Καινούργια και παλιότερα ζητήματα σχετικά με τον κορονοϊό και τη διασπορά του συζητάμε με τον καθηγητή πνευμονολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, υπεύθυνο στην κλινική Covid-19 του νοσοκομείου Ευαγγελισμός, Γιάννη Καλομενίδη. Οι μεταλλάξεις, που είναι αναμενόμενες, ο εμβολιασμός, που γίνεται με βραδύτερους ρυθμούς από αυτούς που αρχικά είχαν αναγγελθεί, τα λοκντάουν, ως τρόπος διαχείρισης και τιμωρητικού αποκλεισμού, και η επιλογή να μην ισχυροποιηθεί η ασπίδα της κοινωνίας απέναντι στην πανδημία: η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Τις προηγούμενες μέρες υπήρξαν σειρά μέτρων και ανακοινώσεων σχετικά με μετάλλαξη του κορονοϊού που επισημάνθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο ΠΟΥ εμφανίστηκε καθησυχαστικός συνιστώντας εγρήγορση. Τι γνωρίζουμε για αυτήν τη μετάλλαξη;
Σε αυτή τη φάση γνωρίζουμε λίγα. Καταρχάς είναι αναμενόμενο ο ιός, όπως όλοι οι ιοί, να μεταλλάσσεται διαρκώς και να επικρατούν τα χαρακτηριστικά που του προσδίδουν κάποιο πλεονέκτημα. Φαίνεται ότι η συγκεκριμένη μετάλλαξη έχει ένα πλεονέκτημα ως προς την ευκολότερη μετάδοση. Τουλάχιστον αυτό διαπιστώνεται μέχρι στιγμής, μέσα από υπολογισμούς με μαθηματικά μοντέλα και όχι από μετρήσεις. Υπό αυτή την έννοια υπάρχει ασάφεια.
Εδώ και καιρό πάντως έχουν δημοσιοποιηθεί άρθρα που προειδοποιούν για μεταλλάξεις του ιού, τονίζοντας πως η τάση είναι οι ιοί να μεταλλάσσονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να πολλαπλασιάζονται και να μακροημερεύουν οι ξενιστές τους. Άρα να γίνονται πιο εύκολα μεταδιδόμενοι και λιγότερο θανατηφόροι.
Ο κάθε ιός, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός, θέλει να συνεχίζει να ζει και να αναπαράγεται. Μέσα στη μεγάλη ποικιλία των μεταλλάξεων που συμβαίνουν, όσες του δίνουν εξελικτικό πλεονέκτημα, όπως η μεγαλύτερη μεταδοτικότητα και η πρόκληση μικρότερης θνησιμότητας, τον ευνοούν και θα επικρατήσουν μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα μπορούν να παρουσιαστούν και διαφορετικές μεταλλάξεις.
Πώς κρίνεται κατά συνέπεια η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να «απομονώσει» το Ηνωμένο Βασίλειο;
Καταρχάς, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, είναι πιθανό οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να έχουν ήδη το στέλεχος αυτό στο έδαφός τους. Αυτό για να διαπιστωθεί χρειάζεται να γίνεται ανάλυση της γενετικής αλληλουχίας του ιού. Αλλά ποιος το κάνει αυτό και σε τι έκταση; Είναι μια κίνηση που μάλλον την χαρακτηρίζει ο πανικός.
