Νεαροί Λευκορώσοι, που έχουν ζήσει όλη τους τη ζωή υπό το καθεστώς Λουκασένκο,
συγκρούονται για πρώτη φορά με την αστυνομία στους δρόμους.
Στις 27 Ιουλίου συμπληρώνονται 30 χρόνια από την ανακήρυξη της Λευκορωσίας σε κυρίαρχο κράτος. Όμως ο λαός κάθε άλλο παρά κυρίαρχος είναι. Στην τελευταία δικτατορία της Ευρώπης, ο Αλεξάντερ Λουκασένκο κυβερνά αδιάκοπα από το 1994 και επιχαίρει για το αντιδημοκρατικό προνόμιο του μακροβιότερου εν ενεργεία αρχηγού κράτους στην Ευρώπη. Οι εκλογές αποτελούν παρωδία, αφού ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη δεν έχει αναγνωρίσει ως ελεύθερη και δίκαια καμία εκλογική διαδικασία στη χώρα από το 1995. Παράλληλα, η Λευκορωσία, μαζί με τις ΗΠΑ, ήταν οι μόνες δύο χώρες από τα 56 κράτη μέλη του ΟΑΣΕ που πραγματοποίησαν εκτελέσεις κατά τη διάρκεια του 2011, αφού το καθεστώς διατηρεί ακόμα τη θανατική ποινή.
Πολιτικά κόμματα υπάρχουν απλά τυπικά. Το ίδιο ισχύει και για την Αριστερά, που καταγράφει κατ’ όνομα δύο κόμματα (Δίκαιος Κόσμος και ΚΚΛ) ανενεργά στην πράξη. Υπάρχει ωστόσο ενεργό αναρχικό κίνημα που λειτουργεί κυρίως στην παρανομία. Όμως οι πολίτες φαίνεται να κυοφορούν αλλαγές σε αυτές τις εκλογές.
Δώσε μας μια εικόνα του προεκλογικού κλίματος στη χώρα σου. Ήδη οι υποψήφιοι για το προεδρικό αξίωμα βρίσκονται ο ένας μετά τον άλλο στη φυλακή. Ωστόσο διατηρείται μια αχτίδα ελπίδας.
O Λουκασένκο θέλει να κρατάει τα προσχήματα και έτσι ανακηρύσσει προεδρικές εκλογές. Όμως κάθε φορά μέχρι σήμερα συντελείται νοθεία, αφού όλα οργανώνονται και ελέγχονται από το απολυταρχικό καθεστώς. Υπάρχουν κόμματα μαριονέτες, βουλή κατ’ όνομα και όποιος τολμήσει να δηλώσει υποψηφιότητα για τη θέση του προέδρου στην προεδρική μας δημοκρατία αργά ή γρήγορα βρίσκεται με κάποιο πρόσχημα στη φυλακή. Σε αυτές τις εκλογές δηλώθηκαν τρεις υποψηφιότητες πλην του Λουκασένκο. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι κανένας/καμία από αυτούς τους τρεις διαφορετικούς υποψηφίους δεν υπήρξε ποτέ μέλος κάποιου από τα υπάρχοντα κόμματα της αντιπολίτευσης στη χώρα. Πρόκειται για τον Βίκτορ Μπαμπαρίκα, πρώην διευθύνοντα της ρωσικών συμφερόντων τράπεζας Belgazprombank, ο οποίος γρήγορα κέρδισε δημοφιλία. Να σημειώσουμε ότι επειδή στη χώρα δεν λειτουργούν επίσημα σφυγμομετρήσεις κοινής γνώμης, οι πολίτες δεν γνωρίζουν προγνωστικά. Εν προκειμένω κρυφές ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις αποκάλυψαν την αυξανόμενη δυναμική του Μπαμπαρίκα, στον οποίο έδιναν 40%, ενώ στον Λουκασένκο 3%. Πολύ γρήγορα κατέληξε στη φυλακή κατηγορούμενος για ξέπλυμα χρήματος. Ακόμα ένας υποψήφιος είναι ο Βάλερι Τσεπκάλο, πρώην συνεργάτης του Λουκασένκο, με τον οποίο συγκρούστηκε. Τρίτος υποψήφιος δήλωσε ο Σεργκέι Τιχανόφσκι, ένας πολύ δημοφιλής μπλόγκερ με 200.000 ακόλουθους. Βρέθηκε στη φυλακή, αφού το καθεστώς έστησε μια προβοκάτσια με αστυνομικούς σε προεκλογική συγκέντρωση και τον οδήγησε στη φυλακή, εκμεταλλευόμενο μια ρύθμιση που προβλέπει βραχυχρόνια κράτηση. Σήμερα 28 ακτιβιστές, πολιτικοί, μπλόγκερ και διαμορφωτές γνώμης βρίσκονται με αυτό το πρόσχημα στη φυλακή για παραπάνω από ένα μήνα. Όμως ο Τιχανόφσκι είχε ήδη δημιουργήσει μια ομάδα συνεργατών μέσω της οποίας προτάθηκε ως αντικαταστάτρια η σύζυγός του Σβετλάνα Τιχανόφσκα. Αυτό διασφάλισε το νομικό δικαίωμα της προεκλογικής εκστρατείας και της συμμετοχής σε προεκλογικές συγκεντρώσεις. Γεγονός σημαντικό γιατί δίνει το δικαίωμα έκφρασης των πολιτών ενάντια στον Λουκασένκο, αφού στη Λευκορωσία δεν επιτρέπεται σε δημόσια συγκέντρωση να καταφερθείς εναντίον του προέδρου, εκτός εάν πρόκειται για προεκλογική συγκέντρωση υποψήφιου για την προεδρία. Έτσι συντηρείται ένα εξεγερσιακό κλίμα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εκλογική επιτροπή δεν εμπόδισε την υποψηφιότητά της γιατί ο Λουκασένκο υποτιμά τις γυναίκες και δεν θέλει να φανεί δημόσια ότι φοβήθηκε μια γυναίκα αντίπαλο. Όμως αυτή φαίνεται να είναι η Νέμεσίς του αφού για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, μια γυναίκα υποψήφια διεκδικεί την προεδρία και συνιστά απειλή για τον Λουκασένκο. Ακόμα πιο ενδιαφέρον και πρωτοφανές για τη Λευκορωσία είναι ότι η επικεφαλής της ομάδας του Μπαμπαρίκα και η σύζυγος του Τσεπκάλο ένωσαν τις δυνάμεις τους με την Τιχανόφσκα και προβάλλονται ως μια ενιαία απάντηση στον αυταρχισμό του καθεστώτος.
