Στις 14 Νοεμβρίου συμπληρώθηκαν σαράντα πέντε χρόνια από την υπογραφή της Τριμερούς Συμφωνίας της Μαδρίτης μεταξύ της Ισπανίας, του Μαρόκου και της Μαυριτανίας1 που αφορούσε το μέλλον του λαού της Δυτικής Σαχάρας, αποικία μέχρι τότε του ισπανικού κράτους επί 130 χρόνια. Η Συμφωνία (14-11-1975) θα σηματοδοτούσε, με βάση και τις αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας το 1966 (!), το τέλος της αποικιοκρατίας για το ισπανικό κράτος και ο λαός της Δυτικής Σαχάρας, σαχαραουί, θα αποφάσιζε επί τέλους ελεύθερα για το μέλλον του με δημοψήφισμα.
Η Συμφωνία, όμως, δεν προέβλεπε καμία διαδικασία ανεξαρτησίας της Σαχάρας (π.χ. μεταβίβαση της ισπανικής κυριαρχίας μεταβατικά στον ΟΗΕ και μετά δημοψήφισμα). Αντίθετα, το φρανκικό καθεστώς και ο τότε πρίγκηπας Χουάν Κάρλος δεσμεύτηκαν μεν να ολοκληρώσουν την απόσυρση του αποικιακού στρατού, αλλά και παρέδωσαν μονομερώς την κυριαρχία του ισπανικού κράτους στη Σαχάρα σε τριμερή Διοίκηση (Ισπανία, Μαρόκο, Μαυριτανία), νομιμοποιώντας έτσι την εισβολή-κατοχή εδαφών της Σαχάρας από το Μαρόκο τις αμέσως προηγούμενες ημέρες, τις παλιότερες από τη Μαυριτανία2, αλλά και την παραμονή της Ισπανίας στη Δ. Σαχάρα.
Η Συμφωνία ενόχλησε τη Γ.Σ. του ΟΗΕ που δεν την αποδέχτηκε ως αποαποικιοποίηση (δεν έχει αναιρεθεί) και στην απόφασή της απαιτεί το σεβασμό στη διεθνή νομιμότητα, καλεί την Ισπανία να ολοκληρώσει τη διαδικασία αποαποικιοποίησης και αναγνωρίζει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του λαού σαχαραουί.
Την οργή του εξέφρασε το ένοπλο «Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Σαχάρας - Πολισάριο» που είχε καταφέρει σε δύο μόλις χρόνια από την ίδρυσή του να ελέγχει ήδη μεγάλο τμήμα της Σαχάρας. Μία ημέρα μετά την ολοσχερή αποχώρηση του αποικιακού στρατού (27/2/1976) το Πολισάριο ανακηρύσσει την ίδρυση της Προεδρικής Αραβικής Δημοκρατίας Σαχαραουί (RASD) και δημοσιοποιεί το ριζοσπαστικό, σοσιαλιστικό Σύνταγμα της νέας χώρας. Στη συνέχεια, αναγνωρίστηκε από 86 χώρες, έγινε μέλος της Αφρικανικής Ένωσης Κρατών και απέκτησε εκπρόσωπο στον ΟΗΕ.
Ακολουθεί ο δεκαπενταετής αιματηρός και συνάμα ηρωικός αντιαποικιακός αγώνας και η συμφωνία ειρήνης το 1991 (σχέδιο Βαλντχάιμ, γ.γ. του ΟΗΕ)4 που, παρά τις συνεχείς παραβιάσεις και την ακραία καταστολή από το Μαρόκο, κράτησε μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 2020.
Πριν από τις τωρινές, ανησυχητικές εξελίξεις είναι χρήσιμο για την καλύτερη κατανόησή τους η καταγραφή συμβάντων που τις καθόρισαν. Αυτό εξυπηρετούν οι επόμενες δύο ενότητες.
Φώς στο παρασκήνιο της Συμφωνίας
Ο αποχαρακτηρισμός και η δημοσίευση εγγράφων της CIA (Ιανουάριος 2017) και για αυτήν την περίοδο έριξε φως σε «ένα από τα πιο σκοτεινά επεισόδια της εξωτερικής πολιτικής της Ισπανίας»2.
