Με τις δημοσκοπήσεις να δίνουν στο αριστερό κίνημα LVV (Αυτοδιάθεση) κοντά στο 50%, θα διεξαχθούν στις 14 Φεβρουαρίου οι πρόωρες εκλογές στο Κόσοβο, που γίνονται μετά την απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου ότι η κυβέρνηση του Αβντουλάχ Χότι εκλέχτηκε παράνομα τον Ιούνιο, γιατί εξελέγη με την ψήφο ενός βουλευτή που εξέτιε ποινή φυλάκισης με αναστολή. Είχε προηγηθεί η ανατροπή του πρωθυπουργού Άλμπιν Κούρτι, προέδρου του LVV, μετά την αποχώρηση από τον κυβερνητικό συνασπισμό της LDK (Δημοκρατική Ένωσης Κοσόβου), ύστερα από παρέμβαση της κυβέρνησης Τραμπ.
Ποια είναι τα διακυβεύματα αυτών των εκλογών;
Νομίζω ότι μια κυβέρνηση του LVV είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για μια νέα αρχή, ή ένα νέο κεφάλαιο αν θέλετε, για τη νέα δυνατότητα για το Κόσοβο. Υπάρχουν δύο λόγοι στους οποίους βασίζω αυτόν τον ισχυρισμό. Πρώτον, αυτό ήταν ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι του LVV, από την αρχή του και σε όλη την διαδρομή μέχρι το σημείο αυτό, το οποίο από μόνο του είναι μια νέα αρχή για το κίνημα. Το LVV δημιουργήθηκε το 2005 από λίγους ανθρώπους, ως απόρριψη της διοίκησης της χώρας, γνωστή ως UNMIK (Αποστολή Προσωρινής Διοίκησης των Ηνωμένων Εθνών), και ως απάντηση στις διαπραγματεύσεις για το «τελικό πολιτικό καθεστώς» της χώρας, που στην συνέχεια αποδείχτηκε ότι δεν ήταν ούτε τελικό ούτε πολιτικό. Από την ανεξαρτησία του 2008 οι διαπραγματεύσεις με την Σερβία συνεχίστηκαν, και τώρα αντιμετωπίζουμε τον κίνδυνο μιας εθνοτικής διχοτόμησης της χώρας. Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι το σχέδιο «ανασχεδιασμού των συνόρων» του Κοσσόβου, αν και τερματίστηκε, δεν είναι εντελώς νεκρό. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμη και τώρα, με βάση το ολοκληρωμένο σχέδιο Αχτισάαρι βάσει του οποίου το Κόσοβο κήρυξε την ανεξαρτησία του, ο λαός του Κοσόβου χωρίζεται σε εθνικότητες (Αλβανοί, Σέρβοι, Ρομά κ.λπ.). Ο στόχος του LVV, που στις τάξεις του έχει πολλά μέλη μειονοτήτων (Σέρβους, Ρομά, Βόσνιους, κ.ά.), είναι η εξάλειψη αυτών των διαιρέσεων με βάση ένα κοινωνικοοικονομικό πρόγραμμα (απασχόληση, κοινά γεωργικά προγράμματα κλπ) και έναν διάλογο από τα κάτω, αρχίζοντάς τον πρώτα με τους ντόπιους Σέρβους. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, από το 2005 και μετά, το LVV ήταν γνωστό ως μια σκληρή αντιπολίτευση, η οποία οργάνωσε διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες, έριξε δακρυγόνα στο κοινοβούλιο, ένα κίνημα του οποίου τρεις ακτιβιστές δολοφονήθηκαν σε διαδηλώσεις και στη φυλακή, και πολλές δεκάδες τραυματίστηκαν. Είπα ότι είναι μια νέα αρχή για το LVV, η οποία δεν είναι η πρώτη στην ιστορία του. Το LVV ξεκίνησε ως ένα μη θεσμικό κίνημα, που λειτούργησε εκτός του κοινοβουλίου και της τοπικής διακυβέρνησης. Η πρώτη αλλαγή έγινε το 2010, όταν συμμετείχε στις βουλευτικές εκλογές. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να μιλήσουμε, ή ακόμα και να προβλέψουμε, για το πως ή αν η επόμενη κυβέρνηση του LVV θα είναι επιτυχημένη. Πιστεύω όμως ότι οι δυνατότητες δημιουργίας μιας νέας πολιτικής και οικονομικής κατάστασης είναι αρκετά σταθερές. Στην πραγματικότητα, νομίζω ότι σε ένα ορισμένο επίπεδο ανάλυσης, η έννοιας της «επιτυχίας» σημαίνει ότι μπορεί να ανοίξει ο χώρος για μια αρχή του μετασχηματισμού αυτής της χώρας. Εν ολίγοις, αυτό που διακυβεύεται πραγματικά σε αυτές τις εκλογές είναι το γεγονός ότι το Κόσοβο βρίσκεται σε ένα καθοριστικό σταυροδρόμι: είτε θα ξεκινήσουμε τον μετασχηματισμό αυτής της χώρας, είτε συνεχίζουμε στο δρόμο της μετατροπής του Κοσόβου σε ένα αβίωτο μέρος.