Από πού αντλούν οι πολίτες την πίστη ότι οι εκλογές μπορούν να επιφέρουν αλλαγή μετά από τόσα χρόνια κακοποίησης της εκλογικής διαδικασίας και της δημοκρατίας;
Δεν είμαστε σίγουροι ότι διατηρείται μια τέτοια πίστη αφού στην πραγματικότητα δεν έχουμε δημοσκοπικά εργαλεία διαθέσιμα. Ωστόσο, η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι περίπου το 50% του εκλογικού σώματος διατηρεί μια προσδοκία από την εκλογική διαδικασία.
Αυτή τη φορά όμως εν όψει των εκλογών διαφαίνεται μια σημαντική κινητοποίηση πολιτών. Το αποδεικνύουν οι φωτογραφίες με τις ουρές εκατοντάδων πολιτών που στέκουν για να βάλουν την υπογραφή τους ως υποστήριξη της υποψηφιότητας αντιπάλων του Λουκασένκο.
Το καθεστώς του Λουκασένκο βασίζεται όλα αυτά τα χρόνια στην παθητικότητα των πολιτών, την οποία και ενισχύει με κάθε τρόπο και με σημαντικό εργαλείο στα χέρια του τον απόλυτο έλεγχο της ενημέρωσης. Κάθε φορά πριν τις εκλογές οι πολίτες εμφανίζουν μια ανάκαμψη ενδιαφέροντος για συμμετοχικές διαδικασίες. Αυτή τη φορά, εν όψει των προεδρικών εκλογών της 9ης Αυγούστου, έχει σημειωθεί σημαντική αύξηση του ενδιαφέροντος και της πολιτικοποίησης των πολιτών, μάλιστα άνευ προηγουμένου.
Τι συντέλεσε ώστε οι Λευκορώσοι να βρουν την έμπνευση να ενεργοποιηθούν;
Οι παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτό είναι δύο κυρίως. Καταρχάς η πανδημία και η διαχείρισή της από το καθεστώς Λουκασένκο. Διαχείριση που στην πραγματικότητα ταυτίστηκε με την αδράνεια και την άρνηση της ύπαρξης απειλής για τους πολίτες. Ο Λουκασένκο χαρακτήριζε όσους καλούσαν σε λήψη μέτρων ψυχωσικούς και σύστηνε τη χρήση βότκας για τη θωράκιση των πολιτών. Φυσικά τα περιστατικά νοσούντων και θανόντων από τον κορονοϊό δεν δόθηκαν ποτέ στη δημοσιότητα από το καθεστώς. Όμως σε αυτές τις δραματικές συνθήκες θριάμβευσε η αυτοοργάνωση και η αλληλεγγύη. Οι ίδιοι οι πολίτες ενεργοποιήθηκαν σημαντικά και πρόσφεραν βοήθεια σε γιατρούς και ιατρικό προσωπικό αλλά και σε ευάλωτες ομάδες πολιτών. Συγκέντρωσαν λεφτά, διένειμαν φαγητό και φάρμακα, υπήρξαν επιχειρήσεις εστίασης που πρόσφεραν δωρεάν γεύματα σε ιατρικό προσωπικό. Αυτή η διαδικασία ενεργοποίησης σε συνθήκες εσχατολογικές συνέτεινε πολύ στο ξύπνημα της κοινωνίας των πολιτών. Το γεγονός ότι συνέβη στο παρασκήνιο, ενώ στο προσκήνιο παιζόταν το θέατρο του παραλόγου από τον Λουκασένκο, αποδυνάμωσε πολύ την όποια επιρροή και την αξιοπιστία του.
Παράλληλα και πριν από αυτή την περίοδο είχε ξεκινήσει η άνοδος των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης που αποτέλεσαν το δεύτερο παράγοντα αφύπνισης. Στη Λευκορωσία τα ΜΜΕ ελέγχονται από το καθεστώς και δεν προσφέρουν κανενός είδους ενημέρωση. Χρηματοδοτούνται και υπηρετούν το απολυταρχικό καθεστώς. Αυτό το κενό ενημέρωσης αποτέλεσε γόνιμο έδαφος για ανεξάρτητα μέσα, που χρηματοδοτούνται από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και για τη μεγάλη άνθηση μπλόγκερ στο you tube. Δημιουργήθηκαν κοινωνικοπολιτικά κανάλια με δεκάδες χιλιάδες εγγεγραμμένους τα οποία εξελίχθηκαν σε διαμορφωτές γνώμης. Το you tube έχει πάρει τη θέση που έχει η τηλεόραση στις ευρωπαϊκές χώρες.
Μπορείτε να παρακολουθείτε ανταποκρίσεις του Μίκολα Ντζιάντοκ στο twitter.com/dziadok