Λίγες μέρες πριν τη Συμφωνία (5-6/11/1974) πραγματοποιείται, με πρωτοβουλία του τότε βασιλιά του Μαρόκου Χασάν ΙΙ, η αποκαλούμενη Πράσινη Πορεία από το Μαρόκο στην ισπανική Σαχάρα στην οποία συμμετείχαν 50.000 περίπου ενήλικοι και άοπλοι μαροκινοί πολίτες και 25.000 στρατιώτες και καταλαμβάνουν παραμεθόρια τμήματα της Σαχάρας, όπου είχε ήδη αποχωρήσει ο ισπανικός στρατός. Η τακτική εισβολής-κατοχής συνεχίστηκε σιωπηρά και τις επόμενες πριν τη Συμφωνία μέρες. Επιπρόσθετα, δόθηκε άδεια από τις αποικιακές αρχές σε 50 μαροκινούς πράκτορες να πάνε στην πρωτεύουσα της Σαχάρας. Τις ίδιες σχεδόν μέρες ο πρίγκιπας Χουάν Κάρλος, που εκπροσωπεί πλέον ως αρχηγός κράτους την Ισπανία –ο Φράνκο είναι στα πρόθυρα του θανάτου– διαβεβαιώνει ότι: «η Ισπανία θα εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της και επιθυμούμε να προστατεύσουμε τα νόμιμα δικαιώματα των πολιτών σαχαραουί». Τα έγγραφα της CIA επιβεβαιώνουν ότι όλες αυτές οι κινήσεις ήταν συμφωνημένες μεταξύ βασιλιά και πρίγκιπα και είχαν τη στήριξη των ΗΠΑ.
To συμβούλιο ασφαλείας καταδίκασε την Πράσινη Πορεία και κάλεσε το Μαρόκο να αποσυρθεί από τα εδάφη που κατέκτησε. Οι ΗΠΑ και η Γαλλία ψήφισαν υπέρ του Μαρόκου, ως συνήθως.
Το κίνημα για την απελευθέρωση - Πολισάριο
Τη δεκαετία του ’60 το διεθνές κλίμα και ειδικότερα οι αποφάσεις του ΟΗΕ για την αποαποικιοποίηση δημιούργησαν ελπίδες στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα της εποχής.
Το 1967 δημιουργείται το παράνομο κίνημα για την απελευθέρωση (MLS) της Σαχάρας που οι πολύμορφες δράσεις του έχουν ειρηνικό χαρακτήρα.
Ορόσημο για το αναπτυσσόμενο αντιαποικιακό κίνημα είναι η 17η Ιουνίου 1970: μαζική και ειρηνική διαδήλωση μπροστά στο κυβερνητικό κτίριο με συνθήματα υπέρ της ανεξαρτησίας, πατριωτικά τραγούδια κ.λπ. Ο στρατός πυροβόλησε το πλήθος με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες. Από το ίδιο βράδυ ξεκίνησαν εκατοντάδες συλλήψεις στελεχών και μελών του MLS. Πολλοί διέφυγαν σε γειτονικές χώρες και η προσφυγιά ολόκληρων οικογενειών συνεχίστηκε, κυρίως στη γειτονική Αλγερία όπου ζουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς μεγάλος αριθμός σαχαρουί, που τη σίτισή τους έχει αναλάβει ο ΟΗΕ.
Η οδυνηρή αυτή εμπειρία οδήγησε στην επιλογή του ένοπλου αγώνα ως μονόδρομου Μετά από πολλές συλλογικές διαδικασίες, στις 10 Μαΐου 1973 γεννήθηκε η πολιτικό-στρατιωτική έκφραση των σαχαραουί στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Σαχάρας, το Μέτωπο Πολισάριο.
Η Δυτική Σαχάρα είναι πλέον η μόνη υπό κατοχή περιοχή της Αφρικής. Όσο για το λαό της, τους σαχαραουί, ζουν σε άθλιες συνθήκες και σαν πρόσφυγες τον τόπο τους, με συνεχή καταστολή. Απογοητευμένος από τη στάση του ΟΗΕ και αρκετών ευρωπαϊκών χωρών που, ενάντια σε διεθνείς συνθήκες, συνεκμεταλλεύονται με τον κατακτητή τον ορυκτό πλούτο της περιοχής (π.χ. φωσφορικά άλατα), τα ψάρια του δικού τους Ατλαντικού (χταπόδια, λευκόσαρκα ψάρια) και τόσα άλλα. Λησμονημένος πια και από το διεθνές κίνημα αλληλεγγύης των πρώτων χρόνων της εξέγερσης και του απελευθερωτικού τους αγώνα.
Η τελευταία αλλά πολλοστή παραβίαση της συμφωνίας ειρήνης του 1991 από το Μαρόκο, αλλά και η πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας που (ξανα)ξέχασε το δημοψήφισμα αν και παρέτεινε την παρουσία του ΜINURSO (ειδικό σώμα του ΟΗΕ υπεύθυνου βασικά για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος) ξεχείλισε το ποτήρι της οργής. Το Πολισάριο, σε ανακοίνωση του στις 5/12, δηλώνει ότι το Μαρόκο έχει παραβιάσει τη συνθήκη ειρήνης εδώ και καιρό και ότι αυτό το ξέρει τόσο το ΜINURSO όσο και το Συμβούλιο Ασφαλείας, αλλά κώφευαν στις διαμαρτυρίες μας. Ασκεί αυστηρή κριτική στον ΟΗΕ και καταλήγει ότι «η πολιτική μας απέναντι στο βασίλειο συνεχίζεται με άλλα μέσα».
