Ο καθηγητής Υγιεινής – Κοινωνικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ Αλέξης Μπένος μιλά στην «Εποχή» αμφισβητώντας αφενός τον παγκόσμιο ενθουσιασμό για το εμβόλιο της Pfizer και αφετέρου τις κυβερνητικές πρακτικές στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
Η είδηση του εμβολίου ήρθε να φέρει αισιοδοξία. Τη συμμερίζεστε; Μπορεί να υπάρξει εμβόλιο μέσα στο 2021 και η επιδημία να περιοριστεί σημαντικά;
Πρόκειται για μια εντυπωσιακά ενορχηστρωμένη σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδιαίτερα επιτυχή επικοινωνιακή επιχείρηση, που δυστυχώς επαναλαμβάνεται συχνά τον τελευταίο καιρό [η προηγούμενη ήταν με το περίφημο εμβόλιο της Οξφόρδης, η επικέντρωση γύρω από το οποίο ξεφούσκωσε μετά από την αναφορά πιθανών επιπλοκών].
Η ίδια η εταιρεία Pfizer παρουσιάζει ως προσωρινά τα αποτελέσματα της έρευνάς της, τα οποία προφανώς δεν είναι επαρκή για να προχωρήσει στην παραγωγή εμβολίων. Τονίζει ότι τα αποτελέσματά της έρευνας της μέχρι σήμερα, δείχνουν ότι επηρεάζονται τα ήπια συμπτώματα, αλλά προφανώς δεν μπορεί ακόμη να τεκμηριώσει πιθανή επίδραση στις βαρύτερες περιπτώσεις, ούτε βέβαια στη συνολική νοσηρότητα και θνησιμότητα.
Είναι επίσης πολύ νωρίς για να υπάρχει κάποια εκτίμηση για την ποιότητα της ανοσίας που πιθανόν θα προκαλεί το εμβόλιο καθώς και για το πόσο χρονικό διάστημα αυτή θα διαρκεί. Είναι δε ακόμη προφανές ότι δεν υπάρχουν δεδομένα που να τεκμηριώνουν την ασφάλεια του εμβολίου [αν προκαλεί άλλες ανεπιθύμητες δράσεις] καθότι απαιτείται μακρόχρονη παρατήρηση για το σκοπό αυτό. Άρα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια έρευνα σε εξέλιξη, τα μέχρι τώρα δεδομένα της οποίας δεν μπορούν να τεκμηριώσουν την πιθανή αποτελεσματικότητα και ασφάλεια του εμβολίου που πιθανόν θα παραχθεί, εφόσον βέβαια γίνει αποδεκτό από τους επιστημονικούς και θεσμικούς οργανισμούς που είναι υποχρεωμένοι να κρίνουν τη χρησιμότητά του με σαφή επιστημονικά κριτήρια. Άρα και στο πλέον αισιόδοξο σενάριο επιτυχίας θα χρειαστεί πολύ περισσότερος χρόνος για την τελική παραγωγή και διάθεσή του.
Οπότε προφανώς χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση ανακινήθηκε η ελπίδα ότι πιθανόν, ίσως, κάποτε θα υπάρξει ένα εμβόλιο. Αυτή η απόλυτα ασαφής και επιστημονικά έωλη ανακοίνωση έγινε, με διαστημική ταχύτητα, η πρώτη είδηση στον κόσμο, εμπλουτισμένη με τη βεβαιότητα κυβερνήσεων και ΜΜΕ, ότι φτάνουμε στο αίσιο τέλος της πανδημίας, οπότε δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούμε, ούτε να παίρνουμε μέτρα πρόληψης, ενίσχυσης των δημόσιων υπηρεσιών υγείας, κοκ.
Είναι, δηλαδή, σαν να μιλάμε για μία πραγματικότητα που κατασκεύασαν τα media…
Η εικονική πραγματικότητα που δημιούργησε μια καλά σχεδιασμένη και επιθετική επικοινωνιακή καμπάνια, είχε συγκεκριμένες και σαφείς επιπτώσεις. Κατ' αρχήν νομιμοποίησε τις γρήγορες αποφάσεις πολλών κυβερνήσεων, οι οποίες, στο πλαίσιο του διευρυνόμενου εμβολιαστικού εθνικισμού, δέσμευσαν, και πάλι, σημαντικούς δημόσιους πόρους ως δωρεά στον ιδιωτικό τομέα για την αγορά κάποιου προϊόντος που ίσως παραχθεί κάποτε. Παράλληλα, η μετοχή της Pfizer εκτινάχθηκε σε λίγες ώρες στην παγκόσμια χρηματιστηριακή αγορά, διαδικασία που φρόντισε να εκμεταλλευτεί και ίδιος ο CEO της για ίδιον όφελος [www.reuters.com/article/pfizer-albert-bourla-stake-idUSL4N2HX334].
