Παρότι μια από τις επικρίσεις προς τον πρόεδρο της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο είναι ότι η κυβέρνησή του αντιμετώπισε με κακό τρόπο την πανδημία, το ζήτημα απουσιάζει παντελώς από τις δημόσιες συζητήσεις. Είναι κοινή η στάση υποτίμησης του κορονοϊού που έχουν υιοθετήσει τόσο ο αυταρχικός ηγέτης, όσο και οι διαδηλωτές που επιζητούν τον τερματισμό της θητείας του.
Κατά τις πρόσφατες διαδηλώσεις που ακολούθησαν των προεδρικών εκλογών, τα πλήθη στο Μινσκ ποσώς ενδιαφέρονταν για την τήρηση των κοινωνικών αποστάσεων, ελάχιστοι φορούσαν μάσκες και ακόμα και ο Λουκασένκο επεδείκνυε συχνά πλήρη αδιαφορία για τους κινδύνους που επιφυλάσσει ο κορονοϊός –με έσχατο παράδειγμα την επιθυμία του για διεξαγωγή μεγάλης παρέλασης στις 8 Μαΐου. Να σημειώσουμε, πάντως, πως η Λευκορωσία αντιμετωπίζει σαφώς καλύτερα το ξέσπασμα του ιού, από τις γειτονικές χώρες.
Για μια στιγμή, τουλάχιστον, είδαμε την πανδημία να σπρώχνεται στο παρασκήνιο, προκειμένου να δούμε για πολλοστή φορά τη σκηνή που οι φιλοαπελευθερωτικές μάζες ανατρέπουν τον «τελευταίο δικτάτορα της Ευρώπης» -το Μινσκ σαν ένα νέο Κίεβο.
Δημοκρατία με παγίδες
Ωστόσο, αυτός ο περιχαρής ενθουσιασμός για τη δημοκρατία κρύβει και παγίδες. Φυσικά και θα πρέπει να στηρίξουμε τις διαδηλώσεις: ο Λουκασένκο είναι ένας εκκεντρικός αυταρχικός ηγέτης, μια σχετικά γελοία φιγούρα που ελέγχει το κράτος με σιδερένια γροθιά, που συλλαμβάνει τους αντιπάλους του, περιορίζει τις ελευθερίες του Τύπου, κ.λπ. Ωστόσο, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί συλλήβδην ως μια αποτυχία. Όταν πέτυχε οικονομική σταθερότητα, ασφάλεια και τάξη, με κατά κεφαλήν εισόδημα κατά πολύ υψηλότερο από την «ελεύθερη» Ουκρανία και σαφώς πιο ισότιμα κατανεμημένο. Ένα από τα πιο κερδοφόρα επιτεύγματά του δε ήταν η εξασφάλιση φθηνού πετρελαίου από την Ρωσία και η μεταπώλησή του στη Δύση –μια επιχείρηση που πια δεν υπάρχει, μετά την κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου. Επομένως, ο χρόνος του τελείωσε.
Οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις στην Λευκορωσία είναι «διαμαρτυρίες αναπλήρωσης», με στόχο την ευθυγράμμιση της χώρας με τις δυτικές φιλελεύθερες-καπιταλιστικές αξίες. Ωστόσο, τα προβλήματα θα ξεκινήσουν αφού οι διαδηλωτές διεκδικήσουν τη δημοκρατία και εφόσον περάσει το πρώτο κύμα ενθουσιασμού. Το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι η εγκαθίδρυση μιας νέας, σαφώς πιο εθνικο-συντηρητικής φιγούρας, μιας λευκορώσικης εκδοχής του ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπάν ή του πολωνού Γιαροσλάβ Κατσίνσκι. Και πρέπει να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι η –μέχρι πρόσφατα- σχετική δημοτικότητα του Λουκασένκο, ότι δηλαδή ήταν ανεκτός, αποδεκτός από ορισμένους κύκλους, σχετίζεται με το ότι πρόσφερε ένα ασφαλές καταφύγιο από τις καταστροφές του άγριου φιλελεύθερου καπιταλισμού (διαφθορά, οικονομική και κοινωνική αβεβαιότητα).
