Η νέα καθυστέρηση έγκρισης του επταετούς δημοσιονομικού πλαισίου (προϋπολογισμού) της ΕΕ και του συνδεδεμένου μαζί του Ταμείου Ανάκαμψης γκρεμίζει το αφήγημα της γρήγορης, αλληλέγγυας και αποτελεσματικής απάντησης της ΕΕ στην πανδημία covid-19. Ως υπεύθυνος για τη νέα εμπλοκή κατηγορείται από το σύνολο του ευρωπαϊκού Τύπου ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν. Αλλά είναι τελικά μόνο αυτός το πρόβλημα;
Ο Βίκτορ Όρμπαν δεν είχε κρύψει ποτέ τη διαφωνία του με το σχεδιαζόμενο μηχανισμό σύνδεσης της παροχής χρηματοδοτήσεων προς χώρες της ΕΕ με την τήρηση των κανόνων του «κράτους δικαίου». Είχε προειδοποιήσει ότι δεν θα συμφωνήσει με κάτι τέτοιο, ακόμα και όταν η γερμανική προεδρία κατάφερε να περάσει μια πιο λάιτ εκδοχή του σχετικού σχεδίου. Σύμφωνα με αυτό, για να επιβληθούν οικονομικές κυρώσεις σε μια χώρα θα πρέπει να συμφωνήσουν τουλάχιστον 15 χώρες από τις 27, οι οποίες να εκπροσωπούν παράλληλα το 65% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ.
Την περασμένη εβδομάδα, ο ούγγρος πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι δεν θα δεχτεί ούτε αυτή τη φόρμουλα και μόνο η αποσύνδεση του «Οικονομικού από το Νομικό» θα οδηγήσει στη συγκατάθεσή του στο νέο κοινοτικό προϋπολογισμό της ερχόμενης επταετίας, ο οποίος όμως έχει συνδεθεί και με το Ταμείο Ανάκαμψης των 750 δισεκατομμυρίων (σε δάνεια και επιχορηγήσεις), το οποίο προέκυψε μετά από μαραθώνιες και σκληρές διαπραγματεύσεις των «εταίρων» στο τέλος του καλοκαιριού. Ο Όρμπαν κατηγορεί ευθέως τη Γερμανία ότι δεν καταλαβαίνει τις ανάγκες της στιγμής, αλλά κάθε τόσο συνηθίζει να αποκαλεί την ΕΕ κακό αντίγραφο της Σοβιετικής Ενωσης ή έστω υποχείριο του δισεκατομμυριούχου Τζορτς Σόρος.
Αντίθετα με το μύθο, που κυκλοφόρησε σε αρκετά δυτικοευρωπαϊκά ΜΜΕ ο Όρμπαν δεν είναι καθόλου «μόνος» με αυτή του τη στάση. Μαζί του συντάσσονται επί της ουσίας και οι Πολωνοί, αλλά και (έστω λιγότερο ευθαρσώς) και οι Σλοβένοι. Αν μάλιστα θέλαμε να είμαστε ειλικρινείς ή μάλλον αν ήθελαν οι ευρωπαίοι ηγέτες να είναι ειλικρινείς θα ομολογούσαν, ότι αρκετοί από αυτούς που έχουν καταπατήσει λόγω πανδημίας βασικές αρχές του κράτους Δικαίου, θα είχαν λόγους να φοβούνται μια κατά γράμμα τήρηση αυτής της προϋπόθεσης. Αλλά κάποιοι έχουν την έξωθεν καλή μαρτυρία, άλλοι είναι πολύ μεγάλοι για να τα βάλει η Κομισιόν μαζί τους και έτσι όλοι σκέφτονται όταν μιλούν για τέτοιες παραβιάσεις δύο πρωτεύουσες. Βουδαπέστη και Βαρσοβία (Β-Β).
Οι πρέσβεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, των δύο μεγάλων δηλαδή που διεκδικούν μια θέση στην Ιστορία ως οι «γενναιόδωροι σωτήρες της ΕΕ μετά την πανδημία», προσπάθησαν να διασπάσουν το μέτωπο Β-Β απευθυνόμενοι πρώτα στους Πολωνούς ενόψει και της συνάντησης που θα είχαν την Πέμπτη οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών Όρμπαν και Μοραβιέτσκι.
Μια προβλέψιμη καθυστέρηση
Το ερώτημα είναι βεβαίως μήπως τελικά αυτή η καθυστέρηση υλοποίησης αυτού του πακέτου ανάκαμψης βολεύει ορισμένους. (Για μια ενδεχόμενη καθυστέρηση υλοποίησης του προϋπολογισμού πάντα βρίσκονται λύσεις).
