Στην αλυσίδα της ανακάλυψης και τελικά της παραγωγής ενός φαρμάκου ή εμβολίου υπάρχουν δύο κρίκοι που στη χώρα μας δεν τους συζητάμε συχνά: τα πνευματικά δικαιώματα και οι πατέντες. Θεωρητικά τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο σύνολο των ερευνητικών ομάδων, του ερευνητικού σχεδίου, στην κάθε μια με το ποσοστό που έχει προσυμφωνηθεί, όταν υπογράφουν τα συμβόλαια συνεργασίας. Επειδή όμως στην περίπτωσή μας δεν είναι αρκετή η ανακάλυψη αλλά πρέπει να παραχθεί και το τελικό προϊόν, το εμβόλιο ή το φάρμακο, ξεκινά μια ενδιάμεση διαδικασία με τις περίφημες κλινικές δοκιμές.
Οι κλινικές δοκιμές έχουν συνήθως τρία στάδια το πρώτο συνήθως είναι δοκιμές σε πειραματόζωα από τους ερευνητές, ενώ το τελευταίο μαζικές δοκιμές του προϊόντος σε χιλιάδες άτομα, διαφορετικού φύλου, γεωγραφικών περιοχών και ηλικιών, ώστε να καλύπτεται ένα ποικιλόμορφο πλήθος. Η τελευταία φάση είναι αυτή που συνήθως κοστίζει πολλά χρήματα και γίνεται από αυτούς που έχουν εξασφαλίσει την πατέντα του προϊόντος.
Για πολλά χρόνια υπήρχε το αίτημα από τους ερευνητές, από τη στιγμή που θα εξασφαλιστεί η πατέντα από επιχειρηματικό οργανισμό (που έχει μεγάλο νομικό, διοικητικό και οικονομικό λαβύρινθο διαδικασιών), να μπορούν να έχουν λόγο στην παρακολούθηση του τελευταίου σταδίου των δοκιμών. Θεωρούσαν ότι έτσι εξασφαλίζεται και η ακεραιότητα των αποτελεσμάτων και κατά κάποιο τρόπο δεν έχουν παραδώσει τελείως τα πνευματικά δικαιώματα.
Τον τελευταίο μήνα παρακολουθούμε άφωνοι τη δημόσια συζήτηση για τα εμβόλια: Το «ρωσικό» ονομάζεται Spoutnic V χρηματοδοτήθηκε από το εθνικό κέντρο ΕΚΕΜ της Μόσχας έχει δηλώσει επιτυχία 92%, αλλά επειδή δεν έχει περάσει από αξιολόγηση επιστημονικού περιοδικού με αξιολογητές, υπάρχει καχυποψία από τη Δύση για την αποτελεσματικότητα του. Οι τελευταίες πληροφορίες, όμως, λένε ότι χρησιμοποιείται δοκιμαστικά σε χώρες της Ασίας. Για το κυρίως «αμερικάνικο», δηλαδή της Pfizer, ήταν αρκετή μια ανακοίνωση Τύπου στις 9 Νοέμβρη για να ανέβουν οι μετοχές της εταιρείας με πολλά κέρδη όχι μόνο για τη βιομηχανία αλλά και για στελέχη της. Η Pfizer εν τω μεταξύ συνεργάστηκε με τη γερμανική εταιρεία BioNTech και αποφάσισαν, πριν τελειώσουν οι δοκιμές της τρίτης φάσης, να υποβάλουν αίτηση για να τους δοθεί άδεια για την πώληση του εμβολίου υπό ειδικό καθεστώς της λεγόμενης έκτακτης ανάγκης. Γεννιούνται όμως ερωτήματα όπως:
- Σε τι βαθμό μπορεί να αποτρέψει πολύ σοβαρές περιπτώσεις;
- Σε περίπτωση ασυμπτωματικών ατόμων μπορεί να εμποδίσει την εξάπλωση του ιού;
- Πόσο αποτελεσματικά επιδρά σε διαφορετικές ομάδες ατόμων για παράδειγμα στα άτομα τρίτης ηλικίας;
- Για πόσο χρονικό διάστημα διατηρείται η αποτελεσματικότητα του;
Στο πλαίσιο αυτό, άλλη μια «αμερικάνικη» εταιρεία, η Moderna υπέβαλε αίτημα υπό το ίδιο καθεστώς. Να σημειώσουμε ότι ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) δεν συνηθίζει να δίνει άδειες ειδικών συνθηκών, ίσως να έχει δώσει μόνο μια φορά στην περίπτωση της έξαρσης της πολιομυελίτιδας σε χώρες του νότιου ημισφαίριου.