Πώς αξιολογείς το πρόγραμμα του LVV;
Για πρώτη φορά στην ιστορία του Κοσόβου, ένα πολιτικό κόμμα πρόκειται να κερδίσει με πάνω από 50%, και θα μπορέσει να σχηματίσει μόνο του κυβέρνηση. Πρόκειται για μια σημαντική πολιτική αλλαγή στη χώρα, προς υποστήριξη των πολιτικών που παρουσίασε το LVV, που βασίζονται στους δύο κύριους στόχους του: εργασία και δικαιοσύνη. Επίσης, η ιστορική διάσταση αυτής της εκλογής, που μοιάζει με κάθε τρόπο με ένα δημοψήφισμα, βασίζεται στο γεγονός ότι το LVV λειτουργεί με μια αριστερή πλατφόρμα και έχει ένα αριστερό πρόγραμμα. Οι επιπτώσεις αυτής της νίκης θα επηρεάσουν όλα τα δυτικά Βαλκάνια, όπως έχουμε ήδη δει στην πρώτη θητεία της κυβέρνησης του Κούρτι την άνοιξη του 2020. Αυτή η νίκη πρόκειται να σηματοδοτήσει την αρχή μιας μακράς και απαιτητικής διαδικασίας μετασχηματισμού της οικονομικής, κοινωνικής, και πολιτικής σφαίρας. Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον σχετικά με αυτό, είναι ότι το κυβερνητικό πρόγραμμα του LVV δεν έχει τίποτα «επαναστατικό» από μόνο του. Ωστόσο, αποτελείται από πολλά νευραλγικά σημεία, να το πω έτσι, όπου αυτό που μπορεί να φαίνεται ως μια μικρή αλλαγή, μπορεί να αποδειχθεί ένα σημαντικό σημείο καμπής. Η πιο σημαντική πτυχή αυτού του προγράμματος, κατά την άποψή μου, είναι ότι δεν βασίζεται σε αυτό που στην ιατρική αναφέρεται ως «συμπτωματική θεραπεία», δηλαδή, μια ιατρική θεραπεία που επηρεάζει μόνο τα συμπτώματα και όχι τα αίτια. Και αυτό απαιτεί μακρά, παθιασμένη και εξαιρετικά δύσκολη σκληρή δουλειά. Στην πραγματικότητα, αυτό διακυβεύεται σήμερα, πιστεύω. Είμαι πολύ καχύποπτος για επίθετα όπως «επαναστατική» αριστερά, «σοσιαλιστική» αριστερά (που έχουμε κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο), ή «ριζοσπαστική» αριστερά. Υπάρχει κάτι πλαστό με αυτές τις έννοιες, σαν να λειτουργούν για να καλύψουν την έλλειψη επαναστατικής δραστηριότητας ή ριζοσπαστικότητας στις θέσεις τους. Γιατί κανείς δεν ξέρει τι σημαίνει πραγματικά να είσαι επαναστάτης στον 21ο αιώνα. Χρειαζόμαστε μια νέα μορφή σκέψης για την αριστερή πολιτική.
