Συνέντευξη με τον κοινωνιολόγο, συγγραφέα και ακτιβιστή στις Φιλιππίνες, Ουόλντεν Μπέλο*
Τη συνέντευξη πήρε ο
Δημήτρης ΓκιβίσηςΔώσε μου μια εικόνα της σημερινής κατάσταση στις Φιλιππίνες.Η πολιτική κατάσταση έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την κρίση του Covid 19. Πάνω από 245.000 άνθρωποι έχουν μολυνθεί και σχεδόν 4.000 έχουν πεθάνει. Η διοίκηση του προέδρου Ντουτέρτε έχει χάσει σημαντικά της αξιοπιστία της λόγω της αποτυχημένης στρατηγικής της για τον περιορισμό της πανδημίας, μια στρατηγική που βασίστηκε στην απειλή χρήσης βίας σε όσους δεν ακολουθούν κανόνες, όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση, η χρήση μάσκας και η αυτοαπομόνωση. Οι άνθρωποι αισθάνονται ότι τις τελευταίες εβδομάδες η κυβέρνηση έχει παραιτηθεί από την αντιμετώπιση του ιού με μια ολοκληρωμένη στρατηγική, και ότι απλώς στηρίζει τις ελπίδες της στην εύρεση ενός εμβολίου. Έτσι, οι άνθρωποι αισθάνονται ότι είναι μόνοι τους. Αυτό έχει οδηγήσει σε μεγάλη απογοήτευση πολλούς από εκείνους που υποστήριζαν τον Ντουτέρτε. Η αντίθεση μεταξύ της ανικανότητάς του να αντιμετωπίσει τον Covid 19 και της επιτυχίας του να περνά μέτρα με τους συμμάχους του στο Κογκρέσο που εδραιώνει την εξουσία του, έχει αποκαλύψει σε πολλούς ότι η προτεραιότητά του είναι η επέκταση του αυταρχικού καθεστώτος του. Πολλοί από αυτούς τους απογοητευμένους υποστηρικτές του, αναρωτιούνται τώρα πώς παρασύρθηκαν από έναν πολιτικό του οποίου η μόνη εμπειρία είναι οι μαζικές δολοφονίες. Σε σχέση με αυτό, εκτιμάται ότι περίπου 27.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στον λεγόμενο «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» του Ντουτέρτε, οι περισσότεροι από αυτούς με εξωδικαστικές εκτελέσεις από την αστυνομία.
Ποιοι υποστηρίζουν σήμερα τον Ντουτέρτε;Πριν από την πανδημία ήταν πολύ δημοφιλής, και η αποδοχή του ήταν κοντά στο 80%. Είχε μια διαταξική υποστήριξη, αν και θα έλεγα, σύμφωνα με τον Γκράμσι, ότι η υποστήριξη από την ελίτ και τη μεσαία τάξη ήταν μια «ενεργητική συναίνεση», ενώ από τις κατώτερες τάξεις ήταν περισσότερο μια «παθητική συναίνεση». Γιατί ήταν δημοφιλής; Λοιπόν, οι άνθρωποι φαίνονταν πρόθυμοι να παραβλέψουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επειδή πίστευαν ότι οι ισχυρές μέθοδοί του θα επιφέρουν αλλαγές που ήταν αδύνατες να γίνουν στο πλαίσιο του διεφθαρμένου συστήματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας που κυριάρχησε από τις παραδοσιακές ελίτ της χώρας, και επικράτησε για 30 χρόνια από την ανατροπή του δικτάτορα Μάρκος. Πριν από την πανδημία, η εξουσία του στηριζόταν στη νομιμότητα που απέφερε η εκλογή του μετά την εξέγερση το 2016, ακολουθούμενη από την ευρεία νίκη του συνασπισμού του στις μεσοπρόθεσμες εκλογές του 2019. Ο έλεγχός του στην αστυνομία, η συμμαχία του με τις ένοπλες δυνάμεις και η υποστήριξή του από τις περιφερειακές και τοπικές ελίτ είναι σημαντικές πηγές εξουσίας, αλλά η κύρια ήταν αυτή η διαταξική δημοφιλία. Και αυτή είναι που φθίνει σήμερα, λόγω της αποτυχίας του να περιορίσει τον Covid 19. Η επόμενη καλύτερη πηγή υποστήριξης θα ήταν ένα φασιστικό μαζικό κόμμα όπως το RSS που στηρίζει τον Ναρέντρα Μόντι στην Ινδία, αλλά αυτό είναι κάτι που ο Ντουτέρτε δεν δημιούργησε για διάφορους λόγους, αν και υπήρχαν ορισμένοι στον κύκλο του που τον παρότρυναν να το κάνει στην αρχή της προεδρίας του. Αυτή η χαμένη ευκαιρία θα τον στοιχειώνει όλο και περισσότερο το επόμενο διάστημα.
Πώς ερμηνεύεις την πολιτική του; Τι επιδιώκει;Ο Ντουτέρτε έχει χαρακτηριστεί ως αυταρχικός λαϊκιστής. Νομίζω ότι φασίστας θα ήταν ένας καλύτερος όρος, δεδομένου ότι έχει την λογική της εξάλειψης, για παράδειγμα, λέει ότι οι χρήστες ναρκωτικών και οι έμποροι είναι η πηγή όλων των κακών, οπότε πρέπει να εξαλειφθούν μαζικά με δραστικά μέσα, όπως οι εξωδικαστικές εκτελέσεις. Οι χρήστες ναρκωτικών είναι για τον Ντουτέρτε ότι ήταν οι Εβραίοι για τον Χίτλερ. Έχω χρησιμοποιήσει επίσης τον όρο αντεπαναστάτης για να τον χαρακτηρίσω, δεδομένου ότι στόχος του είναι να ανατρέψει, και τελικά να διαλύσει, το φιλελεύθερο δημοκρατικό σύστημα που κυβέρνησε τις Φιλιππίνες μετά την εκδίωξη του δικτάτορα Μάρκος το 1986.
Κατά πόσο πιστεύεις ότι το «φαινόμενο Ντουτέρτε» σχετίζεται με μια γενικότερη τάση ανόδου αυταρχικών κυβερνήσεων που βλέπουμε σε αρκετές χώρες όπως, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Ουγγαρία, κλπ;Ναι, νομίζω ότι είναι μέρος μιας παγκόσμιας τάσης που χαρακτηρίζεται από την απογοήτευση των ανθρώπων με τα φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα, καθώς αυτά δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους για περισσότερη ισότητα και μαζική πολιτική ενδυνάμωση. Τα φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα δεν κατάφεραν να επιτύχουν επειδή υιοθέτησαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που δημιούργησαν βαθιές ανισότητες και εκτεταμένη φτώχεια. Δυστυχώς, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα θεωρήθηκαν ως πυροδότες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, και έτσι έχασαν σε μεγάλο βαθμό την εργατική τάξη που ήταν η βάση τους, η οποία κατέφυγε σε δημαγωγικές, ακροδεξιές, και λαϊκιστικές φιγούρες, που επέλεξαν ευκαιριακά ένα μέρος από την προοδευτική ατζέντα της αριστεράς, αλλά το προσάρμοσαν σε ένα δεξιό σχέδιο.
Μπορεί να δημιουργηθεί σήμερα στις Φιλιππίνες ένα ευρύ δημοκρατικό μέτωπο πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων απέναντι στον αυταρχισμό του Ντουτέρτε;Βρισκόμαστε στη διαδικασία οικοδόμησης αυτού του ευρέος μετώπου με διάφορες φιλοδημοκρατικές δυνάμεις. Είμαστε αισιόδοξοι, αλλά, φυσικά, είναι μια σκληρή δουλειά.
