Ποιες είναι οι αιτίες της κοινωνικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ινδία;
Ακόμα και χωρίς τις πρόσθετες επιπτώσεις της πανδημίας του Covid-19, η Ινδία βρισκόταν μέσα σε μια βαθιά κοινωνική κρίση που έχει τις ρίζες της στο οικονομικό της πλαίσιο. Το ινδικό ιδιωτικό κεφάλαιο οδήγησε σε μια διαδικασία ανάπτυξης που απέτυχε να δημιουργήσει επαρκείς θέσεις εργασίας, για να απορροφήσει τους μεγάλους αριθμούς ανέργων που έβγαιναν από έναν αγροτικό τομέα σε κρίση. Το αποτέλεσμα ήταν ένα διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ του ποσοστού του πληθυσμού που βρίσκεται σε εργάσιμη ηλικία και αυτού που πράγματι απασχολείται, και οι χαμηλές και στάσιμες αποδοχές των εργαζομένων. Το ιδιωτικό κεφάλαιο στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση αυτού του σχεδόν ανεξάντλητου αποθέματος φθηνού εργατικού δυναμικού για να ενισχύσει την κερδοφορία των επενδύσεών του. Η επακόλουθη αύξηση της ανισότητας, η οποία έχει ενισχύσει τις πολλές άλλες κοινωνικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την ινδική κοινωνία, σήμαινε μια περιορισμένη βάση ζήτησης της ινδικής ανάπτυξης. Αυτό τελικά κατέστησε αυτήν την πορεία μη βιώσιμη, η φθηνή εργασία πήγε σε μια περιορισμένη εγχώρια αγορά, αλλά δεν ήταν αρκετή για να κάνει ένα μεγάλο φάσμα ινδικών προϊόντων διεθνώς ανταγωνιστικά. Την τελευταία δεκαετία είδαμε αρκετά σημάδια αυτού του εκτροχιασμού της ινδικής τροχιάς ανάπτυξης της νεοφιλελεύθερης εποχής. Αυτά περιελάμβαναν μια συνεχή στασιμότητα στις επενδύσεις, στο εξωτερικό εμπόριο και σε βασικούς τομείς όπως η μεταποίηση και οι κατασκευές, την επιβράδυνση της αύξησης των τραπεζικών πιστώσεων και το αυξανόμενο πρόβλημα του επισφαλούς χρέους. Τελικά, η συνολική αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε, επιδεινώνοντας περαιτέρω το πρόβλημα της ανεργίας, καθώς και τη δημοσιονομική κρίση του κράτους. Και ο Covid-19 ώθησε την κατάσταση σε μια ακόμη βαθύτερη τρύπα. Οι μεγάλοι ινδοί καπιταλιστές που κέρδισαν τόσα πολλά από την εξαιρετικά άνιση διαδικασία ανάπτυξης, καθώς και οι πολιτικοί εκπρόσωποί τους, δεν μπόρεσαν να βρουν μια νέα βάση για την καπιταλιστική ανάπτυξη. Αντίθετα, υπήρξε μια συντονισμένη προσπάθεια για την αναζωογόνηση και την παράταση της υπάρχουσας. Αυτό έχει γίνει όλο και περισσότερο ασύμβατο με τη διατήρηση της κοσμικής δημοκρατίας της Ινδίας, δημιουργώντας μια ώθηση προς τη δημιουργία μιας πλειοψηφικής κανονικότητας που ενισχύεται μέσα από τον αυξανόμενο αυταρχισμό. Η τρέχουσα διακοπή της λειτουργίας του κοσμικού δημοκρατικού συστήματος της Ινδίας από τα μέσα, αποτελεί μια προσωρινή επιτυχία αυτού του πολιτικού σχεδίου. Ωστόσο, οποιαδήποτε «εντολή» που αυτό καταφέρνει να δημιουργήσει απλώς καθιστά μικρότερη την πιθανότητα να αντιμετωπιστεί η πραγματική βάση της κοινωνικής αναταραχής, και τα πολιτικά μέσα του προσθέτουν μόνο νέα και επικίνδυνα στοιχεία σε αυτήν τη διαταραχή.