Το παράδοξο του Αχιλλέα με τη χελώνα
Οι διαμαρτυρίες που συγκλονίζουν τον κόσμο τα τελευταία δύο χρόνια διακρίνονται σαφώς σε δύο τύπους. Από τη μία, είναι οι «διαμαρτυρίες αναπλήρωσης» στο Χονγκ Κονγκ, το Μινσκ και αλλού, που χαίρουν της στήριξης των δυτικών φιλελεύθερων μίντια. Από την άλλη, έχουμε σαφώς πιο ταραχώδεις διαμαρτυρίες, που αποτελούν αντίδραση στο φιλελεύθερο-δημοκρατικό σχέδιο, όποτε φτάνει στα όριά του, όπως είναι το κίνημα των κίτρινων γιλέκων στην Γαλλία, το κίνημα Black Lives Matter (Οι ζωές των μαύρων μετράνε) και το Extinction Rebellion (Εξέγερση κατά του Αφανισμού). Η σχέση ανάμεσα στους δύο τύπους θυμίζει το παράδοξο του Αχιλλέα και της χελώνας, σύμφωνα με το οποίο όταν τρέχουν σε έναν αγώνα, ποτέ ο γοργοπόδαρος Αχιλλέας δεν θα μπορέσει να περάσει τη χελώνα. Όσο γρήγορα και αν καλύψει την αρχική απόσταση, η αργή αλλά σταθερή χελώνα θα προπορεύεται πάντα του έλληνα ήρωα.
Αν στη θέση του Αχιλλέα βάλουμε τις «δυνάμεις της δημοκρατικής εξέγερσης» και στη θέση της χελώνας τον «φιλελεύθερο-δημοκρατικό καπιταλισμό», συνειδητοποιούμε πως η πλειονότητα των χωρών δεν μπορεί να φτάσει αυτό το ιδανικό και πως η αποτυχία τους εκφράζει την αδυναμία του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Το μόνο που μπορούν να κάνουν όλες αυτές οι χώρες είναι να ρισκάρουν πέρα από αυτό το σύστημα, κίνηση που σαφώς ενέχει κινδύνους.
Προς μία δυστοπική εποχή
Επιπλέον, υποχρεούμαστε να συνειδητοποιήσουμε πως ενώ οι διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας τρέχουν να προφτάσουν τη φιλελεύθερη-καπιταλιστική Δύση, είναι πια πασιφανές ότι η αναπτυγμένη Δύση εισέρχεται σε μια μετα-καπιταλιστική και μετα-φιλελεύθερη εποχή, μια εποχή δυστοπική για τη φύση.
Ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Γιάνης Βαρουφάκης, πρόσφατα επεσήμανε ένα σημείο - κλειδί για το τι πρόκειται να επακολουθήσει: όταν έγιναν γνωστά τα νέα της ιστορικής ύφεσης σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο, το χρηματιστήριο έφτασε σε υψηλές τιμές ρεκόρ. Παρότι εν μέρει αυτό μπορεί να ερμηνευτεί με απλά δεδομένα (οι περισσότερες υψηλές τιμές ανήκουν σε μετοχές λίγων εταιρειών που ευδοκιμούν, όπως είναι η Google και η Tesla), η γενική τάση είναι η αποσύνδεση της χρηματοοικονομικής κυκλοφορίας και κερδοσκοπίας από την παραγωγή και το κέρδος.
Το Netflix είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα: παρότι χάνει χρήματα, συνεχίζει να επεκτείνεται. Το πραγματικό ερώτημα είναι το εξής: σε τι είδους μετα-καπιταλισμό θα οδηγηθούμε;
Όσον αφορά τη δημοκρατία, ας ρίξουμε μια ματιά στους πρωτοσέλιδους τίτλους των ΜΜΕ. Στην Πολωνία, φιλελεύθερα δημόσια πρόσωπα διαμαρτύρονται ότι γίνονται θεατές στη διάλυση της δημοκρατίας. Στις ΗΠΑ, ο Μπάρακ Ομπάμα προειδοποίησε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί σοβαρή απειλή για τη δημοκρατία, ενώ ο Τραμπ δείχνει πως δεν προτίθεται να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών αν αυτό δεν είναι υπέρ του –αλήθεια πόσο σαν τον Λουκασένκο ακούγεται;
Ας ευχηθούμε, λοιπόν, τα καλύτερα στους διαδηλωτές της Λευκορωσίας: εάν νικήσουν, θα βρουν μπροστά τους τους κινδύνους από τον Covid-19, όπως και όλα τα πιεστικά ζητήματα σαν την οικολογία ή τη νέα φτώχεια. Θα χρειαστούν τύχη και κουράγιο.
Μετάφραση: Ιωάννα Διαλεισμά