Η υποκρισία βασιλεύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και δυστυχώς το ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα της τηλεργασίας δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρά την πολύ συστηματική δουλειά που είχε γίνει τους προηγούμενους μήνες, έτσι ώστε να κατατεθεί ένα ρηξικέλευθο νομοθέτημα που θα ρυθμίζει το εν πολλοίς αρρύθμιστο τοπίο της τηλεργασίας, Λαϊκό Κόμμα και Σοσιαλιστές, με τροπολογία της τελευταίας στιγμής, έριξαν αυτή τη δουλειά (και μαζί τις ελπίδες των ευρωπαίων εργαζόμενων για σύγχρονα εργασιακά δικαιώματα) στον κάλαθο των αχρήστων.
Το νομοσχέδιο, μεταξύ άλλων, προέβλεπε το δικαίωμα στην αποσύνδεση το οποίο εν καιρώ πανδημίας και γενικευμένης χρήσης της τηλεργασίας αποκτά κομβικό χαρακτήρα. Είναι άλλωστε κοινό μυστικό ότι ο εργαζόμενος που προσφέρει τις υπηρεσίες του από το σπίτι μένει «συνδεδεμένος» με την εργασία του σχεδόν καθόλη τη διάρκεια του 24ώρου, γεγονός που συνιστά παραβίαση της ιδιωτικότητας και του ελεύθερου χρόνου. Δεν είναι δυνατόν, κοντολογίς, να απαντάς συνεχώς σε επαγγελματικά e-mail, να «μπαίνεις» σε τηλεδιασκέψεις και να μιλάς με πελάτες χωρίς να καθορίζονται όλα αυτά από ένα συγκεκριμένο ωράριο.
Το νομοθέτημα έδινε λύσεις. Ρεαλιστικές και χειροπιαστές. Οχι στο μέλλον αλλά τώρα, εν μέσω της πανδημίας και ενώ εκατομμύρια εργαζόμενοι υποφέρουν ήδη από το περίφημο burnout, το σύνδρομο, δηλαδή, της επαγγελματικής εξουθένωσης. Λίγες ώρες όμως πριν ο νόμος αποτελέσει πραγματικότητα, Λαϊκό Κόμμα και Σοσιαλιστές έφεραν την επίμαχη τροπολογία η οποία συμπυκνώνεται στο εξής: «Ναι, στο δικαίωμα στην αποσύνδεση, αλλά σε τρία χρόνια από σήμερα!».
Τα εργοδοτικά λόμπι θριάμβευσαν
Δεν ήταν η μοναδική τροπολογία που κατατέθηκε (συνολικά έφτασαν προς ψήφιση έξι). Ωστόσο αυτή που αφορούσε το «πάγωμα» του δικαιώματος της αποσύνδεσης ήταν καταφανώς η πιο σημαντική. Οι πληροφορίες που υπήρχαν όλο το προηγούμενο διάστημα και που έκαναν λόγο για πιέσεις από την πλευρά των ευρωπαϊκών εργοδοτικών οργανώσεων, επαληθεύτηκαν και οδήγησαν στο ναυάγιο που έχει ως μοναδικούς πραγματικά χαμένους τους ευρωπαίους εργαζόμενους, οι οποίοι θα συνεχίσουν να δουλεύουν σ’ ένα αρρύθμιστο τοπίο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις συνθήκες εργασίας και τα δικαιώματά τους.
Οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ αντέδρασαν συντονισμένα. Μάλιστα εξέδωσαν και ανακοίνωση που αναφέρει τα εξής: «Με τροπολογία της ύστατης ώρας ανατράπηκαν όσα είχαν συμφωνηθεί τους προηγούμενους μήνες στην ευρωβουλή για την προστασία του δικαιώματος στην αποσύνδεση, την άμεση θεσμοθέτηση δηλαδή από την ΕΕ, με σχετική νομοθεσία, του δικαιώματος των εργαζομένων να έχουν τη δυνατότητα να απενεργοποιούν ψηφιακές συσκευές χωρίς να αντιμετωπίζουν αρνητικές συνέπειες από τους εργοδότες τους. Όλα αυτά μάλιστα εν μέσω πανδημίας όπου περισσότερο από το ένα τρίτο των εργαζομένων της ΕΕ εργάζεται πλέον απ’ το σπίτι».
