Χανιά: Ποιος πληρώνει το λογαριασμό της «ανάπτυξης»; (μέρος α)

Φράγμα Βαλσαμιώτη

Στο νομό Χανίων, όπως σε όλη την Κρήτη, όπως σε όλη την Ελλάδα, στέκουν φαντάσματα. Φαντάσματα από μπετό και χωματουργικά, αλάνθαστοι δείκτες του πώς διαμορφώθηκε ο μύθος της ανάπτυξης, ιδίως κατά τις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Φαντάσματα - αναπτυξιακά κουφάρια, δείκτες της κενότητας της λέξης «ανάπτυξη» όταν αυτή δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια: τι είδους ανάπτυξη; για ποιόν; πόσο; και πώς; Αλάνθαστοι δείκτες επιπλέον του πώς βιάζουμε το φυσικό περιβάλλον το οποίο διατεινόμαστε πως πάμε να προστατέψουμε και το οποίο, όπως μας διαβεβαιώνουν γυαλιστερές, ακριβοπληρωμένες Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) θα βελτιωθεί με το εκάστοτε έργο. Αλάνθαστοι δείκτες τέλος του πώς ορισμένοι, όχι τυχαίοι, μπορούν με ευκολία και χάρη να ελίσσονται στα γρανάζια της γραφειοκρατίας, τρομαχτικά και αδυσώπητα για τους φτωχούς, αλλά θερμοκήπια σπατάλης και ασπίδες ατιμωρησίας για τους ημέτερους.

Τέσσερα τέτοια παραδείγματα στο νομό Χανίων έχουν να κάνουν με ταμιευτήρες νερού. Υπάρχουν αρκετές «κλωστές» που διασυνδέουν τα παραπάνω «έργα»: Ζημιά στο περιβάλλον, μεγάλα κόστη, σπατάλη δημόσιων πόρων, απόσταση από τις πραγματικές ανάγκες, ευνοιοκρατία, ατιμωρησία, για έργα που δεν είναι καν λειτουργικά. Όλα απορρέουν από την τυφλή προσκόλληση στη λογική της ανάπτυξης. Το γνωρίζουμε, τεκμηριωμένα, εδώ και καιρό. Γνωρίζουμε όμως και τον εναλλακτικό δρόμο προς τον οποίο πρέπει αποφασιστικά να στραφούμε: Να βάλουμε τον άνθρωπο και τις ανάγκες του πάνω από τα κέρδη των λίγων. Τώρα.

Λιμνοδεξαμενές Αγ. Θεοδώρων και Χρυσοσκαλίτισσας

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εγκαταστάθηκε η Ίκαρος ΑΤΕ για έργο του υπουργείου Γεωργίας το οποίο αφορούσε στις δίδυμες λιμνοδεξαμενές Αγ. Θεοδώρων και Χρυσοσκαλίτισσας. Την εποχή εκείνη ούτε κουβέντα για ΜΠΕ ή μελέτες σκοπιμότητας, ή τουλάχιστον γεωλογικές μελέτες (η απουσία των οποίων αποδείχθηκε καθοριστική). Ο τότε ΟΑΔΥΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης) και νυν ΟΑΚ, που είχε αναπτύξει σημαντική δράση και έργα που αφορούσαν κυρίως την άρδευση, δήλωνε άγνοια για το έργο. Αυτό αποφασίστηκε και εκτελέστηκε από την Αθήνα.

Η περιοχή είχε και έχει μεγάλη ανάγκη από νερό. Σήμερα μάλιστα ακόμη μεγαλύτερη, καθώς, δεδομένης της κατασκευής των λιμνοδεξαμενών, πολλοί ντόπιοι επένδυσαν σε γη και εξοπλισμό, διαμορφώνοντας θερμοκήπια που και σήμερα ακόμη διψάνε.

Στόχος, τότε, ήταν η κατασκευή δυο λιμνοδεξαμενών χωρητικότητας περίπου 650.000 m³ η καθεμιά, με προϋπολογισμό γύρω στα 2,5 δισ. δραχμές. Κανείς δεν είναι σίγουρος, όμως το πραγματικό κόστος σε σημερινά λεφτά κυμάνθηκε γύρω στα 8 εκατομμύρια ευρώ, χωρίς να υπολογίσουμε συνοδά έργα. Οι δεξαμενές ολοκληρώθηκαν προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Λιμνοδεξαμενή Αγ. Θεοδώρων

Η μία (Χρυσοσκαλίτισσας) τρύπησε αμέσως. Δεν λειτούργησε ποτέ. Η δεύτερη (Αγ. Θεοδώρων) λειτούργησε ως το 2010 και στη συνέχεια ακολούθησε την τύχη της πρώτης.