Πως θα μπορούσε να τελειώσει ο Ντουτέρτε;Έχω σκιαγραφήσει τέσσερα σενάρια για την πιθανή έξοδό του. Το πρώτο είναι η ανατροπή του με στρατιωτικό πραξικόπημα. Πολλοί θα μπορούσαν να πουν ότι αυτό είναι απίθανο, δεδομένου ότι έχει γεμίσει το υπουργικό του συμβούλιο με στρατηγούς. Αυτό που ξεχνούν όμως είναι ότι τα πραξικοπήματα ξεκινούν συνήθως από συνταγματάρχες και κατώτερους αξιωματικούς, που δεν είναι μόνο φιλόδοξοι, αλλά έχουν οικογένειες και φίλους που πάσχουν από την πανδημία και τις οικονομικές της συνέπειες, καθώς και από την έλλειψη οποιασδήποτε στρατηγικής για την αντιμετώπιση της καταστροφής. Πράγματι, για να προλάβουν ένα τέτοιο «πραξικόπημα συνταγματαρχών» και για να διατηρήσουν την αλυσίδα της διοίκησης, μερικοί από τους στρατηγούς που τώρα ορκίζονται στο πρόσωπο του Ντουτέρτε, θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να κάνουν την πρώτη κίνηση. Ένα δεύτερο σενάριο είναι μια λαϊκή εξέγερση, όπου μια κρίσιμη μάζα πολιτών βγαίνει στους δρόμους για να απαιτήσει την απομάκρυνση του Ντουτέρτε, και, αντιμέτωπες με την αδυναμία τους, να καταστείλουν μια μαζική εξέγερση όπως αυτή που έριξε τον δικτάτορα Μάρκος το 1986, οι ένοπλες δυνάμεις είτε δηλώσουν ουδέτερες ή ενωθούν με τον λαό. Ένα τρίτο σενάριο είναι ότι ο Ντουτέρτε παραμένει μέχρι τις εθνικές εκλογές του 2022, αλλά είναι μια «κουτσή πάπια σε διαρκή απομόνωση» στο προεδρικό μέγαρο, για να χρησιμοποιήσω την περιγραφή του εκπροσώπου του για την τρέχουσα κατάστασή του, ανίκανος να ελέγξει τα γεγονότα, με τους συμμάχους του να παλεύουν μεταξύ τους για την διαδοχή, αλλά και προσπαθώντας επίσης να αποστασιοποιηθούν από μια παρακμάζουσα προεδρία καθώς θα αντιμετωπίζουν μαζική λαϊκή αποδοκιμασία στις δημοσκοπήσεις. Πιθανώς η καλύτερη επιλογή για τον Ντουτέρτε είναι το τέταρτο σενάριο, δηλαδή να παραιτηθεί τώρα. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε ακόμα να του επιτραπεί να ζήσει τις τελευταίες μέρες του στην πατρίδα του, το Νταβάο στις νότιες Φιλιππίνες, και να σώσει τον φίλο του Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ από το να ξοδεύει για το συμβούλιό του και τη διαμονή του στο Πεκίνο, όπως έκαναν οι ΗΠΑ φιλοξενώντας την συμμορία του εξόριστου Μάρκος στη Χονολουλού. Η παραίτηση θα μπορούσε επίσης να τον διαβεβαιώσει για την μη δίωξή του, μια επιλογή που ο ίδιος δεν προσέφερε στους 27.000 ανθρώπους που εκτελέστηκαν κάτω από το αιματηρό βλέμμα του. Φυσικά, η παραίτηση δεν θα τον σώσει από την παράδοση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Αλλά μπορεί να αντλήσει κάποια παρηγοριά από το γεγονός ότι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης δεν εκδίδει θανατικές ποινές.
* Ο Ουόλντεν Μπέλο γεννήθηκε στις Φιλιππίνες, είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Binghamton της Νέας Υόρκης, και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες φωνές της αριστερής διανόησης στην Ασία, συνδυάζοντας τη θεωρία με την κινηματική δράση.