Του Σταμάτη ΣακελλίωνοςΩς παιδί του διαφωτισμού δυσφορώ πάντα όταν οι κρατούσες θρησκείες επιβουλεύονται κομμάτια της κοσμικότητας του κράτους ή της ζωής μου. Με την έννοια αυτή διαφωνώ πλήρως με τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος. Όπως θα διαφωνούσα αν με κάποιον τρόπο το συγκεκριμένο μουσείο δινόταν πάλι για λατρευτική χρήση στους χριστιανούς. Το γιατί το κάνει ο Ερντογάν έχει ειπωθεί κατά κόρον. Το κάνει για εσωτερικούς λόγους, το κάνει γιατί θέλει να συσπειρώσει τη βάση του, το κάνει από έναν μεγαλοϊδεατισμό, το κάνει γιατί δεν υπολογίζει κανέναν; Όλα αυτά μαζί και ταυτοχρόνως.
Α-συνέπεια και ά-λογη αντίδρασηΗ πατρίδα σύσσωμη αντέδρασε, ο πρωθυπουργός, τα κόμματα, η Εκκλησία, δημοτικά συμβούλια, φορείς. Οι περισσότεροι είπαν το ίδιο. Είναι μουσείο παγκόσμιας κληρονομιάς κ.λπ. Όμως πέρα από την καταδίκη ερχόμαστε στην ενοχλητική σκέψη. Είναι όλες οι αντιδράσεις συνεπείς; Δηλαδή όλοι αυτοί που αντιδρούν ασπάζονται την συνέπεια; Θα μου επιτρέψετε να αμφιβάλλω. Επειδή η λαϊκότητα ή η κοσμικότητα είναι μια σοβαρή υπόθεση όλοι αυτοί που αντιδρούν είναι υπέρ της έννοιας του ουδετερότητας στο θρησκευτικό κομμάτι του κράτους; Φοβάμαι ότι θα μετρηθούμε και θα βρεθούμε ελλιπείς. Ο περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου, πανεπιστημιακός μάλιστα ζήτησε να σταματήσουν οι εργασίες του πιο παλιού οθωμανικού τεμένους της Λέσβου ως αντίδραση, Η Ελένη Γλύκατζη, πρώην πρύτανης, παρακαλώ μίλησε για τα δάκρυα των ψηφιδωτών. Θέλω ασμένως να πιστέψω ότι στην αντίθετη περίπτωση τα ψηφιδωτά θα γελούσαν μακάρια. Ο κ. Βορίδης, πιο αποφασιστικός αυτός ζήτησε να καταλάβουμε, εξ εφόδου φαντάζομαι, το σπίτι ή το φερόμενο ως σπίτι του Κεμάλ στη συμπρωτεύουσα. Πέραν του ότι είναι τουρκικό κράτος ο κ. Βορίδης θέλει να εκδικηθεί αυτόν που έκανε την Αγία Σοφία μουσείο. Είναι εκλεκτός ιδεολογικός συμμαχητής του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον αγώνα τους κατά της κοσμικότητας. Γιατί η κοσμικότητα ανοίγει δρόμους, στον ουμανισμό και ενίοτε στην Αριστερά, όπου και για τους δύο είναι ο όφις ο καταραμένος, Η ελλαδική Εκκλησία που αντέδρασε βεβαίως δεν θυμάμαι αν ομοίως είχε αντιδράσει όταν τεμένη στη χώρα μας γίνονταν αποθήκες ή στάβλοι, Ασφαλώς όχι γιατί ήταν γεννήματα του «εχθρού». Ξέρετε αν ξαναμετρηθούμε γύρω από επίδικον θα βρεθούμε λιγότεροι.
Ας πούμε, στην Τουρκία μόνο το HDP αντέδρασε από τα πολιτικά κόμματα. Ο Κεμάλ μάλλον θα έφτυνε τους επιγόνους του, του CHP που σύρθηκαν πίσω από τον Πρόεδρο. Ακόμη ένα ισχυρό πλήγμα στην κοσμικότητα. Η υπόθεση της Αγίας Σοφίας προδήλως θέτει ερωτήματα. Αν η συλλογική μας μνήμη εκφράζεται μέσα από τον -βαρύγδουπο αλήθεια- τίτλο «Εάλω η Πόλις για δεύτερη φορά» ή οι αντίστοιχοι τίτλοι φιλοκυβερνητικών μέσων στην γείτονα που έκαναν λόγο για τον «Πορθητή» Ερντογάν και εξέφραζαν ένα ενδεχομένως σοβαρό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας, τότε κατά ένα τρόπο το «πένθος των χριστιανών» για την Αγία Σοφία είναι το άλλο μισό «της νίκης του Ισλάμ». Και τα δύο απευθύνονται στο θυμικό των ανθρώπων, εκεί που ο ορθός λόγος απλώς ναυαγεί στα νερά του Βοσπόρου. Και αυτό είναι το πρόβλημα. Ο ίδιος ο Ερντογάν λίγους μήνες πριν διαφωνούσε με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας φοβούμενος για την τύχη των τεμένων ανά τον κόσμο. Τι άλλαξε; Μα η οικονομία και ο κορονοϊός.
Περιορίζεται ο ζωτικός χώρος της κοσμικότηταςΤι στερεί ο Ερντογάν από τους ανθρώπους; Την αισθητική απόλαυση ενός έξοχου μνημείου. Ένα μνημείο που το απολάμβανε και ο πιστός κάθε θρησκείας και ο άθεος. Περιόρισε δηλαδή το ζωτικό χώρο της κοσμικότητας, ήτοι της ελευθερίας να απολαμβάνουμε χωρίς τον φόβο μιας υπερκείμενης μεταφυσικής οντότητας να μας περιορίζει. Αυτή λοιπόν την ελευθερία και την αισθητική απόλαυση αισθάνομαι ότι χάνουμε. Και δεν ξέρω αν ξαναμετρηθούμε γύρω από το επίδικον εκ νέου μήπως λιγοστέψουμε κι άλλο. Η κοσμικότητα είναι ευρύχωρη και γενναιόδωρη. Χωρά τους πάντες. Η εργαλειοποίηση, τι ωραία λέξη, της μόδας, του θρησκευτικού αισθήματος των ανθρώπων λειτουργεί ασφυκτικά. Δεν μπορείς να αποδεχτείς τον Άλλον, άρα δεν μπορείς να ακούσεις.
Η Αγία Σοφία για όσους και όσες την έχουν επισκεφθεί με ανοιχτή διάθεση σημαίνει ως ένα εξαιρετικό έργο των ανθρώπων. Και αυτό θα παραμείνει. Εκείνο όμως που μας στιγματίζει είναι η α-συνέπεια, ή η ά-λογη αντίδραση. Είναι καιρός λοιπόν να μετρήσουμε τα γράδα μας. Γιατί όταν είσαι ασυνεπής και ο άλλος το ξέρει, τότε είσαι ευάλωτος. Κάνατε την Αγία Σοφία τζαμί, αλήθεια είναι, και σεις κάνατε τα τζαμιά στάβλους, αλήθεια και αυτό. Δύο αλήθειες που οδηγούν στην πνευματική ακηδία της ευκολίας. Και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα που μας δημιουργεί η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Δεν έχουμε ανάγκη να σκεφτούμε γιατί ο «εχθρός» μας έδωσε το εύκολο σύνθημα. Και αυτό είναι ίσως το πιο ανησυχητικό.
* Ο Σταμάτης Σακελλίων είναι διδάκτορας Θεολογίας του Α.Π.Θ.