Το παλαιστινιακό πρόβλημα από το 1948 και μετά αναφέρεται στη δημόσια ρητορική των αραβικών καθεστώτων ως η «κοινή αραβική υπόθεση»: ένας κοινός αγώνας που αφορά όλο το αραβικό έθνος και υποδεικνύει την ενότητά του. Έκτοτε, έχει κυλήσει πολύ νερό κάτω από τις γέφυρες του κόσμου, αλλά η αραβική ενότητα αποδείχθηκε ανεύρετη. Παράλληλα, το Παλαιστινιακό απετέλεσε μοχλό για την εκπλήρωση στόχων αραβικών καθεστώτων και ταυτόχρονα όπλο στις συγκαλυμμένες, αλλά έντονες ενδοαραβικές συγκρούσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα αραβικά κράτη αντιλαμβάνονταν τους Παλαιστίνιους είτε ως άχθος είτε ως απειλή είτε ως όπλο είτε ως διαπραγματευτικό πλεονέκτημα και τους αντιμετώπισαν αναλόγως των συγκυριών και των συμφερόντων τους.
Οι διεθνείς και περιφερειακές ανατροπές που άρχισαν να λαμβάνουν χώρα από το 1991 είχαν δραματικές επιπτώσεις στο Παλαιστινιακό: το τέλος του διπολισμού και η παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ ενισχύει ακόμα περισσότερο το Ισραήλ, στρατηγικό εταίρο των Ηνωμένων Πολιτειών, οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 εναντίον των ΗΠΑ οδηγούν στην αντιμετώπιση του Παλαιστινιακού ως ζήτημα ισλαμικής τρομοκρατίας και όχι πλέον ως ζήτημα παράνομης κατοχής, ενώ η εξέλιξη των αραβικών εξεγέρσεων του 2011 οδήγησε στην πλήρη αποσάθρωση των περιφερειακών ισορροπιών. Η προεδρία Τράμπ και η μεσανατολική πολιτική του 45ου προέδρου των ΗΠΑ αποτέλεσαν το επιστέγασμα των δεινών των Παλαιστινίων, που συγκεκριμενοποιείται με την περιβόητη «Συμφωνία του αιώνα», το πολιτικό σκέλος της οποίας ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο του 2020. Η Συμφωνία αυτή εκφράζει την απόλυτη μονομέρεια των ΗΠΑ υπέρ του Ισραήλ και ενταφιάζει κάθε πιθανότητα δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους, ενός κράτους που να πληροί τα στοιχειώδη κριτήρια του όρου.
Η στάση της Σαουδικής Αραβίας
Με δεδομένη την παροξυμμένη αντιπαλότητα Τράμπ εναντίον του Ιράν και την πάγια αντίληψη του Τελ Αβίβ ότι η Τεχεράνη αποτελεί υπαρξιακή απειλή για το εβραϊκό κράτος, την ανακοίνωση της Συμφωνίας του αιώνα ακολουθεί η ανακοίνωση των Συμφωνιών του Αβραάμ τον Αύγουστο του 2020, οι οποίες και υπογράφονται στις 15 Σεπτεμβρίου. Έτσι, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν αναγνωρίζουν το Ισραήλ και επισημοποιούν τις άτυπες σχέσεις που είχαν αναπτύξει με την χώρα αυτή εδώ και τουλάχιστον μία δεκαετία. Μάλιστα ενδέχεται να ακολουθήσει και το Ομάν, το οποίο επίσης διατηρεί άτυπες σχέσεις με το Ισραήλ, όπως εξ άλλου και η Μαυριτανία. Είναι σαφές ότι οι εξελίξεις αυτές ενισχύουν την Σαουδική Αραβία -που είναι η κυρίαρχη δύναμη στο πλαίσιο του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου- στην αντιπαλότητά της με το Ιράν. Ταυτόχρονα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύγκλιση Ριάντ – Καΐρου στο ζήτημα της αναγνώρισης του Ισραήλ, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι συντονισμένες πιέσεις Αιγύπτου – Σαουδικής Αραβίας απέτρεψαν την κατάθεση σχεδίου ψηφίσματος που σκόπευε να υποβάλει η Παλαιστίνη στον Αραβικό Σύνδεσμο για ενδοαραβική καταδίκη της υπογραφής των Συμφωνιών του Αβράαμ. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι αυτό δεν είναι το μόνο θέμα στο οποίο συγκλίνουν οι επιλογές της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου και ο λόγος είναι ο κοινός τους φόβος για την ανάπτυξη του συνιτικού πολιτικού Ισλάμ, το οποίο δεν μπορούν να ελέγξουν αποτελεσματικά ούτε στο εσωτερικό τους. Μάλιστα, στην περίπτωση της Αιγύπτου η πολιτική επιρροή της ισλαμικής Χαμάς στην γειτονικής της Λωρίδα της Γάζας, αποτελεί ένα διαρκές πρόβλημα από το οποίο δεν μπορεί να απαλλαγεί.