Ίσως πολλοί να θυμούνται ότι αυτό το Ταμείο Ανάκαμψης πέρασε από σαράντα κύματα μέχρι να αρθούν οι αντιρρήσεις των «φειδωλών του Βορρά», που πάθαιναν αναφυλαξία στην ιδέα ότι η ΕΕ θα δανειστεί για χάρη των Νοτίων. Και κατάφεραν τελικά να περιορίσουν το ποσοστό των απευθείας ενισχύσεων και να αυξήσουν εκείνο των δανείων, που προβλέπονται στη σχετική πρόταση. Τώρα μάλιστα που η Ευρώπη βρίσκεται στη δίνη μιας δεύτερης επέλασης της πανδημίας, η οποία θα έχει εξίσου οδυνηρές ίσως και χειρότερες επιπτώσεις για τις οικονομίες των κρατών-μελών, ίσως να μην τους πέφτει και τόσο άσχημη η καθυστέρηση αυτή, μέχρι να αρχίσει να ξεθολώνει κάπως το τοπίο.
Ένας λογικός άνθρωπος θα αντιτείνει ότι ακριβώς επειδή έχει ξεσπάσει και το δεύτερο κύμα το λογικό θα ήταν να βιαστούν, αλλά ποιος είπε ότι στην ΕΕ κυριαρχούσε πάντα η λογική; Αυτή τη στιγμή, έτσι κι αλλιώς, οι περισσότερες χώρες ασχολούνται με τα «δικά» τους υγειονομικά προβλήματα, τη «δική» τους αγορά, τα «δικά» τους Χριστούγεννα.
Δεν θα πρέπει να παραγνωριστούν επίσης και μια σειρά άλλοι παράγοντες. Κατ' αρχάς δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιες χώρες του Βορρά «κρύβονται» πίσω από τον Όρμπαν για να καθυστερήσουν ή να ακυρώσουν στην πράξη μια απόφαση, όπως είχε γίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση των «ποσοστώσεων» στο προσφυγικό. Η Ευρώπη συνολικά ανέχτηκε για μεγάλο διάστημα τα «τερτίπια» του Όρμπαν , με βασική ευθύνη της Χριστιανοδημοκρατίας.
Επίσης, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στα παζάρια που είχαν προηγηθεί της εκλογής της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στο τιμόνι της Κομισιόν, ο Όρμπαν της είχε δώσει τελικά την στήριξή του, άγνωστο με ποια ανταλλάγματα. Και τέλος είναι απορίας άξιο γιατί οι ιθύνοντες της Κομισιόν αλλά και η γερμανική προεδρία αποφάσισαν να συνδέσουν το Ταμείο Ανάκαμψης με τον επταετή προϋπολογισμό, ενώ ο δεύτερος βρισκόταν ήδη σε μακροχρόνια φάση εμπλοκής. Θα μπορούσαν να είχαν επιλέξει μια διαφορετική και πιο ευέλικτη διαδικασία, προκειμένου να αποφύγουν το βέτο των «ατάκτων» αν χρειαστεί και να είναι σε θέση να διοχετεύσουν ταχύτερα κονδύλια στα κράτη μέλη που επλήγησαν βαρύτερα από την πανδημία.
Όλα αυτά βεβαίως αφορούν περισσότερο το τεχνικό, γραφειοκρατικό κομμάτι της υπόθεσης ανεξάρτητα από τις πολιτικές του επιπλοκές.
Μια δήθεν «αταξική» υποσχεσιολογία
Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι να δούμε στην πράξη πώς θα υλοποιηθούν, αν και όταν συμβεί αυτό οι στόχοι του Ταμείου. Γιατί πίσω από κάποιους εύηχους στόχους, όπως η «Πράσινη Νέα Συμφωνία» και η «Ψηφιακή Μετάβαση» μπορεί εύκολα να κρυφτεί ο ταξικός χαρακτήρας των μέτρων. Και βασισμένες πάνω στα κείμενα της ΕΕ μπορούν να αναπτυχθούν γενικόλογες εκθέσεις ιδεών, σαν αυτή της περίφημης Επιτροπής Πισσαρίδη. Η γενικόλογη «ανθεκτικότητα» και η κοινωνική συνοχή για τις οποίες μπορεί να γίνεται λόγος σε κάποια σημεία δεν θέτουν ως προτεραιότητά τους την αναδιανομή του πλούτου και την καταπολέμηση των τεράστιων ανισοτήτων, που βάθαιναν τα τελευταία χρόνια, μια εξέλιξη που όχι μόνο δεν αναίρεσε, αλλά μάλλον επιτάχυνε η πανδημία.
Το Ταμείο Ανάκαμψης πανηγυρίστηκε ως μια γενναία και αποφασιστική απάντηση της Ευρώπης σε ένα χτύπημα, που δεν έκανε διακρίσεις ανάμεσα σε λαούς και χώρες. Ίσως τελικά αποδειχτεί ότι δεν ήταν παρά ένα τεράστιο επικοινωνιακό πυροτέχνημα, που σα μοναδικό στόχο είχε την απροθυμία της νεοφιλελεύθερης ευρωπαϊκής ελίτ να αναθεωρήσει ριζικά ένα μοντέλο «ανάπτυξης», που αποδείχτηκε πλέον απάνθρωπο.