«Πανικός» είναι μια λέξη που μάλλον χαρακτηρίζει τις επιλογές αρκετών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην διαχείριση του κορονοϊού. Δικαιολογείται αυτό όταν διανύουμε περίοδο δεύτερου κύματος;
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, στην πλειοψηφία τους, όπως και η Βόρεια Αμερική –πλην του Καναδά όπου η διαχείριση ήταν πιο προσεκτική–, επέλεξαν να έχουν ως βασικό μέτρο δημόσιας υγείας τα λοκντάουν. Αυτό σημαίνει ότι άφησαν την κατάσταση να εξελιχθεί μέχρι να φτάσει στο απροχώρητο, οπότε επέβαλαν λοκντάουν, και στη συνέχεια επιχείρησαν άνοιγμα, για να ξαναφτάσουν στο απροχώρητο, και ούτω καθεξής. Μια επιλογή, την οποία και συνάδελφοί μου αλλά και ο πρωθυπουργός κάποια στιγμή υπαινίχθηκαν ως λογική λύση, τη λεγόμενη λογική του ακορντεόν. Έτσι φαίνεται να αντιλαμβάνεται η Ευρωπαϊκή Ένωση την παρέμβαση και τα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας. Όμως το λοκντάουν είναι για να κερδίσεις χρόνο, ώστε να διαχειριστείς την υγειονομική κρίση. Ιδιαίτερα το δεύτερο λοκντάουν δεν δικαιολογείται. Δεν υπάρχει η δικαιολογία δεν ήμουν προετοιμασμένος και αιφνιδιάστηκα. Αποτέλεσε επιλογή ότι δεν υπήρξε μέριμνα και φροντίδα για να αναπτυχθεί ένα σύστημα δημόσιας υγείας, το οποίο αφενός να ιχνηλατεί εξαντλητικά κάθε κρούσμα, αφετέρου να παρέχει στοχευμένη, υπολογισμένη, εντατική υγειονομική επιτήρηση, δηλαδή διενέργεια τεστ με συγκεκριμένη συχνότητα σε περιοχές υψηλού κινδύνου και βέβαια στη συνέχεια επιστημονική ανάλυση των ευρημάτων. Αυτά έγιναν αποσπασματικά και χωρίς σχέδιο, το οποίο να επιχειρήσει με την κοινωνία ανοιχτή να μας περάσει μέσα από το δεύτερο κύμα της πανδημίας.
Ωστόσο, το ίδιο μοντέλο του «τιμωρητικού» αποκλεισμού χωρίς πρόνοια επιλέχθηκε την προηγούμενη εβδομάδα από την ελληνική κυβέρνηση και για τη Δυτική Αττική, αλλά και νωρίτερα για άλλες περιοχές.
Ήδη από το καλοκαίρι λέγαμε ειδικά για τους χώρους εργασίας, για παράδειγμα για τις επιχειρήσεις της Κεντρικής Μακεδονίας, ότι απαιτούνταν διαχείριση όπως την περιέγραψα παραπάνω: υποχρεωτικός έλεγχος με παράλληλη προστασία. Όπως ακριβώς συμβαίνει στον δικό μου χώρο εργασίας, το νοσοκομείο. Βέβαια, δεν μπορεί να υφίσταται η έννοια της ποινής επειδή αρρώστησες. Αυτό σημαίνει παντελή άγνοια διαχείρισης. Το Σεπτέμβρη γινόταν δημόσια συζήτηση για τα σχολεία, για τα πάρκα, αλλά δεν γινόταν συζήτηση για τα εργοστάσια. Για τη Δυτική Αττική ήταν αναμενόμενη αυτή η εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης, εφόσον δεν θεσπίστηκαν μέτρα για τους χώρους εργασίας, δεν θεσπίστηκαν μηχανισμοί για την τήρηση των μέτρων, δεν υπήρξε μέριμνα για τη μαζική μεταφορά των ανθρώπων στην εργασία τους. Συνεπώς υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις για ανεξέλεγκτη διασπορά. Εξίσου ανεξέλεγκτη με το αν μαζευόμασταν πεντακόσιοι άνθρωποι σε μια πλατεία.
Επισημάνατε πρόσφατα σε διαδικτυακή εκδήλωση που διοργάνωσε η Αυγή και ο ρ/σ Στο Κόκκινο ότι εσείς στα νοσοκομεία διαχειρίζεστε το γεγονός ότι απέτυχε να γίνει η ενδεδειγμένη διαχείριση στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Πόσο σημαντική είναι αυτή η βαθμίδα;
Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας ως θεσμός έχει την ευθύνη της πρόληψης. Σε συνδυασμό με μονάδες δημόσιας υγείας, που στη χώρα μας είναι πολύ ασθενικές, χρειάζεται να διενεργεί τον έλεγχο των εστιών, της διασποράς, της ιχνηλάτησης, ώστε να περιορίζονται τα κρούσματα και να μην φτάνουν σε αυτήν την έκταση περιστατικά για περίθαλψη στα νοσοκομεία. Έτσι αντιμετωπίζεται μια πανδημία.