Έγινε πολύς λόγος για το γεγονός ότι τελικά οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ καταψήφισαν το σύνολο του νομοσχεδίου. «Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά γιατί θα ήταν σαν να κοροϊδεύαμε. Ούτε θα ήμασταν συνεπείς προς τον κόσμο της εργασίας. Ετσι καταψηφίσαμε», τονίζει στην «Εποχή» ο Κώστας Αρβανίτης.
Οι χειρισμοί των άλλων κομμάτων
Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκαν το θέμα τα υπόλοιπα ελληνικά κόμματα που εκπροσωπούνται στην ευρωβουλή. Η Νέα Δημοκρατία υπερψήφισε την τροπολογία που αφορούσε το πάγωμα, αλλά αυτό μάλλον δεν πρέπει να εκπλήσσει. Το ΚΙΝΑΛ μοιράστηκε στα δύο! Ο Νίκος Ανδρουλάκης προτίμησε τη μεσοβέζικη λύση του «παρών», η Εύα Καϊλή υπερψήφισε. Το ΚΚΕ από την πλευρά του επέλεξε το λευκό για το σύνολο του νόμου. Οι Κύπριοι του ΑΚΕΛ, τέλος, συντονίστηκαν με την ομάδα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και καταψήφισαν το νομοθέτημα στο σύνολό του. Ηταν μια λογική επιλογή καθώς σε τρία χρόνια κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πώς θα είναι το εργασιακό τοπίο, πώς θα διαμορφωθούν οι πολιτικοί συσχετισμοί και ποιος θα είναι ο καταμερισμός των πολιτικών δυνάμεων μετά τις ευρωεκλογές του 2024.
Η συζήτηση άρχισε
Σε κάθε περίπτωση ουδείς μπορεί να αποφύγει τη συζήτηση για την εργασία και το πώς αυτή θα διαμορφωθεί κατά την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και του 5G. Η τεχνολογία και η πρόοδος της επιστήμης οδηγούν σε νέες δυνατότητες τις οποίες θα πρέπει να εκμεταλλευτούν οι εργαζόμενοι για αύξηση της παραγωγικότητας και μείωση του χρόνου εργασίας. Ολα, όπως πάντα, είναι θέμα συσχετισμών.
«Οι μηχανές πρέπει να βρίσκονται στην υπηρεσία της κοινωνίας και οι εργαζόμενοι οφείλουν να πάρουν ένα σημαντικό κομμάτι της υπεραξίας που παράγεται. Με πενθήμερη εργασία και καλύτερες απολαβές», σημειώνει ο Κώστας Αρβανίτης. «Δεν είναι δυνατόν εν έτει 2021 να υπάρχουν 12ώρα και 14ώρα στην εργασία. Ούτε καν για 8ώρο δεν θα έπρεπε να μιλάμε στην εποχή μας» συμπληρώνει ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ.
Την ώρα που στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική το ζήτημα προσεγγίζεται με παλιές συνταγές και εργαλεία, άλλες χώρες κάνουν άλματα. Στη Νέα Ζηλανδία για παράδειγμα είναι πλέον πολλές οι επιχειρήσεις οι οποίες εφαρμόζουν τετραήμερη ή εξάωρη εργασία. Τα αποτελέσματα είναι άκρως ενθαρρυντικά στις περισσότερες των περιπτώσεων. Αύξηση της παραγωγικότητας, μείωση του εργασιακού στρες, περισσότερος ελεύθερος χρόνος για τους εργαζόμενους. Λύσεις υπάρχουν ακόμα και μέσα στο στενό καπιταλιστικό πλαίσιο. Πόσο μάλλον έξω από αυτό…
Μ. Βακαλούλης: «Η τηλεργασία δεν είναι κάτι φυσικό»
Μιλώντας για τηλεργασία είναι χρήσιμο να δούμε μερικά αποσπάσματα από την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνέντευξη που παραχώρησε ο Μιχάλης Βακαλούλης, καθηγητής Πολιτικής Θεωρίας, Μεθοδολογίας και Κοινωνιολογίας της Συλλογικής Δράσης στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, στο περιοδικό Options της Γενικής Εργατικής Συνομοσπονδίας της Γαλλίας (cgt).
O Βακαλούλης υπογραμμίζει πως «στο πλαίσιο της υγειονομικής κρίσης η τηλεργασία πραγματοποίησε ένα μεγάλο άλμα. Η θεαματική πρόοδός της παρατηρείται ακόμα και σε επιχειρήσεις και επαγγέλματα, στα οποία δεν είχαμε δικαίωμα να τη διανοηθούμε στο παρελθόν. Ζούμε μια μαζική, αν και αναγκαστική, μεταστροφή προς την τηλεργασία όχι μόνο στον τριτογενή τομέα, αλλά και στη βιομηχανία. Ταυτόχρονα, η "μετάδοση" της τηλεργασίας διαφέρει ανάλογα με το επάγγελμα, την υπηρεσία, τη θέση εργασίας».
Εν συνεχεία τονίζει ότι «πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στην τηλεργασία που επιβάλλεται, ενθαρρύνεται από τις δημόσιες αρχές εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης, και την τηλεργασία που καθιερώνεται μετά από διαπραγματεύσεις που καταλήγουν σε συμφωνία. Πρέπει επίσης να πούμε ότι σε περίπτωση που μια ευρεία πλειονότητα των εργαζομένων επιθυμεί να διατηρεί τη δυνατότητα εργασίας από απόσταση, χρειάζεται να προσφεύγουμε σ’ αυτή κατά περίπτωση και όχι με γενικευμένη εφαρμογή. Η τηλεργασία μπορεί πραγματικά να προσφέρει μεγαλύτερη άνεση στην επαγγελματική ζωή. Επιτρέπει στους μισθωτούς που έχουν αυτή τη δυνατότητα, να εξοικονομούν χρόνο που χρειάζονται για τις μετακινήσεις τους, να προστατευτούν από τις απορρυθμίσεις που προκαλεί η ελαστική οργάνωση του χρόνου εργασίας, να διαχειρίζονται καλύτερα το χρόνο τους και να τον αξιοποιούν για να σκεφτούν και να παράγουν. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι σε θέση να ενισχύσουν το βαθμό ελευθερίας στη διαχείριση του χρόνου εργασίας και την ικανοποίηση από την προσφερόμενη εργασία.
Η αποδοχή της τηλεργασίας προϋποθέτει μια αλλαγή νοοτροπίας στο επίπεδο της διεύθυνσης, κυρίως την εγκατάλειψη της ιδέας του ανά πάσα στιγμή ελέγχου του εργαζόμενου. Προϋποθέτει ρήξη με την κουλτούρα της παρουσίας σαν καθιερωμένη μορφή νομιμότητας στην επιχείρηση και αντικατάστασή της από την εμπιστοσύνη στον επαγγελματισμό των εργαζομένων της ψηφιακής εποχής».
Χρειάζεται όμως να λάβει κανείς υπόψη του ότι «αν για κάποιους η τηλεργασία είναι μια ανάσα που βοηθάει να διαχειριστείς με ηρεμία τα θέματά σου, για κάποιους άλλους συνεπάγεται πολλούς φυσικούς καταναγκασμούς και δυσκολίες. Δεν διαθέτουν όλοι ένα χώρο ήσυχο και άνετο για να εργαστούν από απόσταση. Η επιβάρυνση που προσθέτει στα οικιακά καθήκοντα η τηλεργασία με ωράρια που μπορεί να επεκταθούν, ενδέχεται να αποσταθεροποιήσει την οικογενειακή ζωή και να προκαλέσει πόνο. Γι’ αυτό και πρέπει να αναλύεται και από τη σκοπιά του φύλου. Η τηλεργασία δεν είναι κάτι "φυσικό", οικοδομείται, δοκιμάζεται στην πράξη, μαθαίνεται, αξιολογείται διαρκώς».