Το ξεχασμένο θέμα της ηθικής
Στις ΗΠΑ ξεκίνησε ακόμα μια συζήτηση με το θέμα της ηθικής. Εφόσον η διαδικασία για τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των κλινικών δοκιμών δεν έχει ολοκληρωθεί, δημιουργείται ένα ζήτημα: αν δοθεί η άδεια πριν γίνουν γνωστές όλες οι παράμετροι, πολλά άτομα που πήραν μέρος στις κλινικές δοκιμές θέλουν να μάθουν αν ανήκουν στα τυφλά (placebo) δείγματα ή σε αυτά που εμβολιάστηκαν. Άλλοι θέλουν να σταματήσουν τη συμμετοχή τους στις κλινικές δοκιμές και πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι αυτή η διαδικασία της πρόωρης ανάπτυξης μπορεί να επιφέρει συμβιβασμούς στις κλινικές δοκιμές που είναι σε εξέλιξη για το πόσο καλά θα λειτουργούν τα εμβόλια.
Στην περίπτωση του καθαρά «ευρωπαϊκού» εμβολίου, δηλαδή αυτού της Astra Zeneka, μέσω ενός πιθανού λάθους στη δόση στη διάρκεια των δοκιμών ίσως ανακαλύφθηκε κάτι ενδιαφέρον, αλλά στα ΜΜΕ πέρασε ως δυσαρέσκεια. Το εμβόλιο προορίζεται για να δίνεται σε δύο δόσεις. Στη μισή δοκιμή δόθηκε η πρώτη δόση εμβολίου με τη μισή περιεκτικότητα του ενεργού στοιχείου και η δεύτερη δόση με πλήρη περιεκτικότητα. Στην άλλη μισή δοκιμή δόθηκε ολόκληρη η περιεκτικότητα και στις δυο δόσεις. Τα αποτελέσματα ήταν καλύτερα για τους ασθενείς στη δοκιμή με τη μισή δόση. Η πρώτη ερμηνεία ήταν ότι αυτό οφείλεται στο ότι έδωσαν τόση δόση όση ήταν αναγκαία για να κινητοποιηθεί ο οργανισμός, να φτιάξει αντισώματα και να μπορεί να προφυλαχτεί καλύτερα. Βεβαίως αυτή η παρατήρηση θα διερευνηθεί περισσότερο.
Ένα άλλο ζήτημα που έχει προκύψει αφορά τις προδιαγραφές των εμβολίων (διάρκεια, κατάλληλο ηλικιακό εύρος, βιο-πληθυσμιακές διαφορές) και τις πιθανές δυσάρεστες δευτερεύουσες επιπτώσεις που μπορεί να μην έχουν ακόμα εκδηλωθεί, λόγω πρόωρης αδειοδότησης. Έχουμε λοιπόν τα χαρακτηρισμένα «εθνικά εμβόλια» με τους δικούς τους οικονομικούς ανταγωνισμούς, όπου η εθνικιστική πολιτική έχει εγκατασταθεί και σκιάζει τα επιστημονικά δεδομένα.