Ο δρ Ανδρεάδης, γεωλόγος της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, δήλωσε σε συσκέψεις που ακολούθησαν –για την περίπτωση ενδεχόμενης επισκευής τους: «Το έδαφος στην περιοχή είναι τέτοιο που δεν θα έπρεπε να γίνουν εδώ οι λιμνοδεξαμενές». Αναρωτιέται κανείς, πού ήταν ο αντίστοιχος γεωλόγος του Υπουργείου;

Φράγμα Βαλσαμιώτη

Το φράγμα Βαλσαμιώτη εγκαινιάστηκε το 2014 από τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Αθ. Τσαυτάρη, παρουσία του υφυπουργού Β. Κεγκέρογλου. Είχε ενταχθεί για χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση με προϋπολογισμό περίπου 20 εκ. ευρώ και προβλεπόμενη χωρητικότητα περίπου 6 εκ. m³. Οι μελέτες είχαν ξεκινήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και η κατασκευή το 2005. Μέχρι σήμερα έχει κοστίσει πάνω από 40 εκ. ευρώ και πραγματική χωρητικότητα περίπου 1 εκ. m³. Δηλαδή μετά από 20 χρόνια προετοιμασίας και μελετών, καταφέραμε να φτιάξουμε ένα φράγμα διπλάσιου κόστους και με το 1/6 της χωρητικότητας από την πρόβλεψη.

Σήμερα, 6 χρόνια μετά τα εγκαίνια, το έργο βρίσκεται υπό δικαστική διερεύνηση, ο ΟΑΚ, που έχει την ευθύνη λειτουργίας του, δεν το παραλαμβάνει και η κατασκευάστρια εταιρεία διατείνεται πως αν δεν παραληφθεί, δεν μπορούν να γίνουν εργασίες για την επισκευή του. Μύλος. Αν, δε, υποθέσουμε ότι αποφασίζεται η επισκευή, ας μη ρωτήσουμε ποιος εγγυάται ότι αυτή θα είναι επιτυχής· για τον ενδεχόμενο δε προϋπολογισμό οι προηγούμενες προβλέψεις δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη.

Ειρήσθω εν παρώδω, στα Χανιά κάθε χρόνο πετάμε στη θάλασσα 9.000.000 m³ νερό, δηλαδή το ισοδύναμο περίπου δύο φραγμάτων Βαλσαμιώτη, από τον τριτοβάθμιο βιολογικό της πόλης…

Λιμνοδεξαμενή Ομαλού

Το 1993, το υπουργείο Γεωργίας ολοκληρώνει μελέτη για την κατασκευή λιμνοδεξαμενής στο οροπέδιο του Ομαλού χωρητικότητας 1,5 εκ. Ακολουθεί μια περίοδος ημιαδράνειας, η οποία τελειώνει το 2005 με την κατάθεση ΜΠΕ και την έγκριση περιβαλλοντικών όρων από το ΥΠΕΧΩΔΕ το 2006 για λιμνοδεξαμενή της οποίας η χωρητικότητα είχε πέσει στα 750.000 m³. Η ΜΠΕ προκάλεσε σωρεία αντιδράσεων από τοπικούς φορείς, συλλογικότητες και υπηρεσίες ακόμη και ερώτηση στο ευρωκοινοβούλιο, για την ελλιπή σκοπιμότητα (η μελέτη σκοπιμότητας συνίστατο σε μιάμιση χειρόγραφη σελίδα) τη λανθασμένη χωροθέτηση, την απουσία συνοδών μελετών (γεωλογική μελέτη δεν είχε γίνει – κάτι μου θυμίζει αυτό…), την παράβλεψη των τοπικών συνθηκών και παραδοσιακών καλλιεργειών, την παράβλεψη της υφιστάμενης νομοθεσίας (π.χ. η ΜΠΕ δεν ανέφερε ότι το έργο γίνεται σε προστατευόμενη περιοχή) και το υπερβολικό μέγεθος. Παρά τις αντιδράσεις, το έργο δημοπρατείται το 2008 με εκτιμώμενο κόστος περί τα 11 εκ. ευρώ.

Οι αντιδράσεις ανάγκασαν το ΥΠΕΚΑ το 2011 να παραδεχθεί πλήθος παραλείψεων, να ανακαλέσει τους περιβαλλοντικούς όρους και να προχωρήσει στη σύνταξη νέας ΜΠΕ. Αυτή μείωνε τη χωρητικότητα στα 600.000 m³ διατηρώντας τη λογική του «μεγάλου αναπτυξιακού έργου» χωρίς να σέβεται τις εκκλήσεις για προσαρμογή στις πραγματικές τοπικές ανάγκες. Σήμερα, 9 χρόνια μετά, το έργο είναι ακόμη υπό κατασκευή.