Το ταλέντο, η τεχνική της, η σκηνική της παρουσία, η ικανότητα της να ερμηνεύει ένα ρεπερτόριο από τη μπαρόκ έως τη σύγχρονη μουσική, σε μαγεύουν και σε πείθουν ότι ανήκει ολοκληρωτικά στον απαιτητικό κόσμο της λυρικής τέχνης. Σημείο αναφοράς στην καριέρα της η πρώτη της ακρόαση στη As.Li.Co. στο Μιλάνο για το ρόλο της Mrs Quickly στο «Falstaff» του Verdi, όπου πριν ακόμη το συνειδητοποιήσει βρέθηκε πάνω στη σκηνή του Teatro Ponchielli της Cremona δίπλα στον Rolando Panerai, ένα σπουδαίο εκπρόσωπο της τεράστιας λυρικής παράδοσης της Ιταλίας – και ένα… πραγματικό μάθημα ερμηνείας πάνω στο σανίδι, όπως δηλώνει και η ίδια. Έκτοτε έχει εμφανιστεί στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα της Ευρώπης και της Αμερικής καθώς και σε διεθνή φεστιβάλ.
Πολύ νωρίς ξεχώρισε στις τεχνικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φωνητικού ρεπερτορίου του 20ού και 21ου αιώνα μέσα από έργα - σταθμούς των: Schoenberg, Weill, Britten, Berio, Crumb, Μητρόπουλου, Χρήστου, Ξενάκη και νεώτερων συνθετών της λόγιας μουσικής δημιουργίας του αιώνα μας.
Η μεσόφωνος Αγγελική Καθαρίου διανύει ζηλευτή διεθνή καριέρα με τιμητικές διακρίσεις, βραβεία αλλά και με το ζεστό χειροκρότημα του κοινού ενώ την ίδια στιγμή θεωρείται ως εξαιρετική διδάσκουσα του είδους της, δίδαξε στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με το οποίο συνεργάζεται επίσης στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος, στο Ωδείο Αθηνών και είναι επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Το βιβλίο της «L’ Atelier Moderne, an exploration of the collaborative process between performer and composer in vocal music theatre of the 21st century» κυκλοφορεί από τη Nova Science Publishers της Νέας Υόρκης.
Η Καθαρίου πλούτισε τη λυρική δισκογραφία με το προσωπικό της ύφος, με την επιλογή απαιτητικών έργων και με τις δυναμικές φωνητικές της ερμηνείες. Η δισκογραφική της παρουσία περιλαμβάνει πρώτες παγκόσμιες παρουσιάσεις έργων των: Νίκου Σκαλκώτα (BIS), Ιάννη Ξενάκη (Saphir), Δημήτρη Μητρόπουλου, Μιχάλη Αδάμη (Naxos) και Θάνου Μικρούτσικου το «Η γη τσακισμένο καράβι», σε ποίηση Γιώργου Κοζία, ειδικά γραμμένο για εκείνη και την πιανίστα Νέλλη Σεμιτέκολο. Aκόμη, έχει ηχογραφήσει έργα του Ν. Μαμαγκάκη, της Clotilde Rosa, των Silvina Milstein (Lorelt), Ντίνου Κωνσταντινίδη (Centaur), Δημήτρη Θέμελη, Νίκου Αστρινίδη, Γεωργίου Καζάσογλου, Γιάννη Ιωαννίδη και τη μουσική του βραβευμένου με Όσκαρ Alexandre Desplat για την ταινία «11’09’01 New York September 11». Έχει βραβευθεί με το Premio Leoncavallo στο Locarno της Ελβετίας και με το Special Music Award 2010 του Euro-American’s Women Council. Επίσης τιμήθηκε με το διεθνές δισκογραφικό βραβείο της Académie Internationale du Disque Lyrique «Orphée d’Or 2012» για την καλύτερη ηχογράφηση σύγχρονου λυρικού έργου.
Η πρόσφατη κυκλοφορία των δίσκων της «Intersection 1955», με έργα των Γιάννη Χρήστου και Μίκη Θεοδωράκη, καθώς και «Nikos Skalkottas: World premiere recordings 1949-2019» με έργα του Νίκου Σκαλκώτα από τη διεθνή εταιρεία Melism είναι η αφορμή για να συνομιλήσουμε μαζί της.
