Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το διάστημα 17 Οκτωβρίου - 17 Νοεμβρίου ο αριθμός των κρουσμάτων ανά την υφήλιο αυξήθηκε κατά 40% περίπου, από 38,5 σε 54 εκατομμύρια (βλ. διάγραμμα 1). Αν συνεχιστεί η διάδοση του ιού με τον ίδιο ρυθμό, τότε τον Νοέμβριο του 2021 ο αριθμός των κρουσμάτων θα έχει ανέλθει στα 3 δισ. καλύπτοντας το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγήσει βεβαίως στην… περίφημη ανοσία της αγέλης, αλλά συγχρόνως θα εκτινάξει το ποσοστό θνησιμότητας στα ύψη (σήμερα σε 50 κρούσματα αναλογεί 1 θάνατος) λόγω του ήδη υφιστάμενου κορεσμού και της παραλυσίας των δημοσίων συστημάτων υγείας αλλά και της διάλυσης της οικονομικής λειτουργίας, της κοινωνικής συνοχής και της πολιτικής σταθερότητας παγκοσμίως.
Πρόκειται, άραγε, για σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Πιθανότατα ναι, αν αποδώσουν τα λοκντάουν και αποδειχθούν αποτελεσματικά, και σε μαζική κλίμακα διαθέσιμα, τα ελπιδοφόρα εμβόλια που μπαίνουν σταδιακά σε παραγωγή.
Από την άλλη, τα κυλιόμενα λοκντάουν προκειμένου να δουλέψει η οικονομία δεν μπορεί παρά να έχουν προσωρινή απόδοση, ενώ τα εμβόλια δεν θα έλθουν πριν την άνοιξη, θα είναι μόνον σε δόσεις καλύπτοντας μικρό αλλά αυξανόμενο τμήμα του πληθυσμού, ενώ δεν γνωρίζουμε αν θα έχουν πιθανές μεσομακροχρόνιες παρενέργειες. Η ιστορία είναι γεμάτη από εμβόλια τα οποία όταν μπήκαν σε κυκλοφορία χρειάστηκε να αποσυρθούν γιατί απέτυχαν ή ακόμη χειρότερα προκάλεσαν κακό στην υγεία. Και αυτό συνήθως συμβαίνει όταν σχηματίζονται υπό την μεγάλη πίεση των κυβερνήσεων και του πληθυσμού με συνέπεια οι δοκιμές να μην είναι αρκετές ή σωστές. Επιπλέον, υπάρχουν σημαντικά ζητήματα με την διατήρηση (σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες) και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, όπως και με την διανομή τους. Τέλος, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πως ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι αντίθετο με τους εμβολιασμούς (το 30-35% του πληθυσμού σε ΗΠΑ και Ευρώπη δηλώνουν πως δεν θέλουν να εμβολιαστούν), την ίδια ώρα που ο ιός μεταλλάσσεται (βλ. περίπτωση μινκ Δανίας) ή εμφανίζονται νέοι ιοί («τσέπερε» στη Βολιβία που προσομοιάζει στον έμπολα).
Συνεπώς, θα πρέπει να καταλάβουμε πως το εμβόλιο δεν αποτελεί κάποιο είδος «λευκού ιππότη» που έρχεται να σώσει την ανθρωπότητα. Μάλλον συνιστά ένα σημαντικό βήμα υγειονομικής προόδου σε ένα μακρύ δρόμο που οφείλουμε να διανύσουμε και στο διάβα του οποίου μας περιμένει νέα οικονομική κρίση. Κρίση παραγωγική με την κατάρρευση ολόκληρων κλάδων (π.χ. σε εστίαση, μεταφορές, ψυχαγωγία, σπορ, πολιτισμό κ.α.), δημοσιονομική με τη νέα διόγκωση ελλειμμάτων και χρέους, αλλά και χρηματοπιστωτική με την εκτίναξη των ιδιωτικών χρεών και την αναπότρεπτη και δριμεία προσαρμογή των αγορών στα πραγματικά οικονομικά δεδομένα.
Και τη μεν παραγωγική κρίση ήδη τη ζούμε με τη μορφή των λουκέτων, της ανεργίας, της υποαπασχόλησης και της φτώχειας. Την, δε, δημοσιονομική την έχουμε δρομολογήσει για μετά το 2022 με την επιστροφή στα πρωτογενή πλεονάσματα και σε δημόσιο χρέος πάνω από 200% του ΑΕΠ που ισοδυναμούν με νέο μνημόνιο. Όμως, την κυοφορούμενη χρηματοπιστωτική κρίση κανείς δεν φαίνεται να τη λογαριάζει σοβαρά, παρά κάποιες νύξεις σε εκθέσεις διεθνών οργανισμών για τον κίνδυνο φούσκας στις αγορές αξιών από την υπερβολική προσφορά χρήματος των κεντρικών τραπεζών.
Σημειώνεται πως η πέραν της πανδημίας κρίση ήδη σοβεί την τελευταία διετία και αποτυπώνεται στη μεγάλη απόκλιση που υπάρχει στις ΗΠΑ (αλλά και ευρύτερα) μεταξύ της χρηματιστηριακής και της πραγματικής οικονομίας ή όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα μεταξύ του ρυθμού αύξησης του αμερικανικού ΑΕΠ (γαλάζια γραμμή, αριστερός άξονας) και της πορείας του χρηματιστηριακού δείκτη Dow Jones (μαύρη γραμμή, δεξιός άξονας). Πρόκειται για μία διάσταση που επειδή δεν μπορεί να ξεπεραστεί με δυναμική αύξηση της παραγωγής (πανδημία κι όχι μόνον) αναγκαστικά θα οδηγήσει σε χρηματιστηριακή καθίζηση με επίδραση ντόμινο στα άλλα χρηματιστήρια και τις εξαρτώμενες από αυτά οικονομίες της Δύσης. Έπεται συνέχεια κρίσης λοιπόν.
Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πως επειδή οι χρηματιστηριακές αγορές κοιτάζουν πάντα μπροστά αισιοδοξούν για την σύντομη διευθέτηση της υγειονομικής κρίσης εξαιτίας της αναμενόμενης έλευσης των εμβολίων. Όπως, όμως, είπαμε ο εμβολιασμός των πληθυσμών ούτε εύκολος ή γρήγορος μπορεί να είναι, ούτε απαραίτητα αποτελεσματικός, ενώ θα έχει κοινωνικές αντιστάσεις και ενδεχομένως και παρενέργειες.
Συνεπώς, η προσμονή επιστροφής στην κανονικότητα των αγορών –η οποία καθρεφτίζεται και στις προσδοκίες για ανάκαμψη τύπου V μέσα στο 2021– το πιθανότερο είναι να διαψευστεί και η κρίση να γνωρίσει νέα κλιμάκωση απροσδιόριστης έκτασης και διάρκειας.