Πώς ερμηνεύεις το δημοσκοπικό προβάδισμα που έχει το LVV;
Το LVV προηγείται σε όλες τις δημοσκοπήσεις, με σημαντικό προβάδισμα. Αυτό συμβαίνει ως αποτέλεσμα του πολιτικού έργου του για πάνω από δεκαπέντε χρόνια τώρα, συνοδευόμενο από το περιεκτικό και χειραφετητικό πολιτικό και κυβερνητικό του πρόγραμμα. Νομίζω ότι αυτά τα δύο στοιχεία είναι αδιαχώριστα και ζωτικής σημασίας. Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο συνίσταται στη δομή του πολιτικού συστήματος του Κοσσόβου. Υπάρχει μια συστατική ανισορροπία στα ίδια τα θεμέλια του συστήματος, όσον αφορά την σχέση μεταξύ των υποσχέσεων και την αδυναμία υλοποίησής τους. Το υπάρχον σύστημα είναι κορεσμένο. Έφτασε στο σημείο της διάβρωσης, με την έννοια ότι μέσα στην υπάρχουσα δομή δεν υπάρχει καμία πιθανότητα πολιτικής, οικονομικής ή άλλης κίνησης που μπορεί να φανταστεί κανείς. Η υπόσχεση να ξεφύγουμε από την υπάρχουσα κοινωνικοοικονομική και πολιτική τάση είναι απαραίτητη για την λαϊκή υποστήριξη του LVV. Η λαϊκή σύνθεση που υποστηρίζει το LVV είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Η πλειοψηφία του εκλογικού του σώματος είναι οι νέοι, οι γυναίκες, και οι ηλικιωμένοι. Νομίζω ότι αυτό δείχνει αρκετά για τις ταξικές σχέσεις, την οικονομική κατάσταση, και τους άλλους ανταγωνισμούς μέσα στην κοινωνία. Λέγοντας αυτά, θέλω να υποστηρίξω ότι το LVV κέρδισε όχι λόγω της στάσης του ως αντιπολίτευσης, αλλά λόγω του κοινωνικοπολιτικού του προγράμματος, το οποίο στη δεδομένη συγκυρία αντιπροσωπεύει ένα «ρεαλιστικό» αριστερό πρόγραμμα, δηλαδή επενδύσεις στο δημόσιο τομέα, εκπαίδευση, καταπολέμηση της διαφθοράς, παύση και αναθεώρηση των μέχρι τώρα ιδιωτικοποιήσεων, κλπ. Η λαϊκή υποστήριξη, που σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις ξεπερνά το 50%, είναι μια καλή αρχή. Η πρώτη θητεία του Κούρτι στην κυβέρνηση, αν και σύντομη, μόνο τέσσερις μήνες, ήταν η αρχή της σωστής πορείας προς την σωστή κατεύθυνση.
Ποιες θεωρείς ότι πρέπει να είναι οι προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης, και ποια προβλήματα υπάρχουν;
Αυτό είναι ένα αρκετά δύσκολο ερώτημα, γιατί η κατάσταση στο Κόσοβο είναι πολύ συγκεκριμένη. Ωστόσο, πιστεύω ότι η κυβέρνηση του Άλμπιν Κούρτι θα αντιμετωπίσει αρκετά εμπόδια στην εφαρμογή του προγράμματός της: όπως την ανεξέλεγκτη διαφθορά, και τη δυσκολία για την οικονομική ανάπτυξη που θα απελευθερώσει ένα «κατακτημένο κράτος» από την παλιά φρουρά, την άρχουσα ελίτ που κυβερνά τη χώρα από το 1999. Το πρόβλημα των ολιγαρχιών είναι ένα πραγματικό και δύσκολο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Ο υψηλός αριθμός ανεργίας και η ακραία φτώχεια είναι επίσης θέματα με τα οποία η κυβέρνηση θα πρέπει να ασχοληθεί άμεσα και να δώσει λύση, η οποία εξαρτάται από μια βαθιά μεταρρυθμίσεων στην οικονομία, στην εκπαίδευση, κλπ. Μια άλλη δύσκολη πρόκληση είναι αυτή του διαλόγου με την Σερβία. Πιστεύω ότι η συνέχιση του διαλόγου θα επιβληθεί ως μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης, αν και δεν είναι τέτοια στο κυβερνητικό πρόγραμμα. Αυτό που αποτελεί προτεραιότητα για τη νέα κυβέρνηση είναι αυτό που είπα παραπάνω: ο διάλογος από τα κάτω με τους Σέρβους και τις άλλες εθνικές μειονότητες σε κοινωνικά και οικονομικά θέματα. Ο διάλογος με τη Σερβία θα ακολουθήσει. Υπάρχει ένα πολύ απλό αλλά θεμελιώδες ερώτημα που πρέπει να τεθεί σχετικά με τη φύση του διαλόγου με την Σερβία: τι υπάρχει για διαπραγμάτευση με την Σερβία, όταν το Κόσοβο έχει κηρύξει ανεξαρτησία στις 17 Φεβρουαρίου 2008 και έκτοτε υπάρχει ως πραγματικό κράτος, αναγνωρισμένο από περισσότερα από 100 κράτη μέλη του ΟΗΕ; Κανείς δεν διαπραγματεύεται την εσωτερική του μορφή οργάνωσης, γιατί αυτό είναι κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας. Το Κόσοβο πιστεύω ότι πρέπει να ξεκινήσει διάλογο με την Σερβία, που πρέπει να περιοριστεί σε θέματα πολεμικών αποζημιώσεων, στο καθεστώς των αγνοουμένων, στα πολιτιστικά αντικείμενα, στις αποζημιώσεις για τους βιασμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου, στις συντάξεις κατά το απαρτχάιντ της δεκαετίας του '90, και ούτω καθεξής. Το πρόβλημα μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας δεν είναι η έλλειψη διαπραγματεύσεων και διαλόγου. Στην πραγματικότητα, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Σερβία και το Κόσοβο έχουν ξοδέψει πολύ χρόνο σε επίσημο διάλογο και διαπραγματεύσεις. Από το 1997 οι δύο χώρες ασχολούνται με την μία ή την άλλη μορφή διαλόγου. Επομένως, το μεταξύ τους πρόβλημα είναι μάλλον ότι υπάρχει υπερβολικός διάλογος. Η απομάκρυνση από αυτήν τη λογική των αέναων διαπραγματεύσεων, η οποία στην πραγματικότητα καθιστά αδύνατη την οποιαδήποτε πιθανότητα να προχωρήσουμε πέρα από αυτόν τον κύκλο, θα ήταν μια πραγματική πολιτική πράξη και για τις δύο χώρες. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως στην πρώτη θητεία του Κούρτι, επιβλήθηκε μια γεωπολιτική ατζέντα ως μέσο για να αποτραπεί η υλοποίηση της κοινωνικοοικονομικής ατζέντας.
Κατά πόσο μπορεί η κομματική πολιτική να επιλύσει τα προβλήματα ενός κράτους με τις ιδιαιτερότητες του Κοσόβου;
Ο Λουί Αλτουσέρ είπε κάποτε ότι δεν μπορείτε να δείτε τα πάντα από παντού. Βρίσκομαι μέσα σε αυτήν την κατάσταση, επομένως η ανάλυσή μου για αυτό το ζήτημα θα γίνει από μια εσωτερική οπτική. Ίσως όταν κάποιος είναι μέσα σε μια κατάσταση μπορεί να έχει μια διαφορετική οπτική για το ολικό. Ας το δούμε. Η κομματική πολιτική, ως επί το πλείστον με κοινοβουλευτική βάση, δεν είναι η κατάλληλη προοπτική για τις ιδιαιτερότητες του συνόλου στο Κόσοβο. Αυτό προϋποθέτει ένα έθνος - κράτος, κάτι που δεν είναι το Κόσοβο. Έτσι, το παιχνίδι που παίζεται είναι αυτό που προσποιείται ότι υπάρχουν ήδη κάποιοι σταθεροί κανόνες, και ωθούμαστε ξανά και ξανά στο σημείο εκκίνησης. Τότε οι κανόνες παραπαίουν και οι εκλογές προγραμματίζονται εκ νέου. Αυτό συνέβαινε μέχρι τώρα. Ένα από τα κύρια προβλήματα είναι ότι δεν γνωρίζουμε τι σημαίνει πραγματικά να κάνουμε κομματική πολιτική σε ένα ασυνεπές κράτος, που δεν είναι έθνος - κράτος, ακριβώς επειδή υπάρχει κάποια ασυνέπεια στο εκλογικό παιχνίδι. Γίνεται αναξιόπιστο. Ίσως ακόμη και η λαϊκή υποστήριξη παύει να έχει το ίδιο νόημα όταν η αντιπροσώπευση δεν είναι σε σταθερό επίπεδο στην εξουσία. Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που πρέπει να σκεφτούμε πολύ σοβαρά. Και γνωρίζω πολύ καλά ότι αυτό δεν είναι εύκολο να το κάνουμε. Τα να σε σπρώχνουν πίσω στην γραμμή εκκίνησης ξανά και ξανά φοβάμαι ότι μπορεί να είναι σχεδόν πολιτικά μοιραίο.
Πώς συνδέεται η περσινή κυβέρνηση του Κούρτι, η οποία τελείωσε με το πραξικόπημα του Ιουνίου, με την νέα αρχή που φαίνεται ότι ξεκινάει μετά τις εκλογές;
Στην πραγματικότητα, αυτό το πραξικόπημα ήταν το «πρώτο πραξικόπημα του κορονοιού». Είναι μόνο ένα σημάδι του πόσο πολύ έχει κινηθεί προς τα δεξιά η πολιτική σκηνή σε παγκόσμιο επίπεδο, όταν ακόμη και μια μετριοπαθής σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση δεν είναι αποδεκτή. Πέρυσι ήταν η χρονιά των εκλογών στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ διόρισε ειδικό απεσταλμένο για τον διάλογο Κοσόβου - Σερβίας τον στενό βοηθό του Ρίτσαρντ Γκρένελ, ο οποίος υπηρέτησε ως πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Γερμανία και για μικρό χρονικό διάστημα αναπληρωτής διευθυντής εθνικών πληροφοριών. Ο Γκρένελ αποτελεί ίσως το καλύτερο παράδειγμα του τι δεν πήγε καλά με τον Τραμπ και τις ακροδεξιές πολιτικές του. Ένας εξαιρετικά ανίκανος, αδαής, αλαζονικός, νταής, που δεν επιλέγει μεθόδους για την επίτευξη των στόχων του. Άσκησε τεράστια πίεση στον μικρό εταίρο του κυβερνητικού συνασπισμού του Κούρτι, και αυτό οδήγησε στο πραξικόπημα, που εκτελέστηκε από τους τοπικούς ηθοποιούς αλλά σίγουρα ενορχηστρώθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Ο Τραμπ χρειαζόταν μια άμεση «επιτυχία» στη διεθνή πολιτική, για να βοηθήσει την εικόνα του ως ειρηνοποιού. Αυτός και ο απεσταλμένος του οργάνωσαν μια συνάντηση