Εκτός από αυτά, στα άμεσα οφέλη αυτής της επιχείρησης καταγράφεται και ο επιτυχής, αλλά προσωρινός, αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης από τις πολιτικές που οδήγησαν στη σημερινή ανεξέλεγκτη διασπορά της επιδημίας και την τεράστια πίεση που αυτή προκαλεί στο αποδιοργανωμένο από τις συνεχείς, τα τελευταία δέκα χρόνια, πολιτικές λιτότητας Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Το ΕΣΥ, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη αλλά όχι μόνο, έχει φτάσει στα όριά του, η κυβέρνηση έφτασε να καλέσει ιδιώτες γιατρούς για το σύστημα. Υπάρχει τρόπος, έστω και στα παρά ένα, η κατάσταση να μην φτάσει στο απροχώρητο;
Το χρονικό διάστημα από την άνοιξη μέχρι σήμερα δεν έγινε τίποτα για τη στήριξη των υπηρεσιών υγείας, ενόψει του επερχόμενου δεύτερου κύματος της επιδημίας. Το κάλεσμα σήμερα στους ιδιώτες γιατρούς να εργαστούν στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας με υπερδιπλάσιους μισθούς από τους ήδη υπηρετούντες, είναι άλλη μια κίνηση αποδιάρθρωσης του συστήματος. Απαιτείται πολιτική μαζικών προσλήψεων μόνιμου και αποκλειστικής απασχόλησης προσωπικού, υλικοτεχνική υποστήριξη [μέσα ατομικής προστασίας, κρεβατια ΜΕΘ, αναπνευστήρες, εργαστηριακή υποδομή τεστ, κλπ], και αναδιοργάνωση των υπηρεσιών υγείας. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να διαχειριστεί τις εκρηκτικές ανάγκες της COVID19 νοσηρότητας εκ των ενόντων, με τις υπάρχουσες υποδομές και το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό εκτός από αναποτελεσματική είναι και ιδιαίτερα επικίνδυνη. Η ποιοτική φροντίδα των αρρώστων με COVID19 είναι ήδη αδύνατη με τις υπάρχουσες αναλογίες αρρώστων / προσωπικού και την απόλυτη πληρότητα των ΜΕΘ. Το προσωπικό, εκτός από εξουθενωμένο είναι και αποδεκατισμένο από τον ίδιο το ιό. Παράλληλα, η μετατροπή όλων των νοσοκομείων σε υπηρεσίες αποκλειστικά για την νοσηρότητα από κορονοϊό, έχει ήδη διαλύσει όλες τις υπηρεσίες που καλύπτουν τις ανάγκες για φροντίδα της γενικής νοσηρότητας, διαδικασία που οδηγεί στην αύξηση ακόμη και της θνησιμότητας από άλλα νοσήματα.
Για να αντιμετωπιστεί η έκρηξη της νοσηρότητας στη φάση που βρισκόμαστε σήμερα θα έπρεπε ήδη να λειτουργούν εφεδρικές νοσηλευτικές υπηρεσίες σε κατάλληλους χώρους [όπως π.χ. τα περίπτερα της Έκθεση Θεσσαλονίκης, ξενοδοχεία, κοκ] και να είχαν επιταχθεί οι δομές του ιδιωτικού τομέα υγείας, καθώς και τα στρατιωτικά νοσοκομεία. Παράλληλα, αντί να αποδιαρθρώνονται οι υπηρεσίες της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας με μετακινήσεις προσωπικού τους στα νοσοκομεία, θα έπρεπε να ενδυναμωθούν ώστε να αναλάβουν το σημαντικό ρόλο που τους αντιστοιχεί στον έλεγχο της επιδημίας με εξετάσεις, ιχνηλάτηση κρουσμάτων, κλπ και τη φροντίδα στο σπίτι τους των αρρώστων με ήπια συμπτώματα. Έτσι θα υπήρχε η δυνατότητα αποτελεσματικότερου επιχειρησιακού σχεδιασμού για την κάλυψη των αναγκών της COVID19 νοσηρότητας, ενώ παράλληλα θα διασφαλιζόταν η συνέχεια στη φροντίδα της υπόλοιπης νοσηρότητας.
