Ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ, πρώτος και μόνος τουρκοκύπριος ευρωβουλευτής (με το ΑΚΕΛ), αναλύει για λογαριασμό της "Εποχής" τις νέες διαστάσεις του Κυπριακού, όπως αυτές προκύπτουν μετά την εκλογή του Ερσίν Τατάρ στα κατεχόμενα αλλά και τη νίκη του Τζο Μπάϊντεν στις αμερικανικές εκλογές. Ο τουρκοκύπριος ακαδημαϊκός, ασκεί, επίσης συγκεκριμένη και τεκμηριωμένη κριτική στον Νίκο Αναστασιάδη, τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
.jpg)
Φαίνεται ότι το 2021 θα είναι έτος καμπής για το Κυπριακό. Πως σχολιάζετε τις τελευταίες εξελίξεις; Δυσκολεύει η λύση μετά την εκλογή Τατάρ στα κατεχόμενα;
Η εκλογή του Τατάρ, όπως γνωρίζετε, έφερε αλλαγή στην πολιτική της Τουρκίας αφού πλέον μιλά για λύση δύο κρατών. Αυτή η πολιτική βέβαια δεν συνιστά καινοτομία. Θυμίζω ότι και στην εποχή Ντενκτάς η τουρκική πλευρά σ' αυτή τη λύση προσανατολιζόταν, των δύο ξεχωριστών κρατών. Πρόκειται βέβαια για λύση αποτυχίας. Δεν νομίζω ότι εν έτει 2021 υπάρχουν οι συγκυρίες που θα μας οδηγούσαν σε μία τέτοια επιλογή. Και δεν υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε σε μία τέτοια λύση στο Κυπριακό για πολλούς και διάφορους λόγους. Το ερώτημα που μπαίνει βέβαια εδώ είναι το κατά πόσον η Τουρκία θα υποστηρίξει αυτή την επιλογή μέχρι το τέλος, αν, δηλαδή, θα επιμείνει ή αν η όλη αυτή η στάση συνιστά μία διαπραγματευτική προσέγγιση που μπορεί να αλλάξει στην πορεία. Αυτό θα φανεί και θα εξαρτηθεί από τις γενικότερες εξελίξεις, στα ελληνοτουρκικά για παράδειγμα, και όχι μόνο αυτές που αφορούν το Κυπριακό.
Ποια είναι η κατάσταση στην τουρκοκυπριακή κοινότητα μετά την εκλογή Τατάρ;
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι σ' αυτήν την εκλογική διαδικασία η Τουρκία έπαιξε μεγάλο ρόλο στην κατεύθυνση της ήττας του Μουσταφά Ακιντζί. Αυτό ήθελε κυρίως η Τουρκία. Στην τουρκοκυπριακή πλευρά υπάρχει μεγάλη απογοήτευση σε χιλιάδες πολίτες. Ταυτόχρονα αναδείχθηκε μία δεξιά κυβέρνηση όπως αυτή του Τατάρ, η παράταξη του οποίου ουδέποτε έχει πιστέψει στην ομοσπονδιακή λύση. Η Τουρκία επικρατεί απόλυτα. Η απογοήτευση επίσης προκαλείται και από το γεγονός ότι η νέα κυβέρνηση διορίζει ακροδεξιούς. Τα πράγματα, εν κατακλείδι, έχουν χειροτερέψει πολύ.
Η Τουρκία, εσχάτως, δείχνει να υπερασπίζεται ξανά την ευρωπαϊκή της προοπτική. Υπό αυτό το δεδομένο μήπως οι εξελίξεις στο Κυπριακό επισπευστούν;
Γι' αυτό ακριβώς το λόγο έβαλα πριν στην κουβέντα μας και το θέμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Οι εξελίξεις στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας θα είναι ένα σημαντικός παράγοντας για το Κυπριακό. Ο Ερντογάν, πράγματι, δηλώνει τον τελευταίο καιρό ότι επιθυμεί να δει πρόοδο στο ζήτημα της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας του, θέλει να έχει η Τουρκία στρατηγικές σχέσεις με την ΕΕ. Αυτό όμως, ταυτόχρονα, θα έλεγα ότι συνιστά μία αντίφαση. Διότι σε θέματα που αφορούν, ας πούμε, τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία, η κυβέρνηση σκληραίνει τη στάση της. Ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς και ο Οσμάν Καβάλα παραμένουν έγκλειστοι στις τουρκικές φυλακές. Αν και ο Ερντογάν έχει μιλήσει κατά καιρούς για μεταρρυθμίσεις σ' αυτό που ονομάζουμε κράτος δικαίου, βήματα συγκεκριμένα προς αυτήν την κατεύθυνση δεν βλέπουμε. Μάλιστα, παρατηρούμε μία δυσκολία από την πλευρά της Τουρκίας, που πηγάζει από τη συμμαχία του Ερντογάν με τον ακροδεξιό Μπαχτσελί, που δεν ευνοεί μεταρρυθμίσεις προς δημοκρατική κατεύθυνση. Ο Μπαχτσελί ακόμα και σήμερα ισχυρίζεται ότι πρέπει να απαγορευτεί η πολιτική δράση του HDP. Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, είναι εξαρτημένος από το σύμμαχό του ο οποίος δεν επιθυμεί την προώθηση της ευρωπαϊκής προοπτικής.
