Επισήμως ανακοινώθηκε η λήξη του πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Αρτσάχ). Τι προβλέπει η συμφωνία που υπογράφτηκε μεταξύ του Βλαντίμιρ Πούτιν, του Ιλχάμ Αλίεφ και του Νικόλ Πασινιάν;
Πρώτον, σταματούν οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών και οι δυνάμεις τους μένουν στα σημεία που βρίσκονταν τα μεσάνυχτα της 10ης Νοεμβρίου. Η πόλη Σούσα, που γίνονταν σφοδρές μάχες, περνάει στην πλευρά του Αζερμπαϊτζάν.
Δεύτερον, ο στρατός της Αρμενίας εγκαταλείπει την περιοχή και τη θέση τους παίρνουν δυνάμεις του ρωσικού στρατού, που θα εγγυηθούν την ασφάλεια του Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Είναι κάτι αντίστοιχο με αυτό που είχε γίνει στην Υπερδνειστερία, την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία.
Τρίτον, στη διάρκεια του επόμενου μήνα στον έλεγχο του Μπακού θα περάσουν οι περιοχές του Καλμπαζάρ, του Αγκντάμ και του Λατσίν. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται μέσα στο Αζερμπαϊτζάν και είναι γύρω από το Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Είχαν κατακτηθεί από την Αρμενία κατά τον πρώτο πόλεμο και χρησιμοποιήθηκαν ως ζώνη ασφαλείας, αλλά και ως διάδρομος σύνδεσης με το Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Η επιστροφή αυτών των εδαφών τέθηκε ως προϋπόθεση από το Αζερμπαϊτζάν για να σταματήσει τις επιθέσεις του. Σ’ αυτή τη συμφωνία δίνεται στην Αρμενία μια ζώνη ελέγχου πλάτους 5 χιλιομέτρων στο Λατσίν, που θα εποπτεύεται από δυνάμεις του ρωσικού στρατού. Ρώσοι συνοριοφύλακες θα ελέγχουν επίσης το διάδρομο που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την αυτόνομη περιοχή του Ναχιτσεβάν και διέρχεται από το έδαφος της Αρμενίας. Αυτή η συμφωνία ειρήνευσης θα έχει διάρκεια πέντε ετών και θα επεκτείνεται αυτόματα αν κάποια από τις δύο πλευρές δεν ζητήσει την αποχώρησή της μονομερώς.
Ο ρωσικός και τουρκικός παράγοντας
Το τελευταίο διάστημα οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν προέλαυναν και στρατιωτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι σύντομα θα έφταναν μέχρι το Στεπανακέρτ. Η Ρωσία σε καμία περίπτωση δεν ήθελε το Ναγκόρνο - Καραμπάχ να περάσει στον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν, που με μια ενδεχόμενη είσοδο στο ΝΑΤΟ, η βορειοατλαντική συμμαχία θα έφτανε χωρίς εμπόδια στην Κασπία και τα ρωσικά σύνορα στην περιοχή του Νταγκεστάν. Άλλωστε, κάτι τέτοιο θα ενίσχυε το ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή, εις βάρος των γεωπολιτικών συμφερόντων της Ρωσίας. Ο Ιλχάμ Αλίεφ επιδίωκε από την αρχή μια ενδεχόμενη κατάπαυση του πυρός, με οφέλη για το Αζερμπαϊτζάν, να εποπτεύεται από ρωσικές και τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις. Η Τουρκία ήταν η χώρα που υποστήριζε ανοιχτά και με στρατιωτικές δυνάμεις τη μια πλευρά. Τώρα βλέπει να κερδίζει το Αζερμπαϊτζάν χωρίς να έχει ουσιαστικό ρόλο στη νέα κατάσταση πραγμάτων, δεν έχει πει όμως την τελευταία λέξη.
Ο τούρκος πρόεδρος Ρατζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη την υπογραφή ρωσο-τουρκικού πρωτοκόλλου για δημιουργία κοινού κέντρου ελέγχου της κατάπαυσης του πυρός. Ο εκπρόσωπος Τύπου του ρώσου προέδρου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε ότι γίνεται αναφορά για δημιουργία κοινού κέντρου παρακολούθησης της συμφωνίας κατάπαυσης, το οποίο θα εδρεύει στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν και δεν τίθεται θέμα ρωσο-τουρκικών σωμάτων «κυανόκρανων» στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις θα αποτελούνται από ρώσους στρατιώτες και θα έχουν φυλάκια σε όλη τη γραμμή, μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Το Μπακού γιορτάζει. Πήρε πίσω τρεις περιοχές γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και κατέλαβε την πόλη Σούσα, που έχει συμβολική αξία για τους Αρμένιους και τους Αζέρους. Ήταν η παλιά πρωτεύουσα του βασιλείου του Καραμπάχ και έχει ιστορική σημασία για την περιοχή.