Αν και αναμενόταν ότι η Σαουδική Αραβία θα ακολουθούσε -και μάλιστα σύντομα- τον δρόμο της αναγνώρισης του Ισραήλ, πολύ περισσότερο που ο πρίγκηπας διάδοχος Μοχάμεντ μπίν Σάλμαν είχε δηλώσει ήδη από το 2018 ότι οι Ισραηλινοί δικαιούνται να έχουν το δικό τους κράτος, αυτό δεν συνέβη. Ο λόγος είναι η παρέμβαση του βασιλιά Σαλμαν, που δήλωσε στις αρχές Σεπτεμβρίου ότι η Σαουδική Αραβία δεν πρόκειται να αναγνωρίσει το Ισραήλ, όσο δεν υιοθετείται μία δίκαιη λύση στο Παλαιστινιακό. Η στάση του σαουδάραβα μονάρχη εξηγείται από τις εσωτερικές πολιτικές εντάσεις που έχει ήδη προκαλέσει η ανάδειξη του γιού του ως διαδόχου του -παρακάμπτοντας την συνηθισμένη γραμμή διαδοχής- αλλά και από τις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει στα συντηρητικότερα κοινωνικά στρώματα η πολιτική του πρίγκιπα διαδόχου και οι αλλαγές που έχει εξαγγείλει (Όραμα 2030). Ταυτόχρονα, η σαουδαραβική κοινωνία – όπως συμβαίνει και σε άλλα αραβικά κράτη- είναι διχασμένη και ως προς το ζήτημα της αναγνώρισης του Ισραήλ, χωρίς να έχει υπάρξει μία δίκαιη, επομένως βιώσιμη λύση στο Παλαιστινιακό.
Σε κάθε περίπτωση, η θετική στάση του πρίγκηπα διαδόχου της Σαουδικής Αραβίας έναντι του Ισραήλ δεν φαίνεται να αλλάζει. Αντιθέτως, προσπαθώντας να σώσει τα προσχήματα, ο Μοχάμεντ μπίν Σάλμαν έθεσε ως προϋπόθεση για την εξομάλυνση των σχέσεων της χώρας του με το εβραϊκό κράτος το να μην προβεί το Ισραήλ στην προσάρτηση της Δυτικής Όχθης. Ωστόσο, η προσάρτηση των εβραϊκών οικισμών στα υπό ισραηλινή κατοχή παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής Όχθης αποτελεί πάγιο στόχο της πολιτικής του Τέλ Αβίβ από τον οποίο δεν προτίθεται να παραιτηθεί. Πολύ περισσότερο τώρα που έλαβε λευκή επιταγή με την περιβόητη Συμφωνία του αιώνα. Έτσι, η απάντηση του Βενιαμίν Νετανιάχου στο αίτημα αυτό ήταν η αναμενόμενη: η προσάρτηση απλώς αναβλήθηκε.
Αναγνωρίσεων συνέχεια
Στις 23 Οκτωβρίου 2020 έρχεται η σειρά του Σουδάν, να αναγνωρίσει το Ισραήλ και να εγκαθιδρύσει πλήρεις διπλωματικές σχέσεις. Για το Σουδάν, που βρίσκεται σε μία κρίσιμη πολιτική καμπή και διοικείται από προσωρινή κυβέρνηση στην οποία έχει λόγο και ο στρατός, η αναγνώριση του Ισραήλ αποτέλεσε σε μία καλή ευκαιρία ώστε να παύσουν οι αμερικανικές πιέσεις που του ασκούνται, αφού οι ΗΠΑ έχουν εντάξει το Σουδάν στον κατάλογο των χωρών που ενισχύουν την ισλαμική τρομοκρατία. Επίσης, το Σουδάν αποβλέπει στην άρση των κυρώσεων που του έχουν επιβληθεί εξ αιτίας των σφαγών στο Νταρφούρ και βεβαίως ελπίζει σε διεθνή οικονομική βοήθεια αλλά και στην απόκτηση της δυνατότητας προσφυγής σε διεθνή δανεισμό.
Τη σειρά των αναγνωρίσεων κλείνει, προς το παρόν τουλάχιστον, το Μαρόκο, το οποίο είχε πάντοτε πολύ καλές -αν και άτυπες - σχέσεις με το Ισραήλ. Έτσι, δεν ήταν δύσκολο για το Ραμπάτ –και μάλιστα μετά τις Συμφωνίες του Αβραάμ- να προχωρήσει στην αναγνώριση του Ισραήλ, πράγμα που έκανε στις αρχές του περασμένου Δεκεμβρίου, πολύ περισσότερο, που η αναγνώριση αυτή πριμοδοτήθηκε από την Ουάσιγκτον με την αναγνώριση της μαροκινής κυριαρχίας στην Δυτική Σαχάρα.
Βαθαίνει ο κατακερματισμός
Όπως προκύπτει, ο κατακερματισμός του αραβικού κόσμου βαθαίνει όλο και περισσότερο, τα αραβικά κράτη αντιμετωπίζουν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, ενώ οι κρίσεις και οι πόλεμοι δια αντιπροσώπων συνεχίζονται. Πρόκειται για μία έκρυθμη και επικίνδυνη κατάσταση, την οποία παρόξυνε η μεσανατολική Τράμπ, που βρήκε ωστόσο υποστηρικτές σε χώρες της περιοχής, που θεώρησαν ότι αποδεχόμενες τις πιέσεις Τράμπ θα μπορούσαν εξασφαλίσουν ανταλλάγματα, αλλά και να νομιμοποιήσουν την εγκατάλειψη της Παλαιστίνης, καλύπτοντας τον κυνισμό τους με τον μανδύα του ρεαλισμού.
Η ορκωμοσία του νέου Αμερικανού Προέδρου Τζό Μπάϊντεν στις 20 Ιανουαρίου, επισφράγισε θεσμικά και με συντεταγμένο τρόπο την αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ φαίνεται ότι θα ακολουθήσει μία διαφορετική πολιτική από αυτήν του προκατόχου του, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα αλλάξει και τη στάση της χώρας του στο Παλαιστινιακό.