Απορίες δημιουργούνται αναφορικά με τη χρονική στιγμή, καθώς και με την άμεση ανάμειξη της Τουρκίας, στην ένταση των εχθροπραξιών μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, ενός από τα πολλά συνοριακά επεισόδια, που σημειώνονται κατά καιρούς σε όλη την περιοχή του Καυκάσου, και το οποίο αυτή τη φορά ξέφυγε από τον έλεγχο.
Τυπική αφορμή είναι η τύχη του Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Ενός θύλακα που βρίσκεται εξ ολοκλήρου μέσα στα σύνορα του Αζερμπαϊτζάν και η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του είναι Αρμένιοι. Οι κάτοικοι του Ναγκόρνο - Καραμπάχ έχουν κηρύξει την ανεξαρτησία τους, αλλά το «κράτος τους» δεν έχει αναγνωριστεί από κανένα άλλο κράτος στον κόσμο. Η ουσία του θέματος εντοπίζεται στο φυσικό πλούτο του Αζερμπαϊτζάν, σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ο οποίος μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης βρίσκεται στο στόχαστρο πολλών ενδιαφερομένων.
«Πρόκειται για συγκρούσεις οι οποίες έρχονται από άλλες εποχές και έμειναν παγωμένες για μεγάλο διάστημα, χωρίς να επιλυθούν. Ό,τι όμως μένει παγωμένο, δεν σημαίνει ότι έχει λυθεί. Ίσως, τώρα, είναι η στιγμή να λυθεί οριστικά και ο μόνος τρόπος που υπάρχει γι’ αυτό, είναι ο ειρηνικός. Διαφορετικά αναβιώνουμε προβλήματα άλλων εποχών», λέει στην «Εποχή» η Σία Αναγνωστοπούλου, καθηγήτρια Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ. Τα λόγια της Σίας Αναγνωστοπούλου επιβεβαιώθηκαν λίγες ώρες μετά τη συνομιλία μας, την Πέμπτη το βράδυ, όταν ήρθε στη δημοσιότητα η κοινή δήλωση, «ιστορική» όπως χαρακτηρίστηκε, των προέδρων των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Γαλλίας, περί κατάπαυσης του πυρός και έναρξη συνομιλιών για την επίλυση του ζητήματος. Την Παρασκευή το πρωί, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασγιανιάν, δήλωσε πρόθυμος να καθίσει σε τραπέζι συνομιλιών, δεν παρέλειψε, όμως, να κατηγορήσει την Τουρκία για την υποστήριξή της στους Αζέρους, στοιχείο που μπορεί να ερμηνευτεί ότι όσο κι αν υπάρχουν φιλόδοξες προθέσεις τρίτων, η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Γιατί τώρα;
Σύμφωνα με τα έως τώρα δεδομένα, η σύγκρουση αυτή δεν προήλθε από κάποιο τυχαίο περιστατικό, αλλά ήταν προμελετημένη, πιθανότατα και να το δημιούργησε η Τουρκία παίζοντας ακόμα ένα χαρτί μέσα στο ΝΑΤΟ. Ενδεικτικό το δημοσίευμα της έγκυρης ιστοσελίδας «Middle East Eye», στο οποίο αναφέρεται ότι τουρκική εταιρεία στρατολογούσε μισθοφόρους από το στρατό των ανταρτών που πολεμούσαν κατά του στρατού του Άσαντ στη Συρία, ήδη από τον Ιούλιο. Η βρετανική εφημερίδα «Τhe Guardian», μάλιστα, δημοσίευσε συνεντεύξεις δύο εξ αυτών, οι οποίοι περιέγραψαν τους λόγους που πάνε να πολεμήσουν στον Καύκασο, καθώς και το μισθό που θα παίρνουν από την τουρκική εταιρεία.
Τους λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκε, αυτή τη χρονική στιγμή, η κρίση, μας εξήγησε ο Σωτήρης Ρούσσος, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου: «Οι “παγωμένες συγκρούσεις του Καυκάσου” είναι μία ειδική κατηγορία συγκρούσεων, οι οποίες αναζωπυρώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, αλλά όχι σε τόσο μεγάλη ένταση, όπως αυτή που ζούμε τώρα. Αυτό θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε σε τέσσερις παράγοντες:
1. Το Αζερμπαϊτζάν έχει ενδυναμωθεί πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια, έκανε μεγάλες αγορές όπλων και από την Τουρκία, αλλά και από το Ισραήλ, καταβάλλοντας μεγάλα χρηματικά ποσά, τα οποία είχε στα ταμεία του λόγω του φυσικού πλούτου του. Επίσης, έχει αυξηθεί ο πληθυσμός του και έχει φθάσει τα 10 εκατ., είναι δηλαδή διπλάσιος από την Αρμενία.
