Αθλητισμός και ποδόσφαιρο στην Ισπανία του 1936
Από τον Ιούλιο του 1936 και για τρία χρόνια στην Ισπανία γράφτηκαν συγκλονιστικές σελίδες στο βιβλίο του επαναστατικού κινήματος της Ευρώπης. Το αποτυχημένο φασιστικό πραξικόπημα του Φράνκο στις 18 Ιουλίου του 1936 «απαντήθηκε» από την κοινωνική επανάσταση όπου Αναρχικοί, Κομμουνιστές, Σοσιαλιστές προσπάθησαν να πραγματώσουν το όνειρο της κοινωνικής απελευθέρωσης, τη συγκρότηση μιας πολιτείας ισότητας και αλληλεγγύης. Τρία χρόνια στη γη της Ισπανίας κόντρα στις ενωμένες δυνάμεις του φασισμού (Φράνκο, Χίτλερ, Μουσολίνι) από εργάτες και αγρότες γράφτηκαν μοναδικές στιγμές ηρωϊσμού, αυταπάρνησης, αλλά και ενδοαριστερών εμφυλίων που πιθανότατα να κόστισαν περισσότερο και από τις φασιστικές επιθέσεις. Σύμφωνα με τον γάλλο ιστορικό και μέλος της CNT Γκαστόν Λεβάλ αυτή η εμπειρία, στην οποία «συμμετείχαν άμεσα ή έμμεσα περίπου οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι, άνοιξε έναν νέο τρόπο ζωής σε όσους αναζητούσαν μια εναλλακτική λύση στον αντικοινωνικό καπιταλισμό, αφενός, και στον ολοκληρωτικό κρατικό ψεύτικο σοσιαλισμό, αφετέρου».
Σήμερα θα ψηλαφίζουμε την αθλητική πλευρά εκείνης της εποχής. Γιατί εν μέσω κοινωνικής επανάστασης το ποδόσφαιρο, ο αθλητισμός γενικότερα είχε τη θέση που του αξίζει. Το «ταξίδι» στον αθλητισμό της επαναστατημένης Ισπανίας του ’36 θα το κάνουμε με «όχημα» το βιβλίο «Ο αθλητισμός και το ποδόσφαιρο στον Ισπανικό εμφύλιο» που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες και αποτελεί μια συλλογή κειμένων που καταγράφει ιστορίες που συμβάλλουν στην διατήρηση της ιστορικής μνήμης, σε μια εποχή που ο αθλητισμός αποτελεί εμπορευματοποιημένη δραστηριότητα.
Η ομάδα έκδοσης του βιβλίου «Ο αθλητισμός και το ποδόσφαιρο στον Ισπανικό εμφύλιο» γράφει στην «Εποχή»: «Ο Ισπανικός Εμφύλιος και η προσπάθεια για την πραγμάτωση της αναρχικής ιδέας παραμένει μέχρι τις μέρες μας ένα συγκινητικό παράδειγμα για το πως οι ιδέες θα πρέπει να διεκδικούν το χώρο τους στην ανθρώπινη ιστορία. Η θεωρία χωρίς τη πράξη είναι ακρωτηριασμένη και η πράξη χωρίς το υπόβαθρο κενή περιεχομένου. Φέτος συμπληρώνονται 81 χρόνια από τη λήξη του Ισπανικού Εμφυλίου πολέμου και δεκάδες βιβλία έχουν γραφτεί και μεταφραστεί στα ελληνικά για εκείνη την ιστορική περίοδο. Ωστόσο, κανένα από αυτά δεν ανέφερε το διεπιστημονικό πεδίο του αθλητισμού. Ο αθλητισμός στον ισπανικό εμφύλιο είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση κοινωνικών ταυτοτήτων. Οι ποδοσφαιρικές ταυτότητες δεν είναι φορείς μόνο πολιτισμικών νοημάτων, συμβολισμών και γεωγραφικών αναφορών, αλλά επίσης κοινωνικών ή και πολιτικών διαφοροποιήσεων. Τα σωματεία, οι αθλητές, οι οπαδοί δεν εξετάζονται αυτόνομα, αλλά ως μέρος του «κοινωνικού πανικού» σε μια ιστορική στιγμή με ιδιαίτερα και οξυμένα χαρακτηριστικά. Είμαστε άνθρωποι που πιστεύουμε πως ο αθλητισμός ήταν και παραμένει η αφορμή και αποτελεί ένα προνομιακό πεδίο σύγκρουσης με την εκάστοτε εξουσία και ένα εργαλείο ανάδειξης της ιστορικής μνήμης μέσα από τις αθλητικές ιστορίες και τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν σ’ αυτές.
Έτσι στις 160 σελίδες του βίβλου θα βρείτε μια εισαγωγή η οποία προσπαθεί συνοπτικά να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη της εποχής προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τον αθλητισμό ως πεδίο προπαγάνδας και ανάδειξης της εθνικής ταυτότητας, μια ανάλυση ενός ισπανού ερευνητή για τον ισπανικό εμφύλιο και τον τρόπο που αντιμετώπισαν τον αθλητισμό τόσο οι ελευθεριακές ριζοσπαστικές δυνάμεις όσο και οι ακόλουθοι του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο. Στη συνέχεια υπάρχουν ιστορίες για το πως το ισπανικό ποδόσφαιρο βίωσε την εμφύλια σύγκρουση ενώ ιδιαίτερη σημασία έχει πως μέσα σε ένα σωματείο δόθηκαν ιδεολογικές μάχες αποδεικνύοντας πως τα στερεότυπα με τα οποία έχουμε κατατάξει κάποιους συλλόγους ουσιαστικά δεν ισχύουν.
Γίνεται επίσης αναφορά σε πρόσωπα του αθλητισμού (ποδοσφαιριστές, προπονητές) τα οποία συνέδεσαν την αθλητική τους ιδιότητα με τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους: Πάτρικ Ο’ Κόνελ, Ρικάρντο Θαμόρα, Μπενίτο Ντίαζ Ιραόλα, Μπόζινταρ Πέτροβιτς κ.ά. Οι ιστορίες τους, αναδεικνύουν με τον πλέον εμφατικό τρόπο το συσχετισμό του αθλητισμού με την κοινωνία, οι αντανακλάσεις του οποίου εισβάλλουν εντός των αγωνιστικών γραμμών και αναδεικνύουν όψεις της πραγματικότητας. Τα γήπεδα λειτουργούν ως μικρόκοσμοι και συμμετέχουν στη διαπάλη.
Η συλλογή πληροφοριών καθώς και η αποδελτίωση τους έγινε σε χρονικό διάστημα δυο ετών. Όπως είναι φυσικό η πρόσβαση σε πηγές που έχουν να κάνουν με έναν εμφύλιο πόλεμο είναι δύσκολη και πολλές φορές αποσπασματική. Έγινε προσπάθεια να ταυτοποιηθούν οι πληροφορίες από δύο ή περισσότερες πηγές. Στο βιβλίο αυτό δεν υπάρχουν καθόλου προφορικές μαρτυρίες. Σε κάποια κεφάλαια υπάρχει ο χαρακτηριστικός υπότιτλος «σκόρπιες ιστορίες» πρόκειται για αποσπάσματα που μεταφράστηκαν ακριβώς με τη δομική «παραγραφοποίηση» της πρωτότυπης πηγής. Ελπίζουμε πως μέσα σε αυτές τις σελίδες θα βρείτε ιστορίες που θα σας προβληματίσουν, θα σας γοητεύσουν και θα σας συγκινήσουν».
Μ. Διόγος