Λυπάμαι που ήρθαν έτσι τα πράγματα, να συνομιλούμε εν μέσω πανδημίας, της οποίας η διαχείριση πλήττει ιδιαίτερα τους ανθρώπους της τέχνης. Εσείς προσωπικά είδατε να ακυρώνονται οι προγραμματισμένες συναυλίες σας. Πως το εισπράττετε όλο αυτό ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης;
Πρόκειται πράγματι για μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία σε παγκόσμιο επίπεδο, αληθινά πρωτόγνωρη, καθώς ο φόβος και η ανασφάλεια απέναντι στο άγνωστο πάγωσαν το χρόνο και στέρησαν από τον άνθρωπο το χαμόγελο, τις απλές χαρές της καθημερινότητας, ενώ παράλληλα τον μετέτρεψαν σε θεατή ενός καταιγισμού εξελίξεων σε πολλαπλά επίπεδα. Ο χώρος των τεχνών δοκιμάζεται ιδιαίτερα ήδη από τις αρχές της πανδημίας καθώς η ίδια η καλλιτεχνική πράξη δεν μπορεί να φτάσει στο φυσικό της αποδέκτη: το κοινό, ενώ κάθε προοπτική επιστροφής στη χαρά και τη μαγεία μιας παράστασης φαντάζει αβέβαιη περισσότερο από ποτέ. Εξαιρετικά σημαντικά ζητήματα όπως η οικονομική επιβίωση των καλλιτεχνών, η θέση της πολιτείας απέναντι στον Πολιτισμό παγκοσμίως, η αναγκαιότητα της Τέχνης, η δυνατότητα αλλά και τα όρια της τεχνολογίας, όταν αναφερόμαστε στη συγκινησιακή φόρτιση της φυσικής παρουσίας και τη μυσταγωγία της επικοινωνίας με το κοινό, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Η ακύρωση του μεγαλύτερου μέρους των προγραμματισμένων παραστάσεων και συναυλιών με γέμισε μελαγχολία –όπως και τους περισσότερους συναδέλφους/συνοδοιπόρους στα μονοπάτια της μουσικής– καθώς στέρησε απ’ όλους μας τη χαρά της σύμπραξης, των συνεργειών, την προσμονή της επόμενης παράστασης. Παράλληλα όμως με γέμισε πείσμα και μια απρόσμενη δύναμη και βεβαιότητα ότι η ζωή και το φως θα νικήσουν!
Ας μιλήσουμε λίγο για τις προ Covid-19 συναυλίες, κυρίως εκείνη της υπέροχης και πολυαγαπημένης Γρανάδας αλλά και την επερχόμενη σημαντική συναυλία που ετοιμάζετε πάλι στην Ισπανία, στη Σεβίλλη, το Φεβρουάριο του 2021.
Η σχέση αγάπης με την Ισπανία, με τη γλώσσα της και τους διαφορετικούς πολιτισμούς που άνθησαν εκεί, με την ποίηση και τις μουσικές της και, κυρίως, με το duende της Ανδαλουσιάνικης ψυχής, είναι μια βαθιά σχέση που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν… Αυτή τη φορά λοιπόν, λίγους μήνες πριν ξεκινήσει όλη αυτή η καταιγίδα, βρέθηκα προσκεκλημένη από το πανέμορφο Auditorio Manuel de Falla να συμπράττω με τους θαυμάσιους μουσικούς της Oρχήστrρας της Πόλης της Γρανάδας σε ένα πρόγραμμα με… άρωμα γαλλικής μουσικής. «Ενορχηστρωτής» του μουσικού αυτού σχεδίου ήταν ο μαέστρος και συνθέτης Miguel Galvez-Taroncher, με τον οποίο μας συνδέει μακρά ιστορία φιλίας και συνεργασίας που ξεκίνησε το 2005, όταν έκανα την πρεμιέρα του έργου του Noche de Sollozos (Νύχτα των λυγμών) για μεσόφωνο και ορχήστρα, πάνω σε ποίηση παραδοσιακών τραγουδιών που συγκέντρωσε ο Federico Garcia Lorca και στίχους του ραββίνου του 14ου αιώνα Don Sem Tob. Η συναυλία λοιπόν της Γρανάδας ήταν η αρχή ενός σημαντικού κύκλου συναυλιών σε όλη την Ισπανία, πάντα με τους ίδιους συνεργάτες. Δυστυχώς οι εξελίξεις μας πρόλαβαν και ό,τι είχε προγραμματισθεί για το 2020 χρειάστηκε να αναβληθεί μέχρι τις αρχές του 2021 με πρώτο σταθμό, αν οι συνθήκες το επιτρέψουν, την πανέμορφη Σεβίλλη. Είμαστε πάντα στη γη του Federico Garcia Lorca και κάνουμε μουσική «αναζητώντας την αρχαία μας ψυχή του παιδιού».1
Αυτό που εκπλήσσει πάντως είναι πως και εν μέσω πανδημίας οι δραστηριότητες και η δημιουργικότητα των καλλιτεχνών δεν κάμπτεται. Παράδειγμα, το γκαλά στη μνήμη της Κάλλας το Σεπτέμβριο που μας πέρασε στο Μέγαρο της Θεσσαλονίκης.
