Όλο και συχνότερα ακούγεται και γράφεται από επιστημονικές συλλογικότητες, ότι θα έλθουν στο εγγύς μέλλον κι άλλες πανδημίες, οι οποίες θα δοκιμάσουν την υγεία των ανθρώπων και τις αντοχές των Εθνικών Συστημάτων Υγείας. Οι σχετικές μελέτες και έρευνες συγκλίνουν και στις αιτίες και τις αφορμές που προκαλούν τις πανδημίες και στις συνέπειες που προκαλούν στην υγεία και την κοινωνικότητα των ανθρώπων, στην οικονομία και στο περιβάλλον.
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες που ευνόησαν την εμφάνιση του Covid, του Ebola, του SARS και του HIV, των τεσσάρων μεγάλων νεοεμφανισθεισών ασθενειών των τελευταίων πενήντα ετών είναι η καταστροφή των τροπικών δασών και το εμπόριο προϊόντων της άγριας φύσης. Μπορεί οι αιτίες να είναι διαφορετικοί ιοί, που υπάρχουν στην άγρια φύση, αλλά όπως και όλοι οι μολυσματικοί παράγοντες (μικρόβια, ιοί, παράσιτα κλπ) πολλαπλασιάζονται και προκαλούν ασθένειες, μόνο όταν δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον γι’ αυτούς.
Η αποψίλωση των δασών καταστρέφει τα ενδιαιτήματα (καταφύγια, φωλιές) πολλών ειδών ζώων και πουλιών και «δημιουργεί» έτσι την ανάγκη στα ζώα και τα πουλιά να μεταναστεύσουν για να φτιάξουν καινούργια. Τα άγρια αυτά ζώα και πουλιά, συνήθως φιλοξενούν στο σώμα τους (είναι ξενιστές) μικρόβια, ιούς, παράσιτα, δεν νοσούν τα ίδια, αλλά μπορούν να μεταφέρουν τους ιούς, τα μικρόβια και τα παράσιτα σε άλλα ζώα και στον άνθρωπο. Το εμπόριο των προϊόντων της άγριας φύσης και οι εδεσματολογικές συνήθειες κάποιων λαών διευκολύνουν τη μεταφορά των μολυσματικών παραγόντων από τα άγρια ζώα και τα πουλιά στον άνθρωπο.
Η συμβολή της παραγωγής και διακίνησης
Δύο άλλοι σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν καθοριστικά είναι ο τρόπος παραγωγής και διακίνησης των αγροδιατροφικών προϊόντων, καθώς και οι ολοένα και πιο έντονες αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων, ζώων και φυσικού κόσμου. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση από το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) και το Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας για τα Ζώα (ILRI), για να αποφευχθεί μια άλλη πανδημία, η υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος πρέπει να εξεταστεί από κοινού.
Η έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα, προειδοποιεί ότι είναι πιθανό να εκδηλωθούν περαιτέρω επιδημίες, εκτός εάν λάβουμε ενεργά μέτρα για να αποτρέψουμε τη διάδοση άλλων ασθενειών στον ανθρώπινο πληθυσμό, με δεδομένο ότι το 75% των αναδυόμενων λοιμώξεων είναι ζωοανθρωπονόσοι.
Σ’ αυτές τις αναδυόμενες νέες ζωοανθρωπονόσους πρέπει να εστιάσουμε και να αντιμετωπίσουμε τα βασικά αίτια που τις προκαλούν. Στην Έκθεση που αναφέραμε παραπάνω, τα αίτια αυτά είναι η καταστροφή των φυσικών οικοτόπων, η εντατική καλλιέργεια και η αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση για κρέας.
Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για ζωικές πρωτεΐνες, δηλαδή για ζωοκομικά προϊόντα, αυξάνουν τη ζήτηση για ζωοτροφές κι αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για την αποψίλωση των δασών. Οι αποψιλωμένες περιοχές χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια ζωοτροφών, ενώ οι παράλληλες δραστηριότητες αλλάζουν εντελώς τη φυσιογνωμία και το κλίμα μεγάλων περιοχών, οδηγώντας σε οικολογική καταστροφή, πόσο μάλλον, που η καλλιέργεια είναι μονοκαλλιέργεια και η χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων σπόρων και οι καλλιεργητικές μέθοδοι έχουν μοναδικό στόχο τις αυξημένες αποδόσεις και το μεγαλύτερο κέρδος. Από τη μια πλευρά εκδιώκονται αυτόχθονες, που για γενιές ολόκληρες συμβιώνουν αρμονικά και σέβονται το περιβάλλον, από την άλλη η διάνοιξη δρόμων και η κατασκευή κτισμάτων για την εξυπηρέτηση των καλλιεργειών και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων συντελούν στην αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή.
Παράλληλα, η ανάγκη μεταφοράς των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων σε μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να οδηγηθούν στις αγορές του κόσμου έχει ως αποτέλεσμα τη χρησιμοποίηση διαφόρων μεθόδων για τη συντήρηση των ευαλλοίωτων προϊόντων και την κατανάλωση ενέργειας για τη μεταφορά τους. Η μεταφορά μολυσματικών παραγόντων και η κλιματική αλλαγή είναι οι άμεσες συνέπειες.
Έπονται κι άλλες πανδημίες, εφόσον…
Γίνεται έτσι σαφές, ότι είναι εύλογη η έντονη ανησυχία από τους πολίτες, αλλά και από την πλευρά του επιστημονικού κόσμου, και των διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ), αλλά και Ινστιτούτων και Ερευνητικών Κέντρων, ότι οι προηγούμενες πανδημίες, όπως του Ebola, του SARS και του HIV και τώρα του κορονοϊού δεν θα είναι οι μοναδικές, ούτε οι τελευταίες.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι, πώς μπορεί να διορθωθεί αυτό; Μήπως πρέπει να αλλάξουμε κάποια πράγματα στον τρόπο που παράγουμε, στον τρόπο που καταναλώνουμε, στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και αντιμετωπίζουμε και χρησιμοποιούμε τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους του πλανήτη; Μήπως πρέπει να δούμε τα πράγματα ως ένα σύνολο και όχι το καθένα μόνο του;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα, κατά τη γνώμη μου, είναι η πρόληψη και η αντιμετώπιση της κατάστασης ως ενιαίο σύνολο. Η Αρχή της Προφύλαξης πρέπει να εφαρμόζεται παντού. Η υγεία των ανθρώπων, των ζώων και η κατάσταση του περιβάλλοντος πρέπει να εξεταστούν από κοινού και να εφαρμοστεί το πρότυπο της Ενιαίας Υγείας, εστιάζοντας στο να αλλάξουμε το παραγωγικό και το καταναλωτικό πρότυπο.