2. Οι επιλογές του προέδρου της Αρμενίας, Αρμέν Σαρκισιάν, ο οποίος εξελέγη το 2018, να προσεγγίσει τη Δύση και, μάλιστα, πριν από μερικούς μήνες είχε συμμετάσχει σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με το ΝΑΤΟ στην περιοχή, είναι κάτι που καθιστά πολύ μεγάλη αλλαγή στη στάση της Αρμενίας, που ήταν ο πιο πιστός σύμμαχος της Μόσχας σε αυτή την περιοχή. Αυτό μπορεί να έδωσε ένα μήνυμα στους Αζέρους, ότι επειδή οι σχέσεις της Αρμενίας με τη Ρωσία δεν είναι οι καλύτερες αυτή τη στιγμή, θα μπορούσαν να το εκμεταλλευτούν.
3. Ο ηγεμονικός ρόλος που θέλει να παίξει η Τουρκία ενίσχυσε τη διάθεση των Αζέρων να κλείσουν ένα θέμα που κρατάει χρόνια.
4. Ένα σημείο στο οποίο δεν έχει δοθεί, έως τώρα, ιδιαίτερη βαρύτητα, είναι η αποδυνάμωση του Ιράν το οποίο, ενώ έχει στο έδαφος του μεγάλο μέρος πληθυσμού Αζέρων και παρ’ όλες τις θρησκευτικές διαφορές μεταξύ τους, έχει καλύτερες σχέσεις με την Αρμενία παρά με το Αζερμπαϊτζάν».
Τα ανοικτά μέτωπα
Ο ρόλος της Τουρκίας σε αυτό το ζήτημα είναι το στοιχείο που προκαλεί έντονο ενδιαφέρον. Ο Ταγίπ Ερντογάν τάχθηκε ανεπιφύλακτα υπέρ των Αζέρων και κάλεσε, με μήνυμα του, το λαό της Αρμενίας να απαλλαγεί από την ηγεσία του. Με τον τρόπο αυτό ανοίγει ένα ακόμα μέτωπο με τη Ρωσία, με την οποία υποστηρίζει αντίθετα στρατόπεδα και στη Συρία και στη Λιβύη. Βέβαια, η Τουρκία έχει ισχυρούς πολιτιστικούς και οικονομικούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρωσία βρίσκεται παραδοσιακά κοντά στην Αρμενία. Τα τελευταία, όμως, χρόνια έχει δημιουργήσει δεσμούς με τις ελίτ του Μπακού, ενώ παράλληλα πουλά όπλα και στις δύο πλευρές.
«Ο μεγαλοϊδεατισμός, που κυριαρχεί και διαπνέει την πολιτική του Ερντογάν, ανοίγει μέτωπα, με αφορμή βέβαια τα ενεργειακά στη Μαύρη Θάλασσα. Ακολουθεί αποσπασματικά και με χαοτικό τρόπο μία πολιτική που είχε εγκαινιαστεί επί Οζάλ και η οποία μπορεί να συμπυκνωθεί στη φράση “η Τουρκία παντού”, επομένως και στις τουρκόφωνες Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Θεωρεί, δηλαδή, ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι, κατά κάποιον τρόπο, “προστατευόμενη” χώρα της Τουρκίας. Το θέμα είναι ότι μ’ αυτή τη ρητορική του μεγαλοϊδεατισμού που έχει αναπτύξει, δεν μπορεί να σταματήσει πουθενά και αυτό γίνεται η αχίλλειος πτέρνα της Τουρκίας. Την αντιδημοκρατική αντίληψη του, που είδαμε πρόσφατα με τη φυλάκιση στελεχών του HDP, και την οικονομική κρίση που είναι πια παραπάνω από ορατή, ο Ερντογάν προσπαθεί να την μετακυλήσει σε ένα άλλο επίπεδο, σε μία μεγαλειώδη εξωτερική πολιτική –η οποία βέβαια –δεν υπάρχει και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να οδηγεί την Τουρκία και τον τουρκικό λαό σε γρήγορη καταστροφή, αφού δεν αντιμετωπίζει τα υπαρκτά προβλήματα. Για να καλύψει τα εσωτερικά προβλήματα, χρησιμοποιεί αυτό που είναι συνηθισμένο σήμερα, να κάνει πόλεμο μέσω αντιπροσώπων. Δηλαδή χρησιμοποιεί και εργαλειοποιεί ό,τι υπάρχει στην γύρω περιοχή εναντίον άλλων», εξηγεί η Σία Αναγνωστοπούλου.
«Για τα δύο προηγούμενα μέτωπα, στη Συρία και στη Λιβύη, έχει βρει σημείο συμβιβασμού με τη Ρωσία. Δεν πρόκειται για ανοικτά μέτωπα μεταξύ τους, αλλά υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές στο καθένα απ’ αυτά. Παρ’ όλα αυτά, συζητούν μεταξύ τους για το χειρισμό των θεμάτων, είναι φανερό, και όπως δείχνουν τα πράγματα στη Συρία μάλλον τα έχουν βρει. Η λογική του Ερντογάν είναι ότι “δεν έρχομαι σε ευθεία σύγκρουση με τη Ρωσία κι αν μπορώ, είτε εγώ είτε οι δικοί μου, να παίρνουμε κάθε φορά κάτι, είναι προς όφελος μου”. Στον πόλεμο μέσω αντιπροσώπων πολεμάνε οι αντιπρόσωποι όχι οι ίδιοι», εξηγεί ο Σωτήρης Ρούσσος.