Που οφείλεται η αποτυχία του Ναρέντρα Μόντι στην αντιμετώπιση της κρίσης του κορονοϊού;
Ακόμα και λαμβάνοντας υπόψη τον εξαιρετικά μεγάλο πληθυσμό της, η Ινδία είχε ένα από τα μεγαλύτερα ξεσπάσματα κορονοϊού στον κόσμο (σημ: οι νεκροί ξεπερνούν τις 110.000 και τα κρούσματα τα 7.300.000). Είναι η λιγότερο επιτυχημένη μεταξύ των χωρών της Ανατολικής, Νοτιοανατολικής και Νότιας Ασίας στον έλεγχο της πανδημίας. Η οικονομική συρρίκνωση το τρίμηνο Απριλίου - Ιουνίου έφτασε στο 24% σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, και ήταν επίσης μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Η λειτουργικότητα των ινδικών νόμων για τον έλεγχο της επιδημίας, ενίσχυσε τη θέση της κεντρικής κυβέρνησης σε μια ήδη περιορισμένη ομοσπονδιακή δομή. Με αυτόν τον συνδυασμό γεγονότων, είναι αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα ότι η αντίδραση της ινδικής κυβέρνησης στην πανδημία ήταν, και εξακολουθεί να είναι, μια κολοσσιαία αποτυχία. Αυτή η αποτυχία μπορεί να αποδοθεί στον υπερβολικό συγκεντρωτισμό της εξουσίας σε έναν ηγέτη και στην πολιτική με την οποία συνδέεται. Η λήψη αποφάσεων καθοδηγείται από στενούς πολιτικούς υπολογισμούς, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης της θρησκευτικής πόλωσης, και από την ακραία απροθυμία να διαθέσουν πόρους στην προσπάθεια ελέγχου της πανδημίας.
Ποιες είναι οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις του Covid-19; Πώς έχει συμβάλει η πανδημία στην επιδείνωση των τεράστιων ανισοτήτων (τάξης, φύλου, κάστας) που υπάρχουν στην Ινδία;
Τόσο τα περιορισμένα δεδομένα που έχει κοινοποιήσει η κυβέρνηση, όσο και τα ανεπίσημα στοιχεία και οι αναφορές των ΜΜΕ, δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι (αγρότες, μισθωτοί, αυτοαπασχολούμενοι σε μη γεωργική δραστηριότητα), είναι αυτοί που έχουν πληγεί περισσότερο από τον Covid-19. Ενώ όλοι έχουν αισθανθεί τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας και των μέτρων ελέγχου, οι συνέπειες για τους εργαζόμενους είναι διαφορετικές. Με το μεγαλύτερο μέρος της απασχόλησης να είναι ανεπίσημο, και με ένα πολύ περιορισμένο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης που δεν είναι προσβάσιμο σε όλους, οι περισσότεροι Ινδοί ζουν στο περιθώριο. Οι επιπτώσεις της οικονομικής συρρίκνωσης σε αυτούς μετρώνται ατελώς, ακόμη και από τις σημαντικές απώλειες εισοδήματος που έχουν υποστεί, ακόμη και από την σωματική τους υγεία που είναι πιθανό να έχει υποστεί επιδείνωση λόγω της αναγκαστικής μείωσης στην κατανάλωση βασικών ειδών. Από την άλλη πλευρά, οι προσπάθειες για την αναζωογόνηση της οικονομίας μετά το λοκντάουν επιδίωξαν να βασιστούν στις ανάγκες της επιβίωσής τους, με τον καταναγκασμό να επιστρέψουν στην εργασία τους ακόμη και με τον κίνδυνο έκθεσης στον κορονοϊό. Το χειρότερο είναι ότι το ινδικό κράτος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί την πανδημία για να γείρει η πλάστιγγα ακόμη περισσότερο εναντίον των εργαζομένων και υπέρ της ενίσχυσης του μεγάλου κεφαλαίου, εγχώριου και ξένου. Ενώ έχουν γίνει ελάχιστα για να αποζημιωθούν οι εργαζόμενοι για τις απώλειες εισοδήματος που έχουν υποστεί, η περαιτέρω ιδιωτικοποίηση των δημόσιων περιουσιακών στοιχείων, η αποδυνάμωση της νομικής προστασίας των εργαζομένω, και η διευκόλυνση της διείσδυσης των μεγάλων γεωργικών επιχειρήσεων στην ινδική γεωργία, είναι τα κύρια στοιχεία του οικονομικού πακέτου της κυβέρνησης για την αναζωογόνηση της οικονομίας μετά τον Covid-19.