Τα τύμπανα του πολέμου, έχουν ήδη ηχήσει. Προς το παρόν δεν υπάρχουν δημόσιες αντιδράσεις του ΟΗΕ ή της Ε.Ε.
Σημειώσεις
1. Οι δύο αυτές χώρες ήταν γαλλικές αποικίες: το Μαρόκο μέχρι το 1956 και η Μαυριτανία μέχρι το 1960.
2. Το φρανκικό καθεστώς είχε ως στόχο την προσάρτηση της Δ. Σαχάρας στην Ισπανία ως περιφέρεια με σχετική αυτονομία. Προσπάθησε να πείσει τον ΟΗΕ ότι οι σαχαραουί είναι ευχαριστημένοι από την ισπανική διοίκηση και δεν χρειάζεται δημοψήφισμα, διοργανώνοντας στην πρωτεύουσα της Σαχάρας προπαγανδιστική φιέστα με παρουσία ξένων δημοσιογράφων και παρατηρητών για να το επιβεβαιώσουν (1968). Τη φιέστα, δυστυχώς για το καθεστώς, χάλασε η μαζική, μαχητική και ειρηνική διαδήλωση του Κινήματος για την Απελευθέρωση της Σαχάρας (ΜLS).
3. Το 1979, η Μαυριτανία παραιτήθηκε των «δικαιωμάτων» της στη Σαχάρα και υπέγραψε σύμφωνο ειρήνης με το Πολισάριο. Τα εδάφη, όμως, που κατείχε προσαρτήθηκαν στο Μαρόκο.
4. Και αυτό προέβλεπε, μεταξύ άλλων, διεξαγωγή δημοψηφίσματος σε 6 μήνες.
* * *
Τοποθετήσεις για την έκρυθμη κατάσταση στη Δ. Σαχάρα
ΗΠΑ
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ αναγνώρισε επίσημα και ταχύτατα την κυριαρχία του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα με αντάλλαγμα πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ. Η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους σαχαραουί δεν είναι μια επιλογή ρεαλιστική για να επιλυθεί η σύγκρουση. Η αυθεντική αυτονομία (της Σαχάρας) υπό την μαροκινή κυριαρχία είναι η μόνη βιώσιμη λύση. Ας υπενθυμισθεί ότι οι ΗΠΑ, όπως και η Γαλλία, στηρίζουν διαχρονικά τις θέσεις του Μαρόκου στον ΟΗΕ και στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Ισπανία
Υπουργίνα Εξωτερικών
Η Α. Γκονσάλεθ Λάγια, από το Ισραήλ-Παλαιστίνη όπου βρισκόταν, ήταν λιτή: «Η θέση της Ισπανίας είναι πολύ καθαρή τόσο για την επίλυση του ζητήματος της Δυτικής Σαχάρας, όσο και για την ειρήνη μεταξύ Ισραήλ-Παλαιστινίων: σεβασμός στις αποφάσεις του OHE». Ξέχασε μάλλον ότι στην περίπτωση της Σαχάρας το ισπανικό κράτος επί 45 χρόνια δεν σέβεται τις αποφάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας και επιπρόσθετα είναι συμμέτοχος στην αποικιακού χαρακτήρα διοίκησή της.
Ποδέμος
Το Ποδέμος καλεί την κυβέρνηση, δηλαδή τον πρωθυπουργό Π. Σάντσεθ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, να εγγυηθεί την πραγματοποίηση δημοψηφίσματος αυτοπροσδιορισμού στη Δυτική Σαχάρα και να εργαστεί με τον ΟΗΕ για να σταματήσει ο πόλεμος και να εκπληρωθούν οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας το 1991. Η Ισπανία […] έχει ιστορική και νομική ευθύνη με την αποαποικιοποίηση της περιοχής.
Εκφράζει τη βαθειά του ανησυχία για το ενδεχόμενο να (ξανα)ανοίξει ο πόλεμος μεταξύ του μαροκινού στρατού και του Πολισάριο. Εκτιμά ότι μια τέτοια σύγκρουση θα είναι καταστροφική πρωτίστως για τον πληθυσμό σαχαραουί, αλλά και για τη σταθερότητα του Μαγκρέμπ και για όλη την Ευρώπη. Τέλος, καλεί το γ.γ. του ΟΗΕ να διορίσει ειδικό απεσταλμένο με μοναδική ευθύνη την οργάνωση του δημοψηφίσματος σε συνεργασία με τη MINURSO.
Η τοποθέτηση του Ποδέμος δεν δυσαρέστησε μόνο το Σ.Κ. και αρκετούς βουλευτές/υπουργούς του, αλλά και το βασιλιά -κυβέρνηση του Μαρόκου, ιδιαίτερα το σημείο του κειμένου που θεωρεί ότι η παραβίαση της συμφωνίας ειρήνης του 1991 παραβιάστηκε από το μαροκινό στρατό και όχι από το Πολισάριο, όπως ισχυρίζεται το Μαρόκο.