Ακριβώς! Εν μέσω πανδημίας τόσο οι καλλιτέχνες όσο και οι διάφοροι φορείς και οργανισμοί σε όλες τις γεωγραφικές συντεταγμένες επιστράτευσαν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το ερώτημα που στοιχειώνει όλους μας: «και τώρα τι;». Στη χώρα μας που έχουμε την ευλογία ενός ήπιου και γλυκού καιρού κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, ένας σημαντικός αριθμός εκδηλώσεων μπόρεσαν να πραγματοποιηθούν σε χώρους εξωτερικούς χαρίζοντας έτσι μιαν ανάσα ψυχής σε καλλιτέχνες και κοινό. Σε αυτό το πλαίσιο, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης σχεδίασε και υλοποίησε, στις 16 Σεπτεμβρίου, το γκαλά όπερας στη μνήμη της Μαρίας Κάλλας αποτίνοντας φόρο τιμής στη μέγιστη αυτή μορφή της λυρικής τέχνης. Η χαρά όλων μας που επιτέλους μπορούσαμε και πάλι, μετά από μήνες, να κάνουμε μουσική μαζί και να μοιραστούμε τη συγκίνηση με το κοινό, δεν μπορεί να περιγραφεί, ήταν μια πραγματική γιορτή!
Έχετε τραγουδήσει κάτω από την μπαγκέτα μεγάλων και σπουδαίων αρχιμουσικών όπως Κλάουντιο Αμπάντο, Μισέλ Πλασόν, Αλμπέρτο Τζέντα, Θόδωρου Αντωνίου, Λουκά Καρυτινού, Μίλτου Λογιάδη κ.ά. Ποια συνεργασία από αυτές θεωρείται ξεχωριστή;
Στην πορεία μου στη μουσική είχα την τύχη να συνεργασθώ –και να συνεργάζομαι– με σπουδαίους αρχιμουσικούς τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Χαρισματικές φυσιογνωμίες με βαθιά γνώση της μουσικής αλλά και της σκηνής, όλοι τους υπήρξαν για μένα δάσκαλοι σημαντικοί που με ενέπνευσαν και έπαιξαν ρόλο καθοριστικό στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής μου διαδρομής άλλοτε δίνοντάς μου πολύτιμες συμβουλές και άλλες πάλι φορές μέσα από τον τρόπο με τον οποίο οδηγούν την κάθε μουσική φράση.
Φαίνεται πως σας γοητεύουν οι προκλήσεις, επιλέγετε πάντα ένα απαιτητικό ρεπερτόριο ανάμεσα σε διαφορετικά και συχνά αντιδιαμετρικά μουσικά είδη.
Η ίδια η καλλιτεχνική πράξη είναι μια συνεχής πρόκληση! Επίσης, συχνά διαλέγουμε εμείς τα έργα, άλλες φορές όμως μας διαλέγουν εκείνα, βρίσκονται στο δρόμο μας με την αφορμή μιας συναυλίας, μιας συνεργασίας και αποτελούν το έναυσμα για ένα νέο πεδίο έρευνας.
Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η έννοια του συνεχούς και οι μυστικές συνδέσεις έργων που φαινομενικά ανήκουν σε διαφορετικά στιλ και εποχές. Ποια μπορεί να είναι η σχέση ανάμεσα σε ένα ρετσιτατίβο του Monteverdi και στο sprechgesang του Φεγγαρίσιου Πιερρότου; Πού συναντά η ηχοχρωματική παλέτα του Ντεμπισί ένα έργο της Silvina Milstein που γράφτηκε μόλις πριν από τρία χρόνια;
Το 2019 ήταν επετειακό έτος για τον Νίκο Σκαλκώτα. Πιστεύω πως με το σπάνιο αρχειακό υλικό της δισκογραφικής παραγωγής «Νίκος Σκαλκώτας World premiere recordings 1949-2019» εσείς και οι συντελεστές του δίσκου συμβάλατε στη διάδοση του μουσικού μας πολιτισμού. Πόσο εύκολο είναι για έναν ερμηνευτή, και μάλιστα έναν λυρικό καλλιτέχνη, να ασχοληθεί με αυτό το έργο;
Το 2019, με αφορμή τη συμπλήρωση 70 ετών από το θάνατο του Νίκου Σκαλκώτα, κυκλοφόρησε από τη γαλλική εταιρεία Melism, με την οποία έχω τη χαρά να συνεργάζομαι τα τελευταία χρόνια, ο δίσκος ακτίνας «Nikos Skalkottas, world premiere recordings 1949-2019» που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα έργων του συνθέτη σε πρώτη παγκόσμια δισκογραφική παρουσίαση, μεταξύ των οποίων η ιστορική ηχογράφηση των Δώδεκα Ελληνικών χορών –για πρώτη φορά σε στερεοφωνική μορφή, έπειτα από ειδική επεξεργασία– καθώς και τρία τραγούδια για μεσόφωνο και πιάνο που ερμηνεύουμε με το Νικόλαο Σαμαλτάνο. Με τα τραγούδια αυτά, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικές πτυχές του συνθετικού ύφους του Σκαλκώτα, ολοκληρώθηκε η δισκογράφηση, σε πρώτη παγκόσμια, των φωνητικών έργων του κορυφαίου συνθέτη η οποία ξεκίνησε με την ηχογράφηση του κύκλου των 16 Τραγουδιών για τη BIS το 2004. Η ανταπόκριση από το διεθνή Τύπο ήταν πραγματικά συγκινητική με εκτενέστατες αναφορές, μεταξύ άλλων στο BBC Music Magazine, το Grammophone και το Fanfare.
Η φωνητική μουσική του Σκαλκώτα, και ιδιαίτερα ο κύκλος των 16 Τραγουδιών για μεσόφωνο και πιάνο, αποτελεί μεγάλη πρόκληση και για τους δύο ερμηνευτές στο επίπεδο της μουσικής σύμπραξης. Από τη μεσόφωνο απαιτεί στέρεη τεχνική και, ιδανικά, «απόλυτο» αυτί, καθώς καλείται να ανταποκριθεί σε δύσκολα διαστήματα ακροβατώντας σε όλο το φάσμα της έκτασης της φωνής της διατηρώντας παράλληλα τα ηχοχρωματικά χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας αλλά και την ευκρίνεια του κειμένου.
Σε μια κρίσιμη για τη δισκογραφία εποχή η γαλλική Melism εκδίδει έναν ακόμη δίσκο σας με έργα Γιάννη Χρήστου και Μίκη Θεοδωράκη...
Ο δίσκος «Intersection 1955» αποτελεί επετειακή έκδοση καθώς φέτος γιορτάζουμε τα 95α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ συμπληρώνονται 50 χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Χρήστου, απώλεια τραγική για τον πνευματικό κόσμο της χώρας μας αλλά και για τη λόγια μουσική δημιουργία εν γένει. Δέχτηκα με χαρά την πρόταση της Μelism να συμπράξω σε αυτό το δίσκο γιατί θα είχαμε την ευκαιρία να ξαναβρεθώ μουσικά με τους δύο πολύ αγαπητούς μου φίλους και συνεργάτες Νικόλαο Σαμαλτάνο και Christophe Sirodeau, ηχογραφώντας μάλιστα έναν κύκλο που αγαπώ ιδιαίτερα, τα Eluard του Μίκη και τα T.S.Eliot Songs που αποτελούν για εμένα μια υπόθεση ψυχής, ένα πραγματικό leitmotiv της διαδρομής μου μέσα στη μουσική, αφού από τα πρώτα μου κιόλας καλλιτεχνικά βήματα είχα την τύχη να μυηθώ στο φιλοσοφικό και ηχητικό σύμπαν του Χρήστου –μέσα από την πολύχρονη συνεργασία μου με τον αείμνηστο δάσκαλο Θόδωρο Αντωνίου– και να τραγουδώ συχνά τόσο το θαυμάσιο αυτό κύκλο όσο και την Πρώτη Συμφωνία του.
Θα μου επιτρέψετε να κλείσω την κουβέντα μας αναφέροντας τα λόγια του Γιάννη Χρήστου: «Σκοπός της μουσικής είναι να δημιουργεί ψυχή δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για το μύθο, τη ρίζα κάθε ψυχής. Εκεί όπου δεν υπάρχει ψυχή η μουσική την δημιουργεί. Εκεί όπου υπάρχει ψυχή, η μουσική την στηρίζει.»
Σημείωση
1. Στίχος από ποίημα του Lorca που έχει μελοποιήσει ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Αμερικανός συνθέτης George Crumb στο έργο του Ancient Voices of Children του οποίου την πρώτη πανελλήνια εκτέλεση έκανε η Αγγελική Καθαρίου, το 1999 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπό τον Θόδωρο Αντωνίου, παρουσία του συνθέτη.