στο Λευκό Οίκο τον Σεπτέμβριο, μεταξύ του πρωθυπουργού του Κοσόβου και του προέδρου της Σερβίας, στην οποία υπέγραψαν μια συμφωνία η οποία δεν ήταν στην πραγματικότητα μια συμφωνία ούτε μια συνθήκη ειρήνης, αλλά μια επιστολή προθέσεων προς τις ΗΠΑ. Μια επιστολή παραλογισμών, που θα έχει σοβαρές και επώδυνες πολιτικές συνέπειες για το Κόσοβο. Και ο Τραμπ το χρησιμοποίησε αυτό σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας του, ισχυριζόμενος ψευδώς ότι οι Αλβανοί και οι Σέρβοι σκότωναν ο ένας τον άλλον μέχρι τον Σεπτέμβριο. Η κυβέρνηση Τραμπ δεν έλαβε υπόψη του ούτε την ιστορία ούτε τις πραγματικές αλήθειες. Ο Κούρτι και η κυβέρνησή του ήταν εμπόδιο για τα σχέδιά του. Νομίζω ότι κατά μια έννοια, αυτή η κυβέρνηση έπρεπε να πέσει. Με αυτό το πραξικόπημα, στο Κόσοβο έχει τελειώσει μια συγκεκριμένη εποχή. Δεν ανήκω σε εκείνους που θρηνούν το παρελθόν, ή αναπτύσσουν μια νοσταλγία, ή ακόμη και μια μελαγχολική προσέγγιση του παρελθόντος. Από την προοπτική του παρόντος, μπορούμε ακόμη να πούμε ότι το πραξικόπημα ήταν αναπόφευκτο, και ως εκ τούτου, άνοιξε το χώρο για μια νέα αρχή για τον Κούρτι και το κίνημά του. Για να είμαστε σαφείς, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ίδια πολιτική, μεθοδολογική ή εννοιολογική συσκευή στο παρόν. Από τον Ιούνιο, όταν εκλέχθηκε η νέα κυβέρνηση, μέχρι και τώρα, έχουν συμβεί πολλά. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι μια συγκεκριμένη πολιτική εποχή τελείωσε τότε. Εδώ θα ήθελα επίσης να προσθέσω ένα άλλο ζήτημα. Δεν το λέω αυτό κάτω από το λάβαρο του πολιτικού ρεαλισμού. Κάθε άλλο. Όπως και πολλοί άλλοι, πιστεύω πραγματικά στην πολιτική αλλαγή, και ειλικρινά όλοι την ζητάμε απεγνωσμένα. Όμως η αριστερά δεν έχει καμιά καλή θεωρία ή έναν λόγο για να εξηγήσει ή να αναλύσει τις αποτυχίες της. Είμαστε πολύ καλοί στο να καταγγέλλουμε τους άλλους. Το αποτέλεσμα αυτού είναι είτε η κατάθλιψη είτε η αποστροφή προς την ίδια την αριστερά. Ίσως, η απάντηση σε αυτό είναι εκείνη του γερμανού φιλόσοφου Φρανκ Ρούντα: να ενεργείς πάντα σαν να έχει συμβεί το χειρότερο.
.jpg)
Ο Άγκον Χάμζα είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας. Είναι συγγραφέας των βιβλίων «Από τον μύθο στο σύμπτωμα: η περίπτωση του Κοσόβου» (2013, με τον Σλαβόι Ζίζεκ), «Αλτουσέρ και Παζολίνι: Φιλοσοφία, Μαρξισμός και Κινηματογράφος» (2016), και «Διαβάζοντας τον Μαρξ» (2018, με τον Φρανκ Ρούντα και τον Σλαβόι Ζίζεκ). Επιπλέον, είναι συντάκτης των «Επαναλαμβάνοντας τον Ζίζεκ» (2015), και «Αλτουσέρ και Θεολογία: Θρησκεία, Πολιτική και Φιλοσοφία» (2016), συντονιστής, με τον Φρανκ Ρούντα και τον Σλαβόι Ζίζεκ, του «Διαλεκτικού Υλισμού» (2016), και ιδρυτής και αρχισυντάκτης του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Crisis and Critique. Αυτήν τη στιγμή εργάζεται σε δύο βιβλία με τίτλο «Διαβάζοντας τον Χέγκελ» και σε μια μονογραφία για το έργο του Σλαβόι Ζίζεκ. Ο Χάμζα ήταν πολιτικός σύμβουλος του Άλμπιν Κούρτι, πρώην πρωθυπουργού του Κοσόβου.