Ποιοι υποστηρίζουν σήμερα τον Μόντι;
Ο πυρήνας της υποστήριξής του προέρχεται από τις κοινωνικές και οικονομικές ελίτ, οι οποίες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αντιτίθενται στο να δώσουν χώρο για οποιαδήποτε προώθηση της ισότητας στην ινδική κοινωνία. Αυτές οι ελίτ περιλαμβάνουν τις παραδοσιακές κυρίαρχες κάστες, που παρά τις πολιτικές θετικής δράσης της Ινδίας κυριαρχούν ακόμα σε σημαντικά επαγγέλματα λευκών κολάρων, συμπεριλαμβανομένων αυτών του κρατικού μηχανισμού, των ακαδημαϊκών, και των μέσων ενημέρωσης. Η ακόμη ατελής αλλά εξαιρετικά σημαντική σύγκλιση των κυρίαρχων τάξεων και ομάδων, που καταλαμβάνουν τα κέντρα αποφάσεων της ινδικής κοινωνίας προς όφελος ενός συγκεκριμένου πολιτικού καθεστώτος, με τη σειρά της διευκολύνει την κατασκευή και την αναπαραγωγή μιας δηλητηριώδους πολιτικής που επικαλείται την κυρίαρχη θρησκευτική ταυτότητα, καθώς και το νέο όργανο λατρείας της προσωπικότητας του ηγέτη. Η δημοτικότητα αυτής της πολιτικής είναι σημαντική -αν και δεν είναι απόλυτη, είναι άνιση στις διάφορες περιοχές της χώρας, και βασίζεται στην επανειλημμένη προσφυγή σε σκληρά επιθετικά μέτρα για να καταπνίξει την εμφάνιση οποιασδήποτε βιώσιμης εναλλακτικής πολιτικής λύσης από τις πολλές κοινωνικές διαμαρτυρίες, που είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό της ινδικής πραγματικότητας. Ωστόσο, η αυξανόμενη αδυναμία του Μόντι όσον αφορά την επίτευξη του οποιονδήποτε οικονομικού μετασχηματισμού, προκαλεί αστάθεια στην ανθεκτικότητα της δημοτικότητάς του, και δεν γνωρίζουμε ακόμη σε ποιο βαθμό η κρίση του κορονοϊού μπορεί να έχει κλονίσει τα θεμέλιά της.
Τι προοπτικές υπάρχουν για να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση;
Ο ινδικός καπιταλισμός βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Μια κατεύθυνση την οποία μπορεί να ακολουθήσει είναι αυτή της ακόμα μεγαλύτερης οικονομικής πόλωσης, που δεν έχει καν το σωτήριο στοιχείο να παράγει την οποιαδήποτε συνεχή οικονομική επέκταση. Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνέπειες που συνοδεύουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο είναι καταστροφικές, και θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν και ορισμένες που μπορεί να μην είναι εύκολα κατανοητές σήμερα. Η άλλη εναλλακτική λύση είναι εάν οι δημοκρατικές φωνές υπέρ της ισοτιμίας στην ινδική κοινωνία ενισχυθούν από τις συνεχιζόμενες τάσεις, και μπορέσουν να πάρουν ένα σχήμα και μια μορφή ικανή να πιέσει πολιτικά για μια αλλαγή πορείας. Είναι αυτό στο οποίο πρέπει κάποιος να εναποθέσει την ελπίδα του και να κατευθύνει τις προσπάθειές του.
Ο Σουρατζίτ Μαζουμντάρ είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru στο Νέο Δελχί.