Δυσαρεστημένη η Αρμενία
Στο Γιερεβάν και στο Στεπανακέρτ, από την άλλη, υπάρχει διάχυτη απογοήτευση και οργή. Πολλοί μιλούν για τραγωδία, καταστροφή και εθνική προδοσία. Ο επικεφαλής του Ναγκόρνο – Καραμπάχ, Αραϊκ Αρουτιουνιάν, δήλωσε ότι συμφώνησε για την κατάπαυση του πυρός υπό την πίεση της υπάρχουσας δύσκολης κατάστασης και για «να μη χαθεί ολοκληρωτικά το Αρτσάχ».
Είναι φανερό ότι η συμφωνία ειρήνευσης ήταν αποτέλεσμα της ήττας της αρμενικής πλευράς και υπογράφτηκε με τους όρους του νικητή, που στην προκειμένη περίπτωση ήταν το Αζερμπαϊτζάν. Αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας έγιναν μεγάλες συγκεντρώσεις στο Γιερεβάν που συνοδεύτηκαν από καταλήψεις κυβερνητικών κτιρίων. Οι διαδηλωτές ζητούν την παραίτηση του πρωθυπουργού, Νικόλ Πασινιάν, τον οποίο θεωρούν υπεύθυνο γι’ αυτή την ήττα. Επίσης, απαίτησαν συνάντηση με το γενικό επιτελείο στρατού. Στις συγκεντρώσεις ακούστηκαν και αντιρωσικά συνθήματα. 17 κόμματα της αντιπολίτευσης υπέγραψαν κοινή επιστολή, όπου ζητούν την παραίτηση του πρωθυπουργού και τη δημιουργία νέου εκτελεστικού οργάνου.
Ο ρόλος του στρατού στην πολιτική ζωή της Αρμενίας ενισχύθηκε τον τελευταίο 1,5 μήνα του πολέμου. Ο Νικόλ Πασινιάν προσπάθησε να ρίξει την ευθύνη στους στρατιωτικούς για την υπογραφή της συμφωνίας, δηλώνοντας σε διάγγελμά του ότι «ο στρατός είπε να σταματήσουμε» και ότι λόγω των αδυναμιών και των προβλημάτων του στρατού αν δεν σταματούσε τώρα ο πόλεμος, οι συνέπειες θα ήταν πολύ βαρύτερες. Επίσης ρίχνει τις ευθύνες για την ήττα σε όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις της Αρμενίας και όχι στην αλλοπρόσαλλη πολιτική που άσκησε τα τελευταία χρόνια. Κατηγορείται ότι τα προσπάθησε να απομακρύνει την Αρμενία από τη Ρωσία και να την προσδέσει στη Δύση και μόνο όταν είδε ότι χάνει τον πόλεμο απευθύνθηκε για βοήθεια στη Μόσχα, στις 31 Οκτωβρίου.
Η κατάσταση και στην Αρμενία και στο Ναγκόρνο - Καραμπάχ είναι έκρυθμη. Ο επικεφαλής του Ναγκόρνο - Καραμπάχ την προηγούμενη Τρίτη χρησιμοποίησε πρώτη φορά την έννοια «εμφύλιος πόλεμος» και υπονοούσε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που έχει διαμορφωθεί μετά τη συμφωνία. Διαχέονται συνεχώς φήμες, όπως ότι μπήκαν στην Αρμενία τουρκικά στρατεύματα, κατέλαβαν τον Ταβούς, οι οποίες δεν επιβεβαιώνονται. Ο Νικόλ Πασινιάν αρνείται να παραιτηθεί και καλεί τους οπαδούς του να διαδηλώσουν υπέρ του. Ο ίδιος αναρριχήθηκε στην εξουσία το 2018 μετά από μεγάλες διαδηλώσεις και μια «μίνι έγχρωμη επανάσταση» και πήρε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Τώρα προσπαθεί με όλα τα μέσα να κρατήσει την εξουσία, με συμμάχους την πολυδιάσπαση της αντιπολίτευσης και το στρατιωτικό νόμο. Η προσπάθεια των 17 κομμάτων της αντιπολίτευσης να ενωθούν εναντίον του Πασινιάν προς το παρόν δεν έχει αποτέλεσμα. Ανεξάρτητα όμως από τις προσπάθειες της αντιπολίτευσης, ο Ν. Πασινιάν έδειξε ότι είναι αναποτελεσματικός στα δύσκολα και θα μείνει στην ιστορία σαν ο μοιραίος πρωθυπουργός που έχασε τον πόλεμο.