Βαγγέλης Παναγιωτουνάκος: «Σοκ και δέος εν μέσω πανδημίας με τον πτωχευτικό κώδικα»

Δυστυχώς το σχέδιο νόμου του Νέου Πτωχευτικού Κώδικα εισάγει ρυθμίσεις πρωτόγνωρες για τη νομική μας παράδοση και θα έλεγα «για το νομικό μας πολιτισμό». Για πρώτη φορά θα αποκτούν πτωχευτική ικανότητα όλα τα φυσικά πρόσωπα, ανεξαρτήτως του εάν έχουν την εμπορική-οικονομική δραστηριότητά, ενώ μέχρι σήμερα προϋπόθεση της πτώχευσης ήταν ακριβώς η ύπαρξη επιχειρηματικής-εμπορικής δραστηριότητας! Κοινώς πτωχεύουν πλέον μισθωτοί, συνταξιούχοι, επιστήμονες, νοικοκυριά κατά τη διαδικασία που πτωχεύουν και οι έμποροι! Αυτό σημαίνει ότι θα πλειστηριάζεται και θα ρευστοποιείται γενικότερα κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία των προσώπων αυτών, χωρίς παράλληλα να υπάρχει κάποια ειδική νομοθετική πρόβλεψη για προστασία έστω της ά κατοικίας όπως γινόταν έως τη λήξη ισχύος του νόμου Κατσέλη-Σταθάκη, παρ’ εκτός μία δυνατότητα μίσθωσης και επαναγοράς αυτής και αυτό μόνο για τους ευάλωτους οικονομικά!
Παράλληλα εισάγονται για πρώτη φορά αντικειμενικά κριτήρια υπαγωγής στην πτώχευση, που θα διευρύνουν και θα διευκολύνουν τις υπαγόμενες περιπτώσεις, δηλαδή τεκμαίρεται ότι ο οφειλέτης πτωχεύει όταν δεν καταβάλλει ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του προς το Δημόσιο, τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης ή πιστωτικά ή χρηματοδοτικά ιδρύματα, σε ύψος τουλάχιστον 40% των συνολικών του ληξιπρόθεσμων υποχρεώσεών του προς τον αντίστοιχο φορέα για περίοδο τουλάχιστον έξι μηνών, εφόσον η μη εξυπηρετούμενη υποχρέωσή του υπερβαίνει το ποσό των τριάντα χιλιάδων Ευρώ. Η επιλεκτική εκπλήρωση ληξιπρόθεσμων χρηματικών υποχρεώσεων δεν αίρει την παύση πληρωμών, η οποία μπορεί να συνίσταται και στην αδυναμία εκπλήρωσης ακόμα και μίας σημαντικής ληξιπρόθεσμης χρηματικής οφειλής.
Θα έλεγα ότι το σύνολο των προτεινόμενων ρυθμίσεων του πτωχευτικού αποτελεί ένα πρωτόγνωρο στοιχείο σοκ και δέους στην οικονομική, κοινωνική, αλλά και πολιτική ζωή του τόπου, ένα σκληρό μέτρο λιτότητας, που εισάγεται εν μέσω πανδημίας και πρωτοφανούς ύφεσης στη μετα-μνημονιακή Ελλάδα, που έως και τη ρύθμιση αυτή και εντός των σκληρών μνημονιακών προγραμμάτων, παρείχε σαφώς ένα ευμενέστερο και ευρύτερο πλαίσιο προστασίας για τα πρόσωπα αυτά.

Τα μέτρα που προβλέπονται για την προστασία της ά κατοικίας είναι μηδαμινά! Και αυτό γιατί οι οφειλέτες δεν μπορούν, εάν πτωχεύσουν ή εάν τα τραπεζικά ιδρύματα, τα funds κ.ο.κ. επισπεύσουν σε βάρος της ά κατοικίας τους αναγκαστική εκτέλεση, να διατηρήσουν το δικαίωμα της κυριότητάς τους! Η μόνη δυνατότητα η οποία τους παρέχεται με τις διατάξεις του άρθρου 166 είναι να μεταβιβάσουν την κύρια κατοικία τους στον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης, έναν φορέα ιδιωτικού δικαίου, να την μισθώσουν από αυτόν για 12 έτη και στη συνέχεια, μετά την καταβολή του συνόλου των μισθωμάτων, θα δικαιούνται την μεταβίβαση της κυριότητας της κύριας κατοικίας τους σε αυτούς ή τους διαδόχους τους, έναντι επιπλέον τιμήματος Επαναγοράς και βάσει της εμπορικής αξίας του ακινήτου κατά το χρόνο της επαναγοράς!
Ουσιαστικά λοιπόν απαλλοτριώνεται χωρίς διακρίσεις η ά κατοικία, η οποία θα νοικιάζεται από τον πρώην ιδιοκτήτη της, εισάγοντας τη μέθοδο sale and lease back για την πρώτη κατοικία, την οποία οι οφειλέτες θα πρέπει, εφόσον πληρώσουν άπαντα τα ενοίκια για 12 έτη και χωρίς καθυστερήσεις άνω των 3 μηνών, να την επαναγοράσουν! Το μόνο που θα δικαιούνται θα είναι ένα στεγαστικό επίδομα ως συμπλήρωμα του ενοικίου που θα καταβάλλουν, που θα καθοριστεί με υπουργικές αποφάσεις. Και όχι μόνο αυτό αλλά η παραπάνω δυνατότητα υπάρχει μόνο εάν το φ. Πρόσωπο είναι ευάλωτο (!!) δηλαδή να πληροί πολύ συγκεκριμένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, τα οποία είναι τα εξής:

Α) Εισοδηματικά: Το συνολικό εισόδημα να μην υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενο κατά 3.500 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού. Στη μονογονεϊκή οικογένεια για το πρώτο ανήλικο μέλος του νοικοκυριού ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ. Στα νοικοκυριά με απροστάτευτα τέκνα, ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ για κάθε απροστάτευτο τέκνο. Το συνολικό εισόδημα δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 21.000 ευρώ ετησίως, ανεξαρτήτως της σύνθεσης του νοικοκυριού.

Β) Περιουσιακά: Η συνολική φορολογητέα αξία της ακίνητης περιουσίας του νοικοκυριού να μην υπερβαίνει τις 120.000 ευρώ για το μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενη κατά 15.000 ευρώ για κάθε πρόσθετο μέλος και έως των 180.000 ευρώ. Το συνολικό ύψος των καταθέσεων του νοικοκυριού ή/και η τρέχουσα αξία μετοχών, ομολόγων κ.λπ. να μην υπερβαίνει τις 7.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενα κατά 3.500 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού. Στη μονογονεϊκή οικογένεια για το πρώτο ανήλικο μέλος του νοικοκυριού ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ. Στα νοικοκυριά με απροστάτευτα τέκνα, ορίζεται προσαύξηση 7.000 ευρώ για κάθε απροστάτευτο τέκνο. Επισημαίνεται δε ότι ο οφειλέτης και τα υπόλοιπα μέλη του νοικοκυριού πρέπει να διαμένουν νόμιμα και μόνιμα στην ελληνική επικράτεια κατά τα τελευταία 5 έτη, όπως προκύπτει από την υποβολή δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος για τα έτη αυτά.

Αληθεύει ότι εν γένει βάζει στο στόχαστρό του αυτό που ονομάζουμε μεσαία τάξη και μικρομεσαίες επιχειρήσεις;

Νομίζω ότι από τις παραπάνω αυστηρές και περιορισμένες εισοδηματικές και περιουσιακές προϋποθέσεις μίσθωσης της ά κατοικίας, καθίσταται εμφανές ότι η μεσαία τάξη και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αυτές που θα πληγούν βάναυσα. Όλοι εκείνοι οι άνθρωποι, οι οποίοι δε θα μπορούν να υπαχθούν στην πιο πάνω κατηγορία των «ευάλωτων οφειλετών», θα αποστερηθούν μια για πάντα το δικαίωμα της κυριότητας της ά κατοικίας τους. Συνεπώς καταβαραθρώνεται το δικαίωμα στην κατοικία, που όμως αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα, το οποίο προστατεύεται από το Σύνταγμα, και το οποίο φαίνεται, μέσα από τις διατάξεις αυτές να καταστρατηγείται. Ο νόμος θέτει προθεσμία έξι (6) μηνών στον οφειλέτη για την απόδοση της κατοχής της κατοικίας του!
Εκτός όμως από τα παραπάνω, ο νέος πτωχευτικός εισάγει νέα σύντομη διαδικασία (άρθρο 99) πτωχεύσεων μικρού αντικειμένου, που αφορά όμως πάρα πολλές περιπτώσεις μικρομεσαίων νοικοκυριών και επιχειρήσεων.
Και αυτό γιατί «μικρού αντικειμένου πτωχεύσεις» ορίζονται αυτές που ικανοποιούν ένα από τα κριτήρια προσδιορισμού της πολύ μικρής οντότητας του άρθρου 2 του ν. 4308/2014. ΔΗΛΑΔΗ:

α) Σύνολο ενεργητικού (περιουσιακών στοιχείων): 350.000 ευρώ.

β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 700.000 ευρώ.

γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 10 άτομα.

Στην περίπτωση των φυσικών προσώπων, το κριτήριο που αφορά το ενεργητικό εφαρμόζεται στην περιουσία του προσώπου.

Ουσιαστικά στις λεγόμενες μικρο-πτωχεύσεις θα εκποιούνται αναγκαστικά με σύντομες διαδικασίες, σύντομες προθεσμίες και περιορισμένα μέτρα άμυνας οι ατομικές περιουσίες και οι ά κατοικίες των παραπάνω φυσικών προσώπων, νοικοκυριών και επιχειρήσεων, στερώντας στις κατηγορίες αυτές ακόμα και το δικαίωμα της προσωρινής δικαστικής προστασίας από τα τραπεζικά ιδρύματα, τους διαχειριστές δανείων και τα funds που θα έχουν υποθήκες και προσημειώσεις υποθηκών στα ακίνητα τους, ή ενέχυρο σε μετοχές, σε εταιρικά μερίδια κ.ο.κ.

Σημειωτέον ότι στο πρώτο σχέδιο νόμου που είδε το φως της δημοσιότητας υπήρχε μία πρόβλεψη για μια «ενδιάμεση» κατηγορία δικαιούχων, που μπορούσαν μεν να μισθώσουν και να επαναγοράσουν την ά κατοικία τους κατά τα παραπάνω, χωρίς όμως να λαμβάνουν στεγαστικό επίδομα. Ως δικαιούχοι είχαν καθοριστεί φυσικά πρόσωπα υψηλότερων εισοδηματικών και περιουσιακών κριτηρίων (μηνιαίο διαθέσιμο οικογενειακό τους εισόδημα να μην υπερβαίνει τις εύλογες δαπάνες διαβίωσης προσαυξημένες κατά 70%, η αντικειμενική αξία της πρώτης κατοικίας να μην υπερβαίνει τις διακόσιες χιλιάδες (200.000) ευρώ για τον άγαμο οφειλέτη, προσαυξημένη κατά σαράντα χιλιάδες (40.000) ευρώ για τον έγγαμο οφειλέτη και κατά είκοσι χιλιάδες (20.000) ευρώ ανά τέκνο μέχρι τρία (3) τέκνα, και να έχουν οφειλές σε καθυστέρηση τουλάχιστον 90 ημερών που υπερέβαιναν τουλάχιστον το [50]% της αντικειμενικής αξίας της πρώτης κατοικίας.) Πλην όμως ακόμα και αυτή η κατηγορία μικρομεσαίων απαλείφθηκε στο νέο νομοσχέδιο!

Μπορούμε να πούμε ότι ο νέος κώδικας βρίσκεται πολύ κοντά στη λογική των προτάσεων του κ. Πισσαρίδη;

Θεωρώ ότι με βάση τα παραπάνω δεδομένα, υπάρχει σχεδόν απόλυτη ταύτιση. Η έκθεση μιλά καθαρά για κατακερματισμένη επιχειρηματικότητα στην οποία εντάσσει αυτοαπασχολούμενους και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, μιλά για επιχειρήσεις «ζόμπι», συνδέοντας την αύξηση της παραγωγικότητας με τις μεγάλες επιχειρήσεις και ουσιαστικά την περαιτέρω συγκέντρωση του κεφαλαίου με αγορές, απορροφήσεις, συγχωνεύσεις κλπ. Εάν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες που θα διαμορφωθούν στην αγορά σύμφωνα με τα παραπάνω χαρακτηριστικά που αναλύσαμε αλλά και σύμφωνα με άλλα στοιχεία του νέου πτωχευτικού, όπως λ.χ. τη δυνατότητα επί μέρους εκποίησης λειτουργικών συνόλων (κλάδων) της περιουσίας του οφειλέτη, κατανοεί κανείς πως μιλάμε για αλληλοσυμπλήρωση των δύο.
Και επειδή καμιά φορά «τα πολλά λόγια είναι φτώχια» παραθέτω αυτούσια το εισαγωγικό άρθρο της πτώχευσης που ισχύει σήμερα και ακολούθως αυτό του νομοσχεδίου :

Άρθρο 1 ισχύοντος Ν. 3588/2007 :

Σκοπός της πτώχευσης

Η πτώχευση αποσκοπεί στη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση της περιουσίας του ή με άλλο τρόπο που προβλέπεται από σχέδιο αναδιοργάνωσης και ιδίως με τη διατήρηση της επιχείρησής του.