Το λοκ ντάουν, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, μοιάζει να είναι πιο χαλαρό από το προηγούμενο. Μήπως έπρεπε να επιβληθεί νωρίτερα; Έχετε την εντύπωση ότι η κυβέρνηση έμεινε πίσω στις εξελίξεις και άργησε να δράσει;
Τα λοκ ντάουν είναι η αναγκαστική λύση όταν δεν έχει γίνει τίποτα για τον έλεγχο της επιδημίας. Από τον Απρίλιο μέχρι σήμερα θα έπρεπε να έχουν παρθεί αποφασιστικά μέτρα στήριξης των υπηρεσιών υγείας όπως είπαμε παραπάνω.
Για τον ουσιαστικό όμως έλεγχο της επιδημίας, πριν φτάσουμε στη διαχείριση της νοσηρότητας που αυτή προκαλεί, ήταν απαραίτητη η ριζική αναβάθμιση και υποστήριξη με εξειδικευμένο προσωπικό των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας όπως ο ΕΟΔΥ και οι περιφερειακές διευθύνσεις υγείας. Η συντονισμένη δραστηριότητα υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας σε όλη την επικράτεια θα μπορούσε να συμβάλλει αποφασιστικά στον έλεγχο της επιδημίας με την ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος επιδημιολογικής επιτήρησης. Με τα δεδομένα της επιδημιολογικής επιτήρησης μπορούμε να εκτιμήσουμε με εγκυρότητα την πορεία της επιδημίας, να ανιχνεύσουμε πότε, που και σε ποιες ομάδες του πληθυσμού παρατηρούνται συσσωρεύσεις περιστατικών και να δράσουμε ανάλογα.
Που οφείλεται κατά τη γνώμη σας η εκτόξευση των κρουσμάτων στην Θεσσαλονίκη τις τελευταίες 15 ημέρες;
Όλα τα ερωτήματα τα σχετικά με την πορεία των κρουσμάτων και οι ερμηνείες για την αύξησή τους δεν μπορούν να απαντηθούν με επιστημονική τεκμηρίωση όσο δεν υπάρχουν έγκυρα επιδημιολογικά δεδομένα. Η διενέργεια τεστ στους δρόμους, χωρίς κανέναν σχεδιασμό και καμία πληθυσμιακή αναφορά δεν περιέχει δεδομένα για την ανίχνευση πιθανών συσσωρεύσεων κρουσμάτων και τον εντοπισμό κοινών διαδικασιών έκθεσης στον ιό. Η ανυπαρξία αυτών των δεδομένων δίνει τη δυνατότητα αυθαίρετων ερμηνειών, όπως η ενοχοποίηση της νεολαίας και η επικέντρωση στην ατομική ευθύνη, το κλείσιμο ή το άνοιγμα των σχολείων, κοκ. Από την άλλη πλευρά, αν και πάλι λείπουν τα δεδομένα, η πιθανότητα πολλαπλών ενεργών επαφών προφανώς πολλαπλασιάζεται στα ΜΜΜ, στους χώρους δουλειάς όπου ο κίνδυνος διασποράς εκτινάσσεται και λόγω του κινδύνου απόλυσης λόγω υγείας και στους χώρους εγκλεισμού και περιορισμού όπως οι φυλακές και τα στρατόπεδα εγκλεισμού των μεταναστών και προσφύγων. Η πλήρης αδιαφορία για τις συνθήκες στα ΜΜΜ και στην εργασία από τις υπεύθυνες αρχές μόνο τυχαία δεν είναι.
Δυστυχώς και αυτή η πανδημία έχει σαφές κοινωνικό και ταξικό πρόσημο, τόσο στην προκαλούμενη νοσηρότητα και θνησιμότητα, όσο και στις κοινωνικοοικονομικές της επιπτώσεις που με τη σειρά τους θα προκαλέσουν μεγαλύτερες βλάβες στην υγεία των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων.
Ο Αλέξης Μπένος είναι καθηγητής Υγιεινής - Κοινωνικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ.