Δύο χρόνια και ένα μήνα μετά το στυγερό λιντσάρισμα του Ζακ Κωστόπουλου (Zackie Oh), την περασμένη Τετάρτη ξεκίνησε η δίκη των δύο καταστηματαρχών και των 4 από τους 8 αστυνομικούς, που τον ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου (σημειώνεται ότι η κατηγορία ακόμα μιλά για πρόκληση θανατηφόρου σωματικής βλάβης, αντί ανθρωποκτονίας από πρόθεση με ενδεχόμενο δόλο, όπως ζητά η πολιτική αγωγή).
Η αστυνομική παρουσία, με κλούβες και διμοιρίες ΜΑΤ, που είχε αποκλείσει σε μεγάλη απόσταση την είσοδο του δικαστηρίου, ήταν αχρείαστα έντονη. Μεγάλη βέβαια ήταν και η παρουσία αλληλέγγυων ανθρώπων και φορέων, που ζητούν την καταδίκη των δραστών του εγκλήματος μίσους. Η δικαστική διαδικασία δεν προχώρησε στην εξέταση της υπόθεσης, αλλά ορίστηκαν οι ένορκοι και αναγνώστηκαν οι μάρτυρες, καθώς ένας εκ των συνηγόρων έλειπε για τεστ κορονοϊού, με τη δίκη να συνεχίζεται στις 6 Νοεμβρίου.
Ο πρόεδρος της έδρας χαρακτήρισε τη δίκη ως «ιστορική». Παρά όμως την αναγνώριση της βαρύνουσας σημασίας της, αυτή δεν φαίνεται μέχρι στιγμής να αποτυπώνεται στο πρακτικό επίπεδο της διαδικασίας, με εξασφάλιση μιας μεγαλύτερης αίθουσας. Σ’ αυτή που έχει οριστεί προς το παρόν, λόγω πανδημίας, μπορούν να παραστούν μόνο 15 άτομα, με τον πρόεδρο να προσπαθεί να τα μοιράσει ανάμεσα στις δύο διάδικες πλευρές και προβλέποντας για τους δημοσιογράφους μόνο 5 θέσεις, αφήνοντας αναπάντητο τι θα γίνει με την εξασφάλιση της παρουσίας της Διεθνούς Αμνηστίας, αλλά και του ZackieOh Justice Watch, του παρατηρητηρίου που έχει συσταθεί ειδικά για την παρακολούθηση της δίκης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δυσχεραίνεται η δημοσιότητα της δίκης, που -πέραν ότι, όπως και άλλες, έχει ανοιχτό χαρακτήρα για τους πολίτες- παρουσιάζει ειδικό κοινωνικο-ιδεολογικό χαρακτήρα, άμεσα συνδεόμενο με το έγκλημα που διαπράχθηκε.
Στην υπόθεση της δολοφονίας του Ζακ Κωστόπουλου δεν πρόκειται να κριθεί μόνο η δικαίωση του θύματος και της οικογένειάς του, αλλά σε ποιους αναγνωρίζουμε όντως ως κοινωνία το δικαίωμα στη ζωή και τι ορίζουμε ως «κανονικότητα». Κάποιοι, όπως προβλήθηκε αρχικά και από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, είδαν στο νεκρό σώμα του Ζακ έναν τοξικοεξαρτημένο που προσπάθησε να ληστέψει ένα κοσμηματοπωλείο. Ένα αφήγημα που ξανάφερε στο δημόσιο λόγο την Τετάρτη, με απαράδεκτους χαρακτηρισμούς, ο Άρης Πορτοσάλτε («ένας τοξικοτέτοιος που μπήκε να ληστέψει και δεν συνελήφθη»). Υπενθυμίζεται ότι στην νεκροψία, οι τοξικολογικές εξετάσεις του Ζακ Κωστόπουλου βγήκαν καθαρές, ενώ τα βίντεο και άλλα στοιχεία αποδεικνύουν ότι δεν κινήθηκε προς κλοπή κάποιου αντικειμένου ή χρηματικού ποσού. Ακόμα, όμως, και αν ίσχυαν αυτές οι ιδιότητες, θα σήμαινε ότι η ζωή κάποιου έχει μικρότερη αξία από την περιουσία κάποιου άλλου και ότι είναι φυσιολογικό, κανονικό, έχει «δικαίωμα» ο «φιλήσυχος επιχειρηματίας» να τον ξυλοκοπήσει μέχρι θανάτου;
Στην προκείμενη περίπτωση, βέβαια, για τους κατηγορούμενους φαίνεται ότι περισσότερη αξία από τη ζωή κάποιου έχει απλώς ο φόβος τους προς το «διαφορετικό». Ο Ζακ Κωστόπουλος ήταν ένας γνωστός κουήρ ακτιβιστής, που είχε δεχτεί πολλές φορές βία επειδή η ταυτότητα-εμφάνισή του δεν ήταν ακόλουθη με αυτή του cis, λευκού, ετεροφυλόφιλου άνδρα. Αυτή τη φορά, αυτή η βία έφτασε μέχρι το θάνατο. Όπως υπάρχει ο κίνδυνος να συμβεί και για χιλιάδες άλλους ανθρώπους, αν δεν καταδικάσουμε νομικά και κοινωνικά τη βία μίσους.
Πιο αναλυτικά, για τα επίδικα της δίκης μιλά στην «Εποχή» η δικηγόρος της πολιτικής αγωγής, Άννυ Παπαρρούσου.
Δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου και με ένα κατηγορητήριο κατώτερο του περιστατικού, ξεκίνησε αυτή την Τετάρτη η δίκη. Πώς σκοπεύετε να κινηθείτε με αυτά τα δεδομένα ως πολιτική αγωγή;
Επιδιώκουμε να συνεχιστεί η δίκη κανονικά, χωρίς αναβολές και διακοπές. Έτσι κι αλλιώς διεξάγεται δύο χρόνια και ένα μήνα μετά την άγρια θανάτωση του Ζαχαρία Κωστόπουλου, είναι δηλαδή ένα χρονικό διάστημα που ούτως ή άλλως δεν είναι εύλογο, σύμφωνα με τα δικαστικά δεδομένα. Τα δεδομένα που έχουμε και έχουν προσαρμοστεί στις ανάγκες προφύλαξης από τον κορονοϊό, είναι στην πραγματικότητα ότι η δίκη δεν θα έχει τη δημοσιότητα που της αρμόζει, με την έννοια του ανοιχτού ακροατηρίου, όπου μπορούν να μπουν οι πολίτες και να παρακολουθήσουν τη δίκη. Μέχρις στιγμής αυτό που ανακοινώθηκε από τον πρόεδρο του δικαστηρίου είναι ότι θα γίνεται μια πολύ περιορισμένη προσέλευση και παραμονή του ακροατηρίου, με κανόνες και κριτήρια. Έχει θέσει επίσης το όριο παρουσίας πέντε δημοσιογράφων, ενώ η δίκη έχει συγκεντρώσει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και από φορείς, όπως η Διεθνής Αμνηστία, Παρατηρητήριο που συστάθηκε κατά τα πρότυπα του Παρατηρητηρίου της δίκης της Χρυσής Αυγής, ώστε να παρακολουθήσει τα τεκταινόμενα σε αυτή τη δίκη. Τίθενται δηλαδή καινοφανή ζητήματα, που θα δούμε πώς θα τα χειριστούμε, γιατί πραγματικά είναι κρίμα η δίκη να μη γίνει με τους όρους δημοσιότητας που προβλέπονται κανονικά και της αρμόζουν. Έστω όμως και με τους περιορισμούς, εμείς θα φροντίσουμε να συμβάλλουμε, ώστε να επιτευχθεί ο σκοπός της δημοσιότητας, που είναι η κοινοποίηση όλων των στοιχείων που θα αναπτυχθούν στο δικαστήριο και που συγκροτούν σε πραγματικό και σε νομικό επίπεδο την κατηγορία.
Ισχύει ότι ο αριθμός των δημοσιογράφων είναι αρκετά περιοριστικός, ενώ δημιουργήθηκε και ζήτημα από τον κ. Πλεύρη για την ειδική άδεια που αιτήθηκε η Διεθνής Αμνηστία ως παρατηρητής, λέγοντας ότι προσβάλλει το δικαστήριο. Ποια η σημασία της παρουσίας του φορέα στη δίκη, κατά τη γνώμη σας;
Έχω την αίσθηση ότι Διεθνής Αμνηστία απευθύνθηκε με αυτό τον τρόπο, ζητώντας άδεια από το δικαστήριο, ακριβώς γιατί υπάρχουν τα μέτρα από τον κορονοϊό. Αν δεν υπήρχαν αυτά, απλώς θα ανήγγειλε την παρουσία της στη δίκη και δεν θα υπήρχε κανένα ζήτημα. Αν ενοχλείται τώρα η υπεράσπιση από το γεγονός ότι η Διεθνής Αμνηστία -που έχει ενδιαφερθεί από την αρχή για την υπόθεση αυτή και έχει διεξάγει μία διεθνή καμπάνια μάλιστα- θέλει να είναι παρούσα για να καταγράφει τα περιστατικά, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα. Προφανώς και θα πρέπει να παρίσταται οποιοσδήποτε φορέας ενδιαφέρεται και θέλει να καταγράψει τη δίκη και δεν ενοχλεί καθόλου το έργο της υπεράσπισης, γιατί δεν αποτελεί παράγοντα της δίκης.
Ο πρόεδρος της έδρας αναγνώρισε πως πρόκειται για μια ιστορική δίκη. Συν της δικαίωσης του Ζακ Κωστόπουλου, τι διακυβεύεται κοινωνικά σ’ αυτή τη δίκη;
Διακυβεύεται η δυνατότητα του νομικού συστήματος να χειριστεί υποθέσεις που έχουν μια ιδεολογική φόρτιση. Τι θέλω να πω μ’ αυτό: έτσι κι αλλιώς μέχρι τώρα είχαμε να αντιμετωπίσουμε την ολιγωρία του όλου συστήματος σε σχέση με τη συλλογή των πραγματικών στοιχείων, την επεξεργασία των νομικών δεδομένων κλ. Είμαστε, δηλαδή, σταθερά ένα βήμα πίσω από τα συνήθως γενόμενα. Αυτή τη στιγμή καλείται το νομικό σύστημα να αποκαταστήσει αυτή την ασυνέχεια και ανακολουθία και να σταθεί στο ύψος του, αποδίδοντας δικαιοσύνη έτσι όπως πρέπει, και όπως πράττει και σε περιπτώσεις ήσσονος σημασίας, χρησιμοποιώντας τα ίδια κριτήρια και την ίδια πρακτική ως προς την ποινική μεταχείριση των κατηγορουμένων. Υπό την έννοια, λοιπόν, της τήρησης των δεδομένων που έχουμε μέχρι στιγμής από τη νομολογία και τη νομική επιστήμη, αξιώνουμε το δικαστήριο να αναβαθμίσει την κατηγορία από θανατηφόρο σωματική βλάβη σε ανθρωποκτονία και σε κάθε περίπτωση να προχωρήσει σε καταδίκη των κατηγορουμένων για τις πράξεις που διέπραξαν και οδήγησαν στη βάρβαρη θανάτωση του Ζακ.
Στην υπόθεση του Ζακ, άλλωστε, τίθενται και ζητήματα ομοφοβίας, κοινωνικής περιθωριοποίησής του, καθώς ήταν γνωστός κουήρ, οροθετικός ακτιβιστής. Αυτά τα στοιχεία πώς θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν κατά τη διαδικασία της δίκης;
Υπάρχει τρόπος και σύμφωνα με το νόμο να αναγνωριστεί το ρατσιστικό κίνητρο. Τα δεδομένα που έχουμε για να στηρίξουμε και αυτή την εκδοχή είναι αρκετά και ενδεχομένως να προκύψουν και περισσότερα κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας. Είναι προφανές ότι ο Ζαχαρίας Κωστόπουλος τιμωρήθηκε για κάτι που αφορούσε τα στοιχεία της προσωπικότητάς του. Όλη αυτή η υπερβάλλουσα βία που δέχθηκε, δεν ήταν φυσιολογική, υπό οποιαδήποτε εκδοχή. Δεν υπήρχε κανένα περιθώριο, σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε για το πώς θα δρούσε ο μέσος πολίτης, να συμπεριφερθούν με αυτό τον τρόπο. Η υπερβολή αυτή λοιπόν μας αναδεικνύει ένα άλλο κίνητρο, αυτό της τιμώρησης του Ζαχαρία Κωστόπουλου για τα χαρακτηριστικά που έφερε και το εικαζόμενο από τους δράστες κοινωνικό και ταξικό του στίγμα.
Ο Θ. Πλεύρης, γνωστός για τις ακροδεξιές απόψεις του, αντέδρασε ακόμα και στην αναφορά του προέδρου για την ιστορικότητα της δίκης, θέλοντας να παρουσιάσει την υπόθεση σαν ζήτημα υπερδιόγκωσης των ΜΜΕ. Πιστεύετε ότι είναι ενδεικτικό για τη γραμμή που θα ακολουθήσει η υπεράσπιση;
Ναι, ισχυρίστηκε ότι δεν πρόκειται για μία ιστορική δίκη, αλλά για μία δίκη που αφορά συμπεριφορές που αναπτύχθηκαν και εκτυλίχθηκαν στο πλαίσιο της συνήθους δραστηριότητας των πολιτών και των αστυνομικών. Αυτός ο ισχυρισμός περί κανονικότητας του αδικήματος περιγράφει το δυστοπικό κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον όπου η βαρβαρότητα αποτελεί το μέτρο της κανονικότητας και αυτή ακριβώς η αντίληψη, πιθανολογώ βάσιμα πως, θα προσδιορίσει την ποιότητα και την πορεία της υπεράσπισης κατά τη δικαστική διαδικασία.
Η Άννυ Παπαρρούσου είναι δικηγόρος, πολιτική αγωγή στη δίκη για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου.