Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε άλλη μια φορά τι σημαίνει «μια εκπαίδευση» –όρος της κληρονομιάς της documenta14 στη χώρα μας– που εξελίσσεται παράλληλα με την πανδημία και τις περαιτέρω τάσεις νεοφιλελευθερισμού και καπιταλιστικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας. Και οι τρεις όροι (πανδημία, καπιταλισμός, νεοφιλελευθερισμός) προκύπτουν από το διαρκή εξ-ορθολογισμό με τις επιπτώσεις του στη φύση, τα πρόσθετα νέα εμπορεύματα, την αλλοτρίωση και το «λόγο των δικαιωμάτων». Αυτοί οι όροι λειτουργούν και σε σχέση με τη δική μας προοπτική του σχολείου της κοινότητας, του σχολείου που αναδύεται μέσα από τις συνέργειες της παιδαγωγικής με τα κοινωνικά κινήματα. Αυτή η κοινωνική παιδαγωγική που προκύπτει λειτουργεί διορθωτικά προκειμένου να λάβει χώρα η κοινότητα, αναγνωρίζοντας όμως τα νέα όρια που της προστέθηκαν όπως αυτά από την ιατρική, τα σύνορα και τον εγκλεισμό.
Μια νέα πολεμική μετακινεί τις γραμμές στο χάρτη. Και μας καθιστά ανέπαφους κι ανέγγιχτους. Το εξ αποστάσεως σχολείο δεν είναι σχολείο: αυτό θα μπορούσε να είναι το πρώτο μάθημα που έχουμε πάρει τώρα που γυμνώθηκε ο εξισωτικός ρόλος της τεχνολογίας που άγγιζε στο παρελθόν ακόμα και την ηλεκτρονική δημοκρατία – την αποτυχημένη πια υποκατάσταση της συνέλευσης των παιδιών από μακριά. Γιατί αν η δημοκρατία είναι η συγκέντρωση, ακόμα και η ηλεκτρονική απουσία κάνει αδύνατη πια τη συμπαρουσία. Το πρώτο μάθημα λοιπόν είναι η κριτική στην παγκοσμιοποίηση, η απομάγευση της τεχνολογίας, η άνοδος των ανισοτήτων στην εκπαίδευση όταν δεν λειτουργούν τα σχολεία και η κριτική στην κατ’ οίκον διδασκαλία – που φτάνει μέχρι το νεοφιλελεύθερο homeschooling.
Τα σχολεία για τα κοινωνικά κινήματα είναι μόνο ανοιχτά, συνεργατικά και δημόσια. Εκτάκτως, όπως στην πανδημία, μπορούν να δουλεύουν με προσωπικό ασφαλείας, όπως στο χώρο της υγείας. Εξάλλου από το χώρο αυτό αντλούν την ιδέα της κοινότητας. Αυτό σημαίνει πως είναι χώροι που αναμένουν τα παιδιά ανά ηλικίες, ομάδες, ομίλους αλλά και ατομικά, για να κάνουν χρήση των υποδομών τους. Τέτοιες υποδομές είναι η βιβλιοθήκη, η διατροφή, το μουσείο, η τεχνολογία, ο κινηματογράφος, τα εργαστήρια, ο κήπος και η δημοσιογραφία (ραδιόφωνο, εφημερίδα, περιοδικό, κάμερα). Είναι επίσης ο συνεταιρισμός και η κοινωνική οικονομία. Αυτό που κρίνεται κυρίως όμως είναι η πρόσβαση των παιδιών στα αρχεία, καθιστώντας τα μικρούς ερευνητές/μικρές ερευνήτριες.
Το σχολείο της κοινότηταςΗ αποσχολειοποίηση είναι μια αρχιτεκτονική διεύρυνση των ορίων του σχολείου. Είναι μια έννοια που έλκει την καταγωγή της από την κριτική στον ιδρυματισμό αλλά γίνεται επίκαιρη λόγω της πανδημίας. Συνεργαζόμαστε με τα παιδιά από μακριά και από κοντά και προάγουμε το σχήμα της παιδαγωγικής Freinet, τάξη - αυλή - κοινότητα. Στόχος είναι να χτίσουμε το σχολείο της κοινότητας –αυτό το αρχιτεκτονικά παράδοξο κτίριο– με τις υποστηρικτικές δομές του (υγείας, πολιτειότητας και πολιτισμού). Το σχολείο αυτό δεν είναι μόνο ένα κτίριο αλλά μια νήσος από δομημένους και ελεύθερους χώρους που στεγάζονται οι συνέργειες: το τυπογραφείο, το ταχυδρομείο, το μουσείο, ο κήπος, το κέντρο πρόληψης, τα ιστορικά κτίρια, η βιβλιοθήκη και τόσες άλλες.
