Τη Δευτέρα, 28 Σεπτεμβρίου, άρχισαν σφοδρές μάχες μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Ποιος ξεκίνησε πρώτος είναι δύσκολο να διευκρινιστεί. Η κάθε πλευρά ρίχνει την ευθύνη στην άλλη. Αν κοιτάξει κάποιος τον χάρτη μεταξύ των δύο χωρών του νότιου Καυκάσου, διαπιστώνει ότι είναι έτσι χαραγμένα τα σύνορα, ώστε θα υπάρχουν μονίμως διενέξεις και αντιπαραθέσεις. Πολιτικοί παρατηρητές υποστηρίζουν ότι η απόσχιση των χωρών της Βαλτικής και οι επιχειρήσεις για τον έλεγχο του Ναγκόρνο - Καραμπάχ σήμαιναν την αρχή του τέλους της Σοβιετικής Ένωσης. Αποτέλεσμα των εχθροπραξιών μεταξύ των δύο πλευρών το 1992-1994 ήταν η απώλεια του Ναγκόρνο – Καραμπάχ και άλλων ακόμη επτά περιοχών από το Αζερμπαϊτζάν, αν και αυτές βρίσκονται στα γεωγραφικά του όρια. Η ηγεσία της μη αναγνωρισμένης Δημοκρατίας του Ναγκόρνο - Καραμπάχ κήρυξε ανεξαρτησία και ανέπτυξε πολύπλευρες σχέσεις με την Αρμενία.
Στη συνέχεια συστάθηκε η «ομάδα επαφής του ΟΑΣΕ» στο Μινσκ, στην οποία είναι συμπρόεδροι οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Γαλλία και συμμετέχουν η Λευκορωσία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Στις συνόδους συμμετέχουν οι δύο πλευρές της διένεξης, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν, και δεν συμμετέχει το Ναγκόρνο – Καραμπάχ, μετά από απαίτηση του Μπακού. Στα χρόνια που μεσολάβησαν παρατηρούνταν κάποιες σποραδικές ανταλλαγές πυρών και σε γενικές γραμμές ίσχυε η κατάπαυση του πυρός. Στρατιωτικές επιχειρήσεις στη συνέχεια έγιναν την άνοιξη του 2016 με πολλά θύματα, αλλά χωρίς να αλλάξει η κατάσταση. Η «ομάδα επαφής του ΟΑΣΕ» μέχρι στιγμής δεν μπορεί να συμβάλει στην επίλυση της διένεξης. Η Αρμενία συνεχίζει να θεωρεί ότι το Ναγκόρνο - Καραμπάχ αποτελεί τμήμα της και ότι οι επτά περιοχές κατελήφθησαν για να αποτελέσουν ζώνη ασφαλείας και να μετατοπιστεί η γραμμή του μετώπου. Η κυβέρνηση του Γιερεβάν θα προτιμούσε το Ναγκόρνο - Καραμπάχ να είναι τμήμα της Αρμενίας και όχι αυτόνομη Δημοκρατία, αλλά προς το παρόν τη βολεύει το σενάριο status quo.
Το Αζερμπαϊτζάν ζητάει να του επιστραφεί ο έλεγχος του Ναγκόρνο - Καραμπάχ και των επτά περιοχών, γιατί θεωρεί ότι αποτελούν μέρος της επικράτειάς του. Επίσης ζητάει να υπάρξει διάδρομος που να το συνδέει με την Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της Αρμενίας. Μέχρι σήμερα στις στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο χωρών επικρατεί η Αρμενία και αυτό οφείλεται κατά πολλούς στην άτυπη υποστήριξη από τη Ρωσία. Στις σφοδρές στρατιωτικές επιχειρήσεις των τελευταίων ημερών γίνεται ολοφάνερη η εμπλοκή της Τουρκίας υπέρ του Αζερμπαϊτζάν.
Στρατιωτική άσκηση Τουρκίας - Αζερμπαϊτζάν
Στις 29 Ιουλίου άρχισε κοινή στρατιωτική άσκηση Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν, όπου συμμετείχαν δυνάμεις του στρατού ξηράς και της αεροπορίας από τις δύο χώρες. Η Μόσχα θεώρησε προβοκάτσια την άσκηση επειδή ένα μέρος της πραγματοποιήθηκε στην Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν. Η Τουρκία θεωρεί ότι το Ναγκόρνο - Καραμπάχ έχει παράνομα καταληφθεί από την Αρμενία και ότι θα πρέπει να επιστραφεί στο Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η αυτοανακηρυγμένη Δημοκρατία του Ναγκόρνο - Καραμπάχ αποτελεί τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Όμως μετά το 1994 υπογράφτηκε η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το μεγαλύτερο τμήμα της διοικείται από τους Αρμένιους, που αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού.
