Σαν ένα παλιό ρεφρέν που ενοχλεί τα αυτιά μας με τον μπαγιάτικο ήχο του, επιστρέφει στην πολιτική αντιπαράθεση η φθαρμένη επιχειρηματολογία ότι «στο κέντρο κερδίζουμε». Από στελέχη της μετριοπαθούς πλευράς προτείνεται ξανά αυτή η γραμμή σαν μια σοφή στάση, στην οποία η αριστερά θα πρέπει να προσαρμοστεί, για να μη συναντήσει σοβαρές ήττες. Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές αυτού του εγχειρήματος, στους οποίους η ιστορία δεν διδάσκει τίποτα, είναι η Repubblica και ο Ματέο Ρέντσι, που εξακολουθεί να χοροπηδάει ανάμεσα στα ερείπια από τις πολλαπλές του ήττες, σαν να είναι πρωτάρης.
Ανήγγειλε, για την προσεχή χρονιά, με την ευκαιρία των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας, μια εκδήλωση στην οποία θα είναι καλεσμένος μέχρι και ο Τόνι Μπλερ. Το θυμάστε αυτό το όνομα; Μαζί με τον Τζορτζ Μπους, ήταν ο εφευρέτης των πρώτων fake news παγκοσμίου επιπέδου. Τύφλα να έχει ο Τραμπ! Εξαπάτησε, με μια απίστευτη ικανότητα ψεύδους, την κοινή γνώμη της χώρας του, σύροντάς την στον πόλεμο κατά του Ιράκ, το οποίο κατηγόρησε ότι προετοίμαζε μια θανάσιμη επίθεση μετά από λίγες ώρες.
Πόση αλήθεια και πόσο φρέσκο αέρα θα φέρει αυτός ο ηγέτης αδαμάντινου χαρακτήρα στη σύνοδο του Ρέντσι είναι αυτονόητο, γιατί επιπλέον είναι εύκολο να φανταστούμε πόσοι σπουδαίοι καθηγητές, την προσεχή χρονιά, θα χασομερήσουν πραγματευόμενοι τις συνήθεις παλιατζούρες του Γκράμσι, του Τολιάτι, του Μπορντίγκα και άλλων γκουρού μιας ξεχασμένης πια λατρείας.
Όπως θυμίζει ο Φιλίπο Μπαρμπέρα, σε ένα διαυγές άρθρο του με τίτλο Ριζοσπαστισμός και Ρεφορμισμός Radicalismo e riformismo (Il Mulino, 2020/5), το ζήτημα της «κεντρικότητας του κέντρου», τώρα επανεμφανίζεται με ένα ολοκαίνουργιο σχήμα, ρεφορμισμός εναντίον μαξιμαλισμού και έχει εγερθεί με την αφορμή της νίκης του Τζο Μπάιντεν στις ΗΠΑ. Αν δεν ήταν ο μετριοπαθής Μπάιντεν υποψήφιος για την προεδρία, υποστηρίζεται, ο Τραμπ θα ξανακέρδιζε. Συνεπώς, μόνο μετριοπαθείς θέσεις, δηλαδή μεταρρυθμιστικές, φέρνουν τη νίκη.
Πραγματικά ξενίζει να παρατηρεί κανείς πόση επιπολαιότητα, παραπληροφόρηση, νοητικό έλλειμμα, απουσία ιστορικής ματιάς, συμπυκνώνονται σε αυτές τις αναλύσεις τύπου φυλλάδας. Αλήθεια πρέπει να θυμίσουμε ότι χωρίς την αριστερά και τις ριζοσπαστικές θέσεις πολλών δημοκρατικών ηγετικών στελεχών, ο Μπάιντεν θα είχε ηττηθεί; Ότι πολλοί απογοητευμένοι και οργισμένοι νέοι ενάντια στις μετριοπαθείς θέσεις του Δημοκρατικού Κόμματος δεν πήγαιναν καν στην κάλπη; Η έλλειψη μιας ριζοσπαστικής ανάγνωσης, που δεν σημαίνει εξτρεμιστική ή μαξιμαλιστική, αλλά που πηγαίνει «στη ρίζα των πραγμάτων» (Μαρξ), ανατρέπει την πραγματική έννοια της ιστορίας.
Αυτοί οι ετοιμοπόλεμοι στρατηγοί ξεχνούν να αναρωτηθούν από πού βγήκε ο Τραμπ και γιατί εξακολουθεί να χαίρει τόσο μεγάλης συναίνεσης. Και δεν θέλουν να καταλήξουν σε εξαιρετικά άβολα συμπεράσματα για τη μετριοπάθειά τους. Ο λαϊκισμός του Τραμπ εμφανίστηκε μέσα στους κόλπους της άνεργης εργατικής τάξης στη Ζώνη της Σκουριάς (Rust Belt), όπου η μετεγκατάσταση οδήγησε στη διάλυση του μεγαλύτερου μέρους της βαριάς βιομηχανίας στις παλαιές περιοχές της κλωστοϋφαντουργίας, στις φτωχοποιημένες αγροτικές περιφέρειες.
Ξεχάσαμε ήδη ή δεν μάθαμε ποτέ, το εκρηκτικότερο κοινωνικό φαινόμενο στην πρόσφατη ιστορία των ΗΠΑ, δηλαδή τη μεγάλη οπισθοδρόμηση της μεσαίας τάξης; Το Δημοκρατικό Κόμμα άφησε στη μοίρα τους αυτές τις κοινωνικές πραγματικότητες, εκθειάζοντας την παγκοσμιοποίηση ως τον καλύτερο εφικτό κόσμο κι έτσι μετατράπηκε, όπως λένε τα ριζοσπαστικά κινήματα, αυτά που κοιτάζουν την πραγματικότητα και όχι την εκλογική διαφήμιση, στο «κόμμα της Wall Street», δηλαδή του χρηματοοικονομικού κόσμου.
Μα οι μεταρρυθμιστές μας είναι αλήθεια τόσο αφελείς, ώστε να βγάλουν έξω από τις ντουλάπες τους αυτήν την παλιατζούρα, που αντίθετα θα έπρεπε να κρύψουν, επειδή de te fabula narratur; Πώς μπορεί να ξεχνάνε ότι η επιλογή των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων υπέρ του λεγόμενου μεταρρυθμισμού –που δεν είναι βέβαια μια μεταρρυθμιστική γραμμή των ταξικών κατηγοριών της σύγχρονης κοινωνίας, που ακολουθήθηκε κάποτε από την αριστερά– οδήγησε στη σταδιακή εγκατάλειψη της εκπροσώπησης και προστασίας της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων; Πώς μπορούν να μη βλέπουν ότι ακριβώς αυτά τα στρώματα, που έχουν πληγεί σκληρά από τη μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων, από την άγρια πίεση των αφεντικών, από την ενδημική επισφάλεια, έχουν γίνει εστίες κοινωνικής έχθρας και πολιτικής απογοήτευσης, δημιουργώντας τη βάση για την έκρηξη του λαϊκισμού;
Στην πραγματικότητα η επιλογή της τοποθέτησης στο κέντρο, η μετριοπάθεια, σήμαινε ένα μόνο πράγμα για την αριστερά: να γίνει αποδεκτή από τις κυρίαρχες ομάδες, υπερασπίζοντας τα συμφέροντα των μεσο-υψηλών στρωμάτων και να μπορεί να έχει πρόσβαση στις κυβερνήσεις, για να κάνει καλύτερα την ίδια πολιτική της δεξιάς. Η νίκη είναι μια αποκαλυπτική λέξη του λεξιλογίου των τελευταίων δεκαετιών. Νικητές δεν είναι οι λαϊκές μάζες, αλλά η πολιτική τάξη, που είναι πλέον μια ξεχωριστή πραγματικότητα, η οποία συμμετέχει στις κυβερνήσεις χάρη στην εκλογική επιτυχία, μοναδικό σκοπό που έχει απομείνει στην πολιτική δράση. Εδώ είναι, αν θέλουμε να τις ανακαλύψουμε, οι απαρχές του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου λαϊκισμού που απειλεί τις δημοκρατίες μας και η πορεία αυτοδιάλυσης της αριστεράς ως μεταρρυθμιστικής δύναμης.