Χωρίς την απαραίτητη διαφάνεια
Στην ευρωπαϊκή πλευρά, η ΕΕ δεν έχει διαφάνεια στις αποφάσεις της για την παραγγελία εκατομμυρίων εμβολίων: από ποιές εταιρείες, πώς και γιατί. Τα ερωτήματα είναι πολλά. Ενα θεωρητικό παράδειγμα, εφόσον παραδοθούν τα εμβόλια που θα εγκριθούν με τη διαδικασία της έκτακτης ανάγκης, ποιος θα έχει την ευθύνη μετά την παράδοση, η φαρμακευτική βιομηχανία, η ΕΕ που θα τα αγοράσει ή το κράτος που θα τα χρησιμοποιήσει;
Αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη ζητούν ελεύθερη και παγκόσμια πρόσβαση σε εμβόλια και θεραπείες για τον Cοvid-19. Οι ευρωβουλευτές της Αριστεράς ζητούν διαφάνεια, να δημοσιοποιηθούν τα συμβόλαια που θα υπογραφούν και να γνωστοποιηθούν οι όροι των συμβολαίων. Παράλληλα, να αφορούν όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες και να είναι χωρίς κόστος για όλους. Να χαρακτηριστούν τα εμβόλια δημόσιο αγαθό. Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργήθηκε η πλατφόρμα the right 2 cure που επισημαίνει ότι το κύριο εμπόδιο για την επιτευχθεί αυτός ο σκοπός είναι οι πατέντες, διότι οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες ελέγχουν τα φάρμακα που σώζουν μεν ζωές, αλλά καθορίζουν τις τιμές στην αγορά κερδίζοντας πολλά χρήματα.
Θεραπεία και αναμενόμενα φάρμακα
Το δεύτερο θέμα που θα έπρεπε να μας απασχολεί στη μεγάλη εικόνα είναι η θεραπεία. Οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν ενδιαφέρονται για φάρμακα που η ανάγκη τους στον πληθυσμό θα διαρκέσει μικρό διάστημα. Προς το παρόν βολευόμαστε με δάνεια από θεραπείες άλλων RNA-ιών και εδώ παίζεται πολιτικό παιχνίδι με πολύ ακριβό φάρμακο που δοκίμασε ο πρόεδρος Τραμπ και που παραγγέλνεται για ειδικής κατηγορίας ασθενείς.
Δοκιμάστηκαν μερικά από τα φάρμακα για έμπολα, AIDS, SARS, ελονοσία, αλλά μόνο τελευταία δημοσιεύτηκε δοκιμαστικό φάρμακο για τον Covid-19.
Η FDA έδωσε άδεια με την ίδια διαδικασία, της έκτακτης ανάγκης, στην Elli Lilly για την παραγωγή θεραπείας αντισωμάτων (bamlanivimab), για να χρησιμοποιηθεί σε άτομα με μέτρια συμπτώματα που δεν έχουν νοσηλευτεί σε νοσοκομείο ακόμα και σε άτομα πάνω από 65. Η θεραπεία είναι ανάλογη με τη θεραπεία αντισωμάτων ασθενών με καρκίνο. Είναι ακριβή, άρα ποιος πληρώνει το κόστος, και πόσοι ασθενείς θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτού του τύπου τη θεραπεία; Επίσης τίθεται το ερώτημα πού θα γίνεται η θεραπεία, γιατί δεν μπορεί οι ασθενείς αυτοί να βρίσκονται σε θάλαμο με καρκινοπαθείς αλλά ούτε και σε θάλαμο με ασθενείς Covid-19.
Ο Λίο Πάνιτς, σε άρθρο του στην «Εποχή» στην αρχή της πανδημίας, έστειλε το μήνυμα ότι είναι η ευκαιρία να υπερασπιστούμε και να βελτιώσουμε την δημόσια υγεία. Η κίνηση της Αριστεράς να υπερασπιστούμε το δικαίωμα για πρόσβαση στις θεραπείες για όλο τον κόσμο, να μην αφήσουμε τις μεγάλες φαρμακευτικές βιομηχανίες να πλουτίζουν σε βάρος μας, είναι κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πατέντες σε αυτές τις έκτακτες περιστάσεις των πανδημιών να καταργούνται.
Ετσι, η πλατφόρμα the right2cure ισχύει και για τις θεραπείες που μπορεί να παίξουν το ρόλο της γέφυρας μεταξύ του τώρα και του όταν θα έρθει η ώρα των μαζικών εμβολιασμών. Να υποστηριχθεί και να διαδοθεί. Αν πολλαπλασιαστεί το μήνυμα μας θα αναγκαστούν να μας ακούσουν!