Του Νεκτάριου Μπουγδάνη*Στις 6 Ιουνίου ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι ανακοίνωσε μια πρωτοβουλία για τον τερματισμό του εμφυλίου στη Λιβύη, μια κίνηση που έγινε δεκτή από το διοικητή των ανατολικών λιβυκών δυνάμεων Χαλίφα Χαφτάρ με ικανοποίηση. Ήταν φυσικό, ο Χαφτάρ πίεζε για μια τέτοια κίνηση, μιας και είχε υποστεί βαριές ήττες μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα1.
Η ανακοίνωση έγινε στο Κάιρο, παρουσία των Χαφτάρ και Αγκίλα Σάλεχ2.
Σύμφωνα με τον Σίσι, η πρωτοβουλία, η οποία περιλάμβανε εκεχειρία από τις 8 Ιουνίου, είχε ως στόχο να ανοίξει το δρόμο για εκλογές στη Λιβύη. Όμως ταυτόχρονα ζήτησε την απόσυρση όλων των ξένων μαχητών.
Δεν υπήρξε άμεσο σχόλιο από την κυβέρνηση του αλ-Σάραζ στην Τρίπολη, την οποία υποστηρίζουν η Τουρκία και το Κατάρ3, ενώ αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ ως η επίσημη κυβέρνηση της χώρας.
Όμως η κίνηση του αλ-Σίσι, η οποία ανέβασε την αντιπαράθεση με την Τουρκία σε επίπεδο κόκκινου συναγερμού, ήταν η διαταγή -με τη συγκατάθεση του κοινοβουλίου- προς το στρατό να είναι έτοιμος να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε αποστολή εντός ή εκτός της χώρας, ώστε να προστατεύσει την εθνική ασφάλεια εν μέσω εντάσεων για την επέμβαση της Τουρκίας στη Λιβύη.
Έχει σημασία τι συνέβη τον τελευταίο χρόνο. Οι αραβικές ένοπλες δυνάμεις του Χαφτάρ, με έδρα στα ανατολικά, ξεκίνησαν μια επίθεση με σκοπό να καταλάβουν την Τρίπολη. Η συνολική επιχείρηση δεν πήγε άσχημα, παρά το γεγονός ότι ο στόχος της εκδίωξης της κυβέρνησης δεν πέτυχε. Ο σημαντικότερος λόγος ήταν η αποφασιστική στήριξη της Τουρκίας, η οποία έδρασε σαν να κινδύνευαν τα σύνορά της. Ωστόσο, οι δυνάμεις του Χαφτάρ πρόσφατα έχασαν πολλά στρατηγικά σημεία στη δυτική Λιβύη, αφού η Τουρκία ενίσχυσε τις πολιτοφυλακές των τζιχαντιστών, οι οποίες συνεργάστηκαν με την κυβέρνηση της Τρίπολης.
Οι δυνάμεις του Χαφτάρ, υποστηριζόμενες από τη Γαλλία, τη Ρωσία, την Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο, γνωρίζουν ότι μόνο η ξένη παρέμβαση θα τους δώσει ελπίδες νίκης. Άλλωστε τονίζουν ότι ήδη η Τουρκία παραβιάζει το εμπάργκο όπλων προς τη Λιβύη και ενισχύεται δυσανάλογα ο αντίπαλος στη Τρίπολη.
Η επίσημη θέση της ΑιγύπτουΠρόσφατα, ο αλ-Σίσι περιόδευσε σε μια αεροπορική βάση κοντά στα δυτικά σύνορα μήκους 1.200 χιλιομέτρων της Αιγύπτου με τη Λιβύη, όπου η κρατική τηλεόραση τον έδειξε να παρακολουθεί μαχητικά αεροσκάφη και ελικόπτερα να απογειώνονται.
«Να είστε προετοιμασμένοι να εκτελέσετε οποιαδήποτε αποστολή, εδώ μέσα στα σύνορά μας -ή εάν είναι απαραίτητο, έξω από τα σύνορά μας», είπε σε αρκετούς πιλότους της αεροπορίας και στο προσωπικό των ειδικών δυνάμεων στη βάση.
