθηκαν για τη συνδικαλιστική τους δράση, ακόμη και κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων.
Σε επίπεδο γεωγραφικών περιοχών, τα εργασιακά δικαιώματα τηρούνται λιγότερο στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, τηρούνται περισσότερο στην Ευρώπη, λόγω και της συνδικαλιστικής της παράδοσης. Είναι όμως ενθαρρυντικό ότι η Αφρική είναι κάπου στο μέσον της κατάταξης και πολλές χώρες εμφανίζουν σημαντική βελτίωση σε εργασιακά δικαιώματα και συνδικαλιστικές δράσεις, όπως για παράδειγμα η Γκάνα και η Σιέρα Λεόνε.
Εκεί όπου δεν εξασφαλίζονται θεμελιώδη δικαιώματαΟ ITUC κατατάσσει τις χώρες που παρακολουθεί σε έξι κατηγορίες. Στην κατηγορία έξι ανήκουν χώρες όπου το κράτος δικαίου έχει καταρρεύσει, συνήθως λόγω πολέμου ή στρατιωτικής κατοχής, όπως η Σομαλία, η Υεμένη, η Λιβύη, η Συρία, το Σουδάν και η Παλαιστίνη.
Η κατηγορία πέντε είναι αυτή στην οποία δεν εξασφαλίζονται θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων. Σ’ αυτή την κατηγορία συναντάμε το Μπανγκλαντές, όπου εργαζόμενοι απολύονται συστηματικά αν συμμετέχουν σε απεργίες και η αστυνομία απειλεί με μαφιόζικες μεθόδους όποιον αγωνίζεται για δικαιώματα. Μια άλλη χώρα της κατηγορίας πέντε είναι η Βραζιλία του Μπολσονάρο, όπου έχουν δολοφονηθεί συνδικαλιστές από αγνώστους και όπου οι απειλές κατά της ζωής είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Άλλες χώρες αυτής της κατηγορίας στις οποίες τα ανθρώπινα δικαιώματα επιδεινώθηκαν δραματικά είναι η Αίγυπτος, η Ονδούρα και η Ινδία. Οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες που ανήκουν στην κατηγορία πέντε είναι η Ελλάδα, η Λευκορωσία, η Ουκρανία και η Τουρκία. Ιδιαίτερα στην Τουρκία έχουν καταγγελθεί πάμπολλες συλλήψεις συνδικαλιστών που ασκούν κριτική στην κυβέρνηση Ερντογάν, ειδικά στον δημόσιο τομέα. Η Ελλάδα αναφέρεται σε αυτόν τον πίνακα γιατί ο οργανισμός θεωρεί ότι η χώρα υστερεί ακόμη σημαντικά στα θέματα προστασίας της εργασίας σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από τις αναπτυγμένες οικονομίες συναντάμε τις χειρότερες εργασιακές συνθήκες στη Ν. Κορέα, όπου η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει τα άρθρα 87 και 98 του ILO για την ελευθερία συγκέντρωσης, το δικαίωμα οργάνωσης σε σωματεία και συλλογικής διαπραγμάτευσης. Επιπροσθέτως, η κυβέρνηση συζητάει μια περαιτέρω μείωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε άτυπη εργασία, των ελεύθερων επαγγελματιών και όσων έχουν σύμβαση έργου, που αποτελούν το 36,4% των απασχολούμενων. Διαβάζοντας αυτά τα στοιχεία, γίνεται απόλυτα κατανοητή η εμφανής αγανάκτηση του σκηνοθέτη Μπονγκ Τζουν Χο στην ταινία «Τα Παράσιτα».
Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κατηγορία των χωρών με συστηματικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων (κατηγορία τέσσερα), μαζί με την Αγκόλα, την Αϊτή, τη Σερβία, την Τυνησία, το Μεξικό και πολλές άλλες. Αντίθετα, στην κατηγορία ένα, θεωρητικά την καλύτερη, στην οποία παρουσιάζονται σποραδικές παραβιάσεις δικαιωμάτων, ανήκουν η Αυστρία, η Φιλανδία, η Δανία, η Γερμανία, η Ισλανδία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Σλοβακία, η Σουηδία και η Ουρουγουάη. Προφανώς αυτό δεν σημαίνει ότι σε αυτές τις χώρες οι εργασιακές συνθήκες είναι τέλειες και πως υπάρχει απόλυτη δημοκρατία στον εργασιακό χώρο, αλλά πως σε γενικές γραμμές οι κυβερνήσεις και οι εργοδότες τηρούν το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τις εργασιακές σχέσεις.
Μεγάλο πρόβλημα συνιστά ο αποκλεισμός συγκεκριμένων ομάδων εργαζομένων από τη νομική προστασία, ιδιαίτερα των οικιακών βοηθών, που ζουν σε ορισμένες χώρες σε άθλιες συνθήκες. Για παράδειγμα, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα το 95% των οικιακών βοηθών είναι μετανάστες που τιμωρούνται αν προσπαθήσουν να φύγουν από τη χώρα, ακόμη και με φυλάκιση. Το πιο ακραίο παράδειγμα αυτής της κατάστασης βρέθηκε στο Λίβανο, όπου μια 28χρονη οικιακή βοηθός ήταν αιχμάλωτη για 10 χρόνια, τελείως απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, χωρίς η περίπτωσή της να είναι η μοναδική.
Στην Ισπανία η εικόνα έχει ανατραπείΠαρόλο που η παγκόσμια τάση είναι αρνητική, υπάρχουν κάποιες χώρες που παρουσιάζουν βελτίωση. Στην Ισπανία η κυβέρνηση Σάντσεθ- Podemos έχει αναστρέψει αρκετά την εικόνα και έχει εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις σε θετική κατεύθυνση. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση διαπραγματεύθηκε με τα συνδικάτα προγράμματα για περιοχές με ανθρακωρυχεία, όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι ελάχιστες, έτσι ώστε να γίνει νέα κατάρτιση των ανθρακωρύχων και να βρουν άλλο είδος εργασίας μετά το κλείσιμο των ορυχείων.
Με αφορμή την πανδημία και την οικονομική ύφεση που είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσει έχει αξία να επαναφέρουμε στο προσκήνιο τα εργασιακά δικαιώματα, καθώς και τις συμμετοχικές διαδικασίες στους εργασιακούς χώρους, έτσι ώστε η οικονομική ανάκαμψη να είναι σε μεγαλύτερο βαθμό υπέρ των εργαζομένων.
Γιάννης Ραντίν,υποψήφιος διδάκτορας Περιφερειακής Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.