Η πενταμερής συνάντηση που έχουμε μπροστά μας μπορεί να αποκτήσει πραγματικά ουσιαστικό χαρακτήρα. Εκφράζονται φόβοι ότι μπορεί να έχει αντίθετα τυπική σημασία.
Στην πρώτη συνάντηση δεν νομίζω ότι η Τουρκία θα υποχωρήσει από τη θέση για λύση που θα προβλέπει δύο κράτη. Σ' αυτή τη φάση το ενδιαφέρον θα επικεντρωθεί στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Υπάρχει μία παράδοση στο Κυπριακό. Όταν ουσιαστική πρόοδος δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, τότε ο ΟΗΕ βάζει πάνω στο τραπέζι την παράμετρο των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και τώρα έτσι ώστε να επιστρέψουμε σταδιακά στην ουσία του προβλήματος.
Στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης θα μπορούσε να συμπεριλάβει κανείς και το ζήτημα των Βαρωσίων; Γιατί φαίνεται ότι εκεί ο Ερντογάν με τον Τατάρ θέλουν να δημιουργήσουν τετελεσμένα...
Είναι σημαντική η διάσταση που βάζετε διότι η σκλήρυνση της τουρκικής στάσης γίνεται αντιληπτή και μέσα από την πολιτική που η Τουρκία ακολουθεί στο θέμα των Βαρωσίων. Φαίνεται ότι θέλουν να αλλάξουν το status quo στην περιοχή. Και αν πάψει να υφίσταται το ζήτημα των Βαρωσίων στην ατζέντα, δεν μπορούμε να μιλάμε για λύση του κυπριακού στο σύνολό του. Θα δοθεί, άρα, μία έμφαση στο ζήτημα των Βαρωσίων για το οποίο έτσι και αλλιώς έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς πάρα πολλές προτάσεις. Προτάσεις που συνδέουν την επιστροφή των Βαρωσίων με κάποια ανοίγματα στους Τουρκοκυπρίους, στο θέμα του αεροδρομίου, για παράδειγμα. Τέτοιου είδους προτάσεις είχε καταθέσει και ο αείμνηστος Δημήτρης Χριστόφιας. Θα τις ακούμε πλέον συχνότερα τους επόμενους μήνες.
.jpg)
Είναι πολύ αργά πια για να βάλουμε τέτοιου είδους προσκόμματα ο ένας προς τον άλλον.
Πρέπει να γίνουν γρήγορες κινήσεις που θα στοχεύουν στη λύση του Κυπριακού.
Πώς θα κρίνατε τις τελευταίες κινήσεις Αναστασιάδη στο Κυπριακό, ιδιαίτερα όσες επιχείρησε από το ναυάγιο στο Γκραν Μοντάνα και μετά;
Τόσο στον Γκραν Μοντάνα όσο και στη συνέχεια, ο πρόεδρος Αναστασιάδης έκανε σημαντικά λάθη. Αυτά τα λάθη οδήγησαν στην ήττα του Ακιντζί και στην εκλογή του Τατάρ. Αλλά το πιο ουσιαστικό λάθος του προέδρου, που ελπίζω να διορθώσει, είναι ότι αμφισβητεί την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων και την αποτελεσματική συμμετοχή τους σε ομοσπονδιακά όργανα. Αυτό εμπόδισε την πρόοδο στο Κυπριακό, σε μία εποχή, μάλιστα, που ο Ακιντζί ήταν έτοιμος να προχωρήσει σε ομοσπονδιακή λύση. Αυτό το ναυάγιο οδήγησε από εκεί και πέρα σε σκλήρυνση των τουρκικών θέσεων και ταυτόχρονα στην ολοένα αυξανόμενα παρέμβαση της Τουρκίας στα εσωτερικά της τουρκοκυπριακής ενότητας, κάτι που έφερε και τη νίκη του Τατάρ. Αυτό που πρέπει να κάνει ο πρόεδρος Αναστασιάδης από εδώ και πέρα είναι να παρουσιαστεί ξεκάθαρος στο θέμα της πολιτικής ισότητας, πρέπει να πείσει τη διεθνή κοινότητα και τους Τουρκοκύπριους ότι δεν αμφισβητεί την πολιτική ισότητα. Η αμφισβήτηση οδηγεί εκτός πλαισίου ομοσπονδιακής λύσης.