Επισήμανε ότι ο αιγυπτιακός στρατός είναι «ένας από τους ισχυρότερους στην περιοχή», ενώ θέλησε να δείξει ότι πρωτίστως τον απασχολεί η ειρήνη: «Έχουμε ένα λογικό στρατό, ένα στρατό που προστατεύει και δεν απειλεί... αυτή είναι η στρατηγική μας, οι πεποιθήσεις μας και οι αρχές μας που δεν θα αλλάξουμε ποτέ». Όμως έδειξε και αποφασισμένος να περάσει τα σύνορα: «Οποιαδήποτε άμεση παρέμβαση από το αιγυπτιακό κράτος έχει πλέον αποκτήσει διεθνή νομιμότητα».
Ανέβασε τους τόνους λέγοντας ότι η Αίγυπτος έχει το δικαίωμα να αμυνθεί, αφού έχει λάβει «άμεσες απειλές» από «τρομοκρατικές πολιτοφυλακές και μισθοφόρους».
Αν συμβεί η παρέμβαση, σύμφωνα με τον Σίσι, οι κύριοι στόχοι θα περιλαμβάνουν την προστασία των δυτικών συνόρων των 1.200 χιλιομέτρων της Αιγύπτου, τη συμβολή στην κατάπαυση του πυρός και την αποκατάσταση της σταθερότητας και της ειρήνης στη Λιβύη.
«Ορισμένοι πιστεύουν ότι μπορούν να διασχίσουν τη γραμμή Σύρτη-Τζούφρα, αλλά αυτή είναι μια κόκκινη γραμμή»4. Ο Σίσι κάλεσε τα δύο αντιμαχόμενα μέρη να σεβαστούν αυτή την κόκκινη γραμμή και να επιστρέψουν στις συνομιλίες.
Είναι χαρακτηριστικό του θερμού κλίματος ότι η αιγυπτιακή κρατική τηλεόραση έβαλε αργότερα λεζάντα στην οθόνη που έλεγε: «Αίγυπτος και Λιβύη, ένας λαός, μια μοίρα».
Τα σχόλια του Σίσι ήρθαν εν μέσω της ανόδου της τουρκικής επιθετικότητας.
Σύμφωνα με τον αιγύπτιο πρόεδρο, η χώρα του ήταν πάντα απρόθυμη να παρέμβει στη Λιβύη και επιθυμούσε μια πολιτική λύση, αλλά πρόσθεσε ότι «η κατάσταση τώρα είναι διαφορετική». Ανέφερε επίσης ότι η Αίγυπτος θα μπορούσε να παρέχει στις φυλές της Λιβύης εκπαίδευση και όπλα για την καταπολέμηση των «τρομοκρατικών πολιτοφυλακών».
Οι αντιδράσειςΤα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία εξέφρασαν άμεσα την υποστήριξή τους στην επιθυμία της Αιγύπτου να προστατεύσει την ασφάλεια και τα σύνορά της.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και τα ΗΑΕ έχουν χαιρετήσει ήδη το αιγυπτιακό ειρηνευτικό σχέδιο. Ειδικά οι ΗΠΑ, θα ήθελαν να παγώσει ο χρόνος στη Λιβύη, να βγουν από την εσωστρέφεια και μετά από τις εκλογές να αποφασίσουν τι θα κάνουν. Ενδεχομένως με έναν νέο πρόεδρο (Μπάιντεν), υπό την ηγεσία του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιστρέψουν με κάποιο τρόπο στον παραδοσιακό τους ρόλο στη Μεσόγειο.
Η Γερμανία δήλωσε ότι οι συνομιλίες που υποστηρίζονται από τον ΟΗΕ, ήταν καθοριστικής σημασίας για την ειρηνευτική διαδικασία.
Ωστόσο, η Τουρκία απέρριψε την πρόταση ως απόπειρα διάσωσης του Χαφτάρ μετά τις απώλειες που υπέστη στο πεδίο της μάχης. Ο Σίσι και ο Τραμπ συμφώνησαν σε τηλεφωνική επικοινωνία στις 20/7 για την ανάγκη διατήρησης της κατάπαυσης του πυρός και την αποφυγή κλιμάκωσης μεταξύ των δυνάμεων που πολεμούν5.