Στη σύγκρουση διοίκησης και παιδαγωγικής, οι κυρίαρχες δυνάμεις του φιλελευθερισμού επενδύουν στη διοίκηση. Ενώ οι υποτελείς που αξιώνουν ότι είναι καταπιεσμένοι στην παιδαγωγική. Αυτή τη δεκαετία είχαμε την άνθιση της παιδαγωγικής, με μεγάλο αριθμό ομάδων – περί τις δεκαπέντε. Η παιδαγωγική Freinet με το «Σκασιαρχείο» πρωτοστάτησε όλα αυτά τα χρόνια στη σύγκρουση με τη διοίκηση, ιδιαίτερα την περίοδο 2012-2014, με τα χαρακτηριστικά του αντιφασιστικού μετώπου παιδείας. Αλλά και μετά, με το άνοιγμα της άμεσης δημοκρατίας στο σχολείο.
Τα νέα χαρακτηριστικά της σύγκρουσηςΤώρα, η σύγκρουση έχει νέα χαρακτηριστικά και αφορά στην ιδεολογική ηγεμονία των αναλυτικών προγραμμάτων (αγγλική γλώσσα, πληροφορική, γυμναστική, θρησκευτικά), την κρατική αξιολόγηση για τη δημιουργία αγοραίων κριτηρίων στην εκπαίδευση, τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα προς όφελος μιας κρυφής και φανερής ιδιωτικοποίησης, το επιλέγειν του σχολείου από τους γονείς και το επιλέγεσθαι των γονιών από το σχολείο. Το «καθεστώς αλήθειας» και τα διδακτορικά της περιόδου συνεισφέρουν στην εικόνα ενός διευθυντή ή μιας διευθύντριας με εργοδοτικά χαρακτηριστικά. Αυτό που κλείνει τον κύκλο των παραπέρα νεοφιλελεύθερων πολιτικών είναι εν τέλει η επιλογή των γονιών από το σχολείο για το προφίλ του σχολείου, κάνοντάς το σχολείο περισσότερο ομοιογενές έως γκέτο παρά σχολείο της συνύπαρξης. Η αξιολόγηση, κάτι που συμβαίνει πρωτίστως διεθνώς, αυξάνει την ευαλωτότητα του εκπαιδευτικού, κάνει ολιγόχρονο το επάγγελμά του, καταργεί τη συνταγματικότητα του σχολείου της γειτονιάς και της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, αυξάνει τη σχολική αποτυχία, κλείνει τα σχολεία και κάνει «ουτοπία» το σχολείο της κοινότητας.
Εμείς είμαστε με την ουτοπία. Αρχιτεκτονικά είναι μια πρόκληση. Όμως το κρίσιμο είναι το περιεχόμενο στη σχέση του με τη μορφή και η δημιουργία των όρων για τη «θραύση των δοχείων», όταν το περιεχόμενο είναι ανώτερο της μορφής. Τέτοιο περιεχόμενο είναι τα εργαλεία της θεσμικής παιδαγωγικής Freinet: η συνέλευση, το τυπογραφείο, η αλληλογραφία, τα πλάνα εργασίας, το ραδιόφωνο και τόσα άλλα. Ο στόχος είναι να κάνουν τα παιδιά τη δική τους κυβέρνηση και τους δικούς τους θεσμούς και να συνεργαστούμε εμείς οι μεγάλοι μαζί τους. Περισσότερα από δέκα χρόνια τα παιδιά είναι στους δρόμους κι αυτά μας κυβέρνησαν. Και με αυτά θα συνεχίσουμε. Γεια σας παιδιά! Μεγάλα και μικρά! Ήταν «Τα θρανία της άνοιξης» - το ραδιόφωνο των παιδιών.
Μπάμπης Μπαλτάς