Άρθρο 1 προτεινόμενου νομοσχεδίου

Σκοπός της Πτώχευσης :

Η πτώχευση αποσκοπεί στη συλλογική ικανοποίηση των πιστωτών του οφειλέτη με τη ρευστοποίηση του συνόλου της περιουσίας του οφειλέτη ή επιμέρους λειτουργικών συνόλων αυτής (κλάδων) ή των κατ’ ιδίαν περιουσιακών του στοιχείων και στην επιστροφή παραγωγικών μέσων σε δυνητικά παραγωγικές χρήσεις, σε κάθε περίπτωση εντός της συντομότερης κατά το δυνατόν προθεσμίας.
Τα συμπεράσματα δικά σας…

Με την εμπειρία σας ποιος θα ήταν ο πτωχευτικός κώδικας που πράγματι θα απέδιδε δικαιοσύνη και θα μπορούσε να προσφέρει λύσεις σε επιχειρήσεις και φυσικά πρόσωπα;

Κατά την άποψή μου αφενός θα πρέπει να επανέλθει το κριτήριο της εμπορικότητας που αναλύσαμε παραπάνω, ώστε να μην πτωχεύουν μαζικά φυσικά πρόσωπα και νοικοκυριά, αφετέρου θα πρέπει η προστασία της ά κατοικίας να αποτελέσει χωριστό πεδίο ρύθμισης, τόσο για στεγαστικά όσο και για επιχειρηματικά δάνεια και για οφειλές του Δημοσίου. Η αξιωματική αντιπολίτευση έχει καταθέσει σχετική πρόταση νόμου με αυξημένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια, που θεωρώ ότι πρέπει να υιοθετηθεί άμεσα για πολλούς λόγους : Αρχικά γιατί τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις βίωσαν μία τρομακτική οικονομική ύφεση κυρίως έως το 2015, που τώρα κορυφώνεται με τις τραγικές οικονομικές συνθήκες της πανδημίας. Επιπρόσθετα γιατί υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες οφειλέτες (κυρίως μικρομεσαίοι) που δεν θα υπαχθούν στις προστατευτικές διατάξεις του νόμου Κατσέλη δια των δικαστικών αποφάσεων που θα εκδοθούν, είτε που δεν υπάγονται στο πρόγραμμα Γέφυρα που αφορά τους οικονομικά πληττόμενους από την πανδημία, ή που θα βρεθούν σε πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση τουλάχιστον για τα επόμενα δύο έτη (οι προβλέψεις της ΓΣΕΒΕΕ μιλούν για 100.000 λουκέτα έως το τέλος του τρέχοντος έτους!).
Ακόμα όμως και στο πλαίσιο του υπάρχοντος νομοσχεδίου υπάρχουν πολλές δυνατότητες βελτίωσης όπως λ.χ. η αύξηση των εισοδηματικών και περιουσιακών κριτηρίων, με βάσει την οποία θα μπορούν οι οφειλέτες έστω να επαναμισθώνουν την ά κατοικία τους σε συνδυασμό με τη δυνατότητα επαναγοράς της βάσει εισοδηματικών κριτηρίων. Παραδείγματος χάρη να προβλεφθεί ότι οι εάν οι οφειλέτες αποδείξουν οικονομική αδυναμία, βάσει των φορολογικών τους δηλώσεων τα τελευταία δύο χρόνια από τον χρόνο άσκησης του δικαιώματος επαναγοράς, το τίμημα επαναγοράς να είναι μηδενικό ή το ίδιο το τίμημα της επαναγοράς να μειώνεται δραστικά σε περίπτωση χαμηλών εισοδημάτων και σε κάθε περίπτωση να ορίζεται ανάλογα με τα εισοδήματα και όχι με την εμπορική αξία των ακινήτων.
Η Πολιτεία έχει χρέος, προκειμένου να μη συνθλιβούν οικονομικά και άλλοι συμπολίτες μας, να αυξήσει τα όρια προστασίας τους και όχι να τους πτωχεύσει μαζικά.

Ο Βαγγέλης Παναγιωτουνάκος αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή Αθηνών με μεταπτυχιακές σπουδές στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο. Είναι μέλος της ΟΜ Σύριζα Κηφισιάς, Νέας Ερυθραίας και Εκάλης, μέλος της δημοτικής παράταξης «Κοινωνία Παρούσα» στον Δήμο Κηφισιάς.