Μπορούμε να επιστρέψουμε ακριβώς εκεί όπου αφήσαμε το νήμα στον Γκραν Μοντάνα ή έχουμε γυρίσει πια πολύ πίσω;
Άργησε πολύ ο πρόεδρος Αναστασιάδης. Ο Μουσταφά Ακιντζί τον καλούσε να επιστρέψουμε ακριβώς εκεί και ακόμα να υπογράψουμε τις προτάσεις Γκουτιέρες ως στρατηγική συμφωνία. Τώρα θα παίξει πολύ σημαντικό ρόλο το blame game. Όποιος χτίσει όμως πάνω στο blame game, δεν θα κερδίσει απολύτως τίποτα. Η ουσία είναι να φτάσουμε στη λύση. Για να φτάσουμε εκεί, ένα από τα πράγματα που χρειάζεται να κάνει η ελληνοκυπριακή πλευρά -το επαναλαμβάνω- είναι να τοποθετηθεί ξεκάθαρα μέσω του προέδρου για την πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων όπως προβλέπεται από τον ΟΗΕ. Δεν μιλάμε για αριθμητική ισότητα αλλά για αποτελεσματική συμμετοχή σε όλα τα ομοσπονδιακά όργανα. Η ελληνοκυπριακή πλευρά έτσι θα μπορέσει να βρει διεθνή στήριξη και να αναγκάσει την Τουρκία να εγκαταλείψει τη λύση των δύο κρατών και να προσανατολιστεί σε μία αποκεντρωμένη ομοσπονδία.
Ο κ. Αναστασιάδης έχει πει πολλές φορές, βέβαια, ότι για να προχωρήσουμε θα πρέπει να πάψει η Τουρκία να προχωρά σε ενέργειες όπως οι παράνομες γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ...
Θα έλεγα ότι αυτές είναι συνταγές για να μην ξεκινήσουν ποτέ οι συνομιλίες. Η άλλη πλευρά λέει ότι θα πρέπει να σταματήσουν οι γεωτρήσεις της κυπριακής δημοκρατίας. Είναι πολύ αργά πια για να βάλουμε τέτοιου είδους προσκόμματα ο ένας προς τον άλλον. Είμαστε στο δώδεκα παρά πέντε για να μην σας πω ότι βρισκόμαστε στο δώδεκα και πέντε. Πρέπει να γίνουν γρήγορες κινήσεις που θα στοχεύουν στη λύση του Κυπριακού. Αλλιώς η Κύπρος οδεύει προς τουρκοποίηση των κατεχομένων εδαφών με ανοιχτή την προοπτική της προσάρτησης των εδαφών αυτών στην Τουρκία. Λύση δύο κρατών δεν μπορεί να υπάρξει στην Κύπρο, το ξέρουμε. Αν δεν υπάρξει ομοσπονδιακή λύση, ακόμα και η προσάρτηση, ίσως στο πλαίσιο μίας άλλης γεωστρατηγικής συγκυρίας, να τεθεί επί τάπητος. Οι ευθύνες είναι τεράστιες. Η διεθνής κοινότητα περιμένει να ακούσει από τον πρόεδρο Αναστασιάδη ότι τιμά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για το θέμα της πολιτικής ισότητας.
Η θέση του ΑΚΕΛ πάντως παραμένει αταλάντευτη...
Είναι ξεκάθαρη και σταθερή η στάση του ΑΚΕΛ στο Κυπριακό ζήτημα κάτι που φέρνει κινητικότητα από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας. Υπάρχει ξεκάθαρη αντίληψη για την ομοσπονδιακή λύση και τις σχέσεις των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο. Προάγει την αναγκαιότητα της λύσης έτσι ώστε να αποφύγουμε τη μόνιμη διχοτόμηση. Κατά καιρούς το ΑΚΕΛ έχει καταθέσει προτάσεις όχι μόνο σε διεθνές επίπεδο αλλά και στον ίδιο τον πρόεδρο Αναστασιάδη. Και αν ο πρόεδρος τηρήσει τη σωστή γραμμή, θα έχει τη στήριξη του ΑΚΕΛ στο θέμα της λύσης. Το είχαμε πει και πριν από τον Γκραν Μοντάνα. Το ΑΚΕΛ στο Κυπριακό δεν είναι κόμμα της αντιπολίτευσης, είναι κόμμα που στηρίζει τις προσπάθειες για την εξεύρεση λύσης, άρα κόμμα που βοηθά τον πρόεδρο. Για τον πρόεδρο Αναστασιάδη νομίζω ότι αυτό έχει μεγάλη αξία, να έχει δηλαδή στο πλευρό του ένα μεγάλο αριστερό κόμμα, όταν κάνει τα σωστά βήματα.
Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης σε αυτή τη φάση είναι εποικοδομητική;
Η εντύπωση που έχω από τον τρόπο που πολιτεύεται στο θέμα ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης είναι ότι θέλει να κρατήσει μία απόσταση. Δυσκολεύομαι να καταλάβω γιατί το κάνει. Λες και δεν είναι παίκτης στο κυπριακό ζήτημα. Για να το αναλύσουμε αυτό, βέβαια, θα πρέπει να φτάσουμε πολύ πίσω, στη συμφωνία της Ζυρίχης, στις σχέσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον Μακάριο κτλ. Δεν είναι η πρώτη φορά, πάντως, που οι έλληνες πολιτικοί δεν θέλουν να βάλουν τα χέρια τους στη φωτιά για το Κυπριακό. Μετά το πραξικόπημα υπάρχει το δόγμα "η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαρίσταται" και αυτό έχει προκύψει για πολλούς λόγους. Η απόσταση όμως, η μεγάλη απόσταση, εμένα μου φαίνεται υπερβολική. Οι εγγυήτριες δυνάμεις θα έχουν σημαντικό λόγο στην όποια προσπάθεια επίλυσης. Η Ελλάδα είναι μέρος του προβλήματος και πρέπει να είναι και μέρος της λύσης.
Η εκλογή Μπάιντεν στην προεδρία των ΗΠΑ πώς αναμένεται να επηρεάσει το κυπριακό πρόβλημα; Υπάρχουν απόψεις που αναφέρουν ότι η επιρροή του νέου αμερικανού προέδρου μπορεί να είναι θετική...
Πρώτα από όλα είναι γεγονός ότι ο Μπάιντεν ξέρει πολύ καλά την τουρκική πραγματικότητα. Κατά καιρούς, επίσης, έχει εκφραστεί αρνητικά για τις πολιτικές που εφαρμόζει ο Ερντογάν σε μία σειρά από ζητήματα. Οι ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, θα επιχειρήσουν τώρα να χτίσουν ξανά ένα πλέγμα σχέσεων το οποίο "χάλασε" η κυβέρνηση Τραμπ. Να ενεργήσουν περισσότερο θεσμικά σε αντίθεση με την προηγούμενη διοίκηση που πορευόταν ανάλογα και με το προσωπικό συμφέρον του Τραμπ. Θα παίξει δηλαδή μεγαλύτερο ρόλο το State Department σε σχέση με αυτό που έπαιζε την προηγούμενη τετραετία. Οι ΗΠΑ επιθυμούν, βέβαια, να κρατήσουν όσο το δυνατόν πιο μακριά την Τουρκία από τη ρωσική επιρροή. Η γεωστρατηγική αυτή συμμαχία δεν θα πρέπει να υποσκάψει την απαιτούμενη πρόοδο στα ανθρώπινα δικαιώματα, οπότε οι Δημοκρατικοί θα προσπαθήσουν να τηρήσουν ισορροπίες, να προωθήσουν μία ατζέντα στο σύνολό της. Η γεωπολιτική επιρροή και η σημασία της Τουρκίας, ιδιαίτερα οι σχέσεις της με τη Ρωσία, θα οδηγήσει την Ουάσιγκτον σε μία προσεκτική πολιτική.
Το κλίμα στο ευρωκοινοβούλιο και γενικότερα στις Βρυξέλλες για το κυπριακό ποιο είναι; Εντοπίζετε, ίσως, μία κόπωση των εταίρων για το ζήτημα;
Από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και με τον τρόπο που αυτή επετεύχθη, ιδιαίτερα μετά το Όχι στο σχέδιο Ανάν, δημιουργήθηκε μία μεγάλη απογοήτευση στις τάξεις της ΕΕ. Και αυτή η απογοήτευση εντοπιζόταν κυρίως στο γεγονός ότι η Ένωση κρατούσε μία απόσταση από το Κυπριακό ζήτημα. Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε όμως ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί αντιλαμβάνονται τη σημασία της επίλυσης του προβλήματος γιατί υπάρχει ένταση τόσο στις ελληνοτουρκικές όσο και στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο το Κυπριακό συνιστά πρόβλημα που επιδεινώνει την κατάσταση. Αντιλαμβάνονται πλέον οι Ευρωπαίοι ότι η λύση του Κυπριακού μπορεί να βοηθήσει στην αποκλιμάκωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο, στη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων κτλ. Την επιστροφή της μέχρι πρότινος "απούσας" από το Κυπριακό Ευρωπαϊκής Ένωσης, την καταγράφω ως θετική εξέλιξη.