Ας έρθουμε και στο εμβόλιο και τους ρυθμούς με τους οποίους φτάνει ή θα φτάσει και στη χώρα μας. Πότε αναμένεται να εμβολιασθεί ο πληθυσμός;
Η προσπάθεια που γίνεται με το εμβόλιο είναι τιτάνια, ως προς το εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα που χρειάστηκε να αναπτυχθεί εμβόλιο αλλά και ως προς την προσπάθεια διανομής του. Ο χρόνος με τον οποίο αναμένεται να έρθει το εμβόλιο και στη χώρα μας είναι κανονικός. Εξαγγελίες και δηλώσεις που προέβλεπαν κάτι διαφορετικό ήταν ανεδαφικές και περιέγραφαν μια μη πραγματική κατάσταση. Ο ρυθμός εμβολιασμού του πληθυσμού δεν είναι ακόμα σαφής, διότι δεν είναι ακόμα σαφής ο ρυθμός με τον οποίο θα έρθουν στη χώρα οι επόμενες δόσεις. Αυτή τη στιγμή έχουμε δόσεις για 150.000 ανθρώπους και θέλουμε δόσεις για 7.000.000 ανθρώπους. Οι παράμετροι είναι πολλές: πέραν της παρασκευής, είναι η διανομή, η αποθήκευση και εν τέλει ο εμβολιασμός. Πρόκειται για βήματα που δεν έχουν δοκιμαστεί στο παρελθόν σε τέτοιες συνθήκες.
Οι μεταλλάξεις που συμβαίνουν στον ιό θα επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα του εμβολίου με τα μέχρι στιγμής δεδομένα;
Εύλογη ερώτηση, που όμως δεν μπορεί ακόμα να απαντηθεί. Οι μέχρι στιγμής μεταλλάξεις φαίνεται ότι δεν επηρεάζουν καθόλου τον τρόπο που αλληλεπιδρά ο ιός με τον ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου.
Τι μπορούμε να περιμένουμε από αυτό το εμβόλιο;
Το εμβόλιο είναι ένα μέσο για να σπάσει η πανδημία. Να μπορούν δηλαδή οι άνθρωποι, την εποχή που αναμένεται να έχουμε έξαρση της ίωσης, να κάνουν το εμβόλιο και να συνεχίζεται κανονικά η κοινωνική ζωή. Αυτό που γνωρίζουμε για τα εμβόλια που αδειοδοτούνται τώρα έναντι του κορονοϊού είναι ότι φαίνεται να μειώνουν την πιθανότητα ο εμβολιασμένος να νοσήσει και την πιθανότητα να νοσήσει βαριά. Αυτό είναι σημαντικό, διότι με τον τρέχοντα ρυθμό μόλυνσης θα έχουμε λιγότερους ανθρώπους που θα χρειαστούν νοσηλεία και λιγότερους θανάτους. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε ακόμα αν το εμβόλιο εμποδίζει την μετάδοση του ιού από έναν ασυμπτωματικό φορέα σε κάποιον μη εμβολιασμένο ή σε κάποιον εμβολιασμένο που δεν ανταποκρίθηκε με τον ίδιο τρόπο. Αυτό είναι επίσης σημαντικό και έχει τονιστεί και από τον ΠΟΥ και από εκπροσώπους των εταιρειών που αναπτύσσουν τα εμβόλια. Σε κάθε περίπτωση, για να σπάσει η πανδημία πρέπει να εμβολιαστεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Το πότε θα έχουμε μια τέτοια εικόνα στην κοινωνία, εξαρτάται από το πότε θα εμβολιαστεί ο γενικός πληθυσμός. Αν μέχρι το φθινόπωρο του 2021 έχουμε καταφέρει να εμβολιαστεί το 70% του πληθυσμού, τότε θα έχουμε μια πιο ρεαλιστική οπτική των προσδοκιών μας. Μέχρι τότε αφήνουμε τα πανηγύρια και τα χειροκροτήματα και επιδιώκουμε να περιορίσουμε την πανδημία με ιχνηλάτηση και υγειονομική επιτήρηση, με ισχυρές δημόσιες πρωτοβάθμιες μονάδες υγείας, που στο πλαίσιο ενός γενικευμένου σχεδίου θα συμπεριλάβει και τους ιδιώτες συναδέλφους.