Ο επικεφαλής της επιτροπής άμυνας στο κοινοβούλιο της Λιβύης Μεϊχούμπ, δήλωσε ότι η αιγυπτιακή κίνηση ήταν το πρώτο βήμα προς την ενεργοποίηση ενός αμυντικού Συμφώνου.
Ο Τραμπ μίλησε με τον Μακρόν τηλεφωνικώς, διαπιστώνοντας ότι η σύγκρουση «επιδεινώθηκε από την παρουσία ξένων δυνάμεων και όπλων».
Άμεσα, ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ Στέφαν Ντουτζάριτς δήλωσε σε δημοσιογράφους: «Δεν υπάρχει στρατιωτική λύση στην τρέχουσα κρίση στη Λιβύη και πρέπει να υπάρξει άμεση κατάπαυση του πυρός».
Ο Ανασέλ Γκομάτι, διευθυντής του Ινστιτούτου Sadeq με έδρα την Τρίπολη, πιστεύει ότι η Αίγυπτος ανησυχεί για την απώλεια της κυριαρχίας της στη Λιβύη6.
Τα αποτελέσματα μιας αιγυπτιακής επέμβασηςΜια περαιτέρω κλιμάκωση στη Λιβύη μπορεί να οδηγήσει στην άμεση σύγκρουση μεταξύ των ξένων δυνάμεων που διεξάγουν έναν ψυχοφθόρο πόλεμο δια αντιπροσώπων (proxy war) εδώ και έξι χρόνια, ο οποίος έχει ενταθεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο με την παρέμβαση όλων των χωρών που ήδη έχουν αναφερθεί παραπάνω.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για την αυξανόμενη επιρροή της Μόσχας στη Λιβύη, όπου δρουν εκατοντάδες ρώσοι μισθοφόροι της ιδιωτικής εταιρείας Wagner στο πλευρό του Χαφτάρ. Με αυτή την έννοια, δεν βλέπουν με κακό μάτι την ανάμειξη της συμμάχου τους Αιγύπτου.
Σε πρώτο πλάνο, ο βασικός στόχος της παρέμβασης είναι να παραμείνει η Σύρτη υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ. Διαφορετικά, η κατάληψη της στρατηγικής πόλης θα άνοιγε την πόρτα για τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις, να προχωρήσουν ακόμη πιο ανατολικά και ενδεχομένως να αναλάβουν ζωτικές εγκαταστάσεις πετρελαίου, τερματικούς σταθμούς και πεδία που βρίσκονται τώρα υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ.
Οι συνέπειες μιας θερμής σύγκρουσης Αιγύπτου - Τουρκίας στη Λιβύη θα είναι ανυπολόγιστες, αλλά και ένας παρατεταμένος ψυχρός πόλεμος μεταξύ τους δεν προμηνύει την επίτευξη κάποιας πολιτικής λύσης, τουλάχιστον σύντομα.
*Υ. Δ. Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου, συντονιστής τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής ΣΥΡΙΖΑΣημειώσεις:
1. Η Αίγυπτος έχει υποστηρίξει τον Χαφτάρ από το 2014, όταν συγκέντρωσε για πρώτη φορά πρώην στρατιώτες του λιβυκού στρατού και άντρες από τη φυλή του πρώην ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι για να πολεμήσει τους ισλαμιστές μαχητές στα ανατολικά.
2. Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων με έδρα το Τομπρούκ. Το Κοινοβούλιο είναι ουσιαστικά ο δεύτερος πόλος εξουσίας στη Λιβύη. Εκεί, η Εθνική Συμμαχία Δυνάμεων (NFA), ένας πολιτικός συνασπισμός με στενούς δεσμούς με τα ΗΑΕ, κέρδισε την πλειοψηφία και κατάφερε να πάρει 64 έδρες. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Κατασκευής (JCP), το πολιτικό κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Λιβύης, κέρδισε 34 έδρες.
3. Από τις χώρες της ΕΕ, η Ιταλία είναι η πιο υποστηρικτική προς την κυβέρνηση της Τρίπολης.
4. Η Σύρτη είναι η πύλη προς τα λιμάνια εξαγωγής πετρελαίου, που κατέχονται από τον LNA του Χαφτάρ.
5. Σύμφωνα με δήλωση της προεδρίας της Αιγύπτου.
6. Δήλωση στο αλ-Τζαζίρα.