Ποιος κάνει κουμάντο στον Καύκασο
Δύο μέρες πριν την έναρξη των εχθροπραξιών τελείωσε η μεγάλη στρατιωτική άσκηση της Ρωσίας με την επωνυμία «Καύκασος 2020», με τη συμμετοχή 1.000 στρατιωτών από χώρες όπως το Ιράν και η Αρμενία και άλλες που δεν επιθυμούν την αύξηση της επιρροής της Τουρκίας στην περιοχή. Αν και δεν αναφερόταν στο μήνυμα της Μόσχας, είναι ολοφάνερο ότι υπονοούσε το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία, με τις οποίες έχει πολύπλευρες σχέσεις, για αυτό και οι κινήσεις της Μόσχας διακρίνονται από διπλωματική λεπτότητα. Ταυτόχρονα, έστειλε μήνυμα και στη Γεωργία, οργανώνοντας μέρος της άσκησης στα παράλια της Αμπχαζίας. Στη μεγάλη άσκηση συμμετείχαν δυνάμεις του στρατού ξηράς, της αεροπορίας και του ναυτικού. Ρώσοι πολιτικοί παρατηρητές υποστηρίζουν ότι επειδή η Τουρκία το τελευταίο διάστημα αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα σε χώρες που βρίσκονται στα σύνορα με τη Ρωσία, η Μόσχα θέλησε να στείλει το μήνυμα ότι όχι μόνο έχει συμφέροντα σ’ αυτές τις περιοχές, αλλά ότι διαθέτει και τα μέσα για την προάσπισή τους.
Ποιος ωφελείται;
Για να διαπιστωθεί ποιος άρχισε πρώτος την τελευταία πολεμική σύγκρουση, αρκεί να εντοπιστεί ποιος ενδεχομένως να είχε όφελος από μια αλλαγή του σημερινού status quo. Είναι φανερό ότι το Αζερμπαϊτζάν προσπαθεί να πάρει τη ρεβάνς για τις απώλειες που είχε στις προηγούμενες περιπτώσεις. Επιδιώκει την επανάκτηση του Ναγκόρνο - Καραμπάχ και προσπαθεί να αξιοποιήσει τη συγκυρία. Αυτή την περίοδο η Ρωσία είναι απασχολημένη με την κρίση στη Λευκορωσία και οι ΗΠΑ ασχολούνται με τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές. Επίσης, το Μπακού προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τις όχι και τόσο καλές σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Γιερεβάν το τελευταίο διάστημα. Επίσης επιθυμεί να κατασκευάσει αγωγό για μεταφορά αζέρικου πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας πριν μειωθεί δραστικά ο ρόλος των ορυκτών καυσίμων. Αν σε αυτή τη φάση δεν καταφέρει το Αζερμπαϊτζάν να αποσπάσει κάποιες περιοχές με τη βοήθεια της Τουρκίας, στο μέλλον τα πράγματα θα γίνουν ακόμη πιο δύσκολα. Η Αρμενία δεν έχει κάτι να κερδίσει από αυτές τις στρατιωτικές συγκρούσεις. Το Ναγκόρνο - Καραμπάχ είναι de facto ανεξάρτητο περίπου τριάντα χρόνια και η ασφάλειά του είναι εγγυημένη από τη Ρωσία.
Προς το παρόν οι μάχες περιορίζονται στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ και δεν επεκτείνονται σε εδάφη της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.
Η Μόσχα ζητάει την κατάπαυση του πυρός. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, είχε συνομιλίες με τους ομολόγους του της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας. Η Τουρκία τάσσεται ανοιχτά υπέρ του Αζερμπαϊτζάν και, σύμφωνα με διάφορες πληροφορίες, ενισχύει τις δυνάμεις του με στρατιωτικό εξοπλισμό και με τζιχαντιστές Τουρκομάνους από τη Βόρεια Συρία.
Οι μάχες στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ συνεχίζονται με μεγάλη σφοδρότητα. Είναι φανερό ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν κατόρθωσε να αιφνιδιάσει την αρμενική πλευρά που ανταπέδωσε τα πυρά. Οι μάχες εντείνονται με τη χρήση βαρέων όπλων με πολλούς νεκρούς και τραυματίες κι από τις δύο πλευρές. Περισσότερο μοιάζουν με ανταλλαγή πυροβολισμών παρά με ευρείας κλίμακας επίθεση, σύμφωνα με τους σχεδιασμούς του Μπακού, πηγές του οποίου διαδίδουν ότι έγινε προδοσία από Αζέρο στρατηγό του Γενικού Επιτελείου, που έδωσε τα σχέδια της επίθεσης στην άλλη πλευρά, με τη μεσολάβηση Ρώσων στρατιωτικών. Στρατιωτικοί αναλυτές θεωρούν ότι η διασπορά παρόμοιων ειδήσεων αποτελεί παραδοχή ήττας των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαιτζάν. Είναι γεγονός ότι οι δύο πλευρές διαδίδουν πληροφορίες, με σκοπό να ανεβάσουν το ηθικό των ενόπλων δυνάμεών τους. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται με μεγάλη